boy_vo_danh_tieu_tot
New Member
Link tải luận văn miễn phí cho ae Kết Nối
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Trải qua gần năm trăm năm, những gì William Shakespeare để lại cho
chúng ta vẫn còn nguyên giá trị. Vốn sinh ra không phải trong gia đình có
truyền thống viết kịch nhưng kịch trường đã cám dỗ và biến ông thành một
nhà viết kịch vĩ đại. William Shakespeare đã từng thử viết thơ nhưng đến với
kịch, tên tuổi ông mới được định vị.Với khối lượng tác phẩm đồ sộ, William
Shakespeare đã chỗ đứng vững chắc trên kịch trường Anh nói riêng và kịch
trường thế giới nói chung. Kế thừa từ những đề tài sẵn có nhưng Shakespeare
bằng tài năng của mình đã mang lại cho kịch những nét đặc sắc mới mẻ, làm
mờ hẳn những kịch gia tiền bối.
Bước vào thế giới sân khấu của Shakespeare, diễn viên vẫn luôn bị hấp
dẫn bởi sự mới lạ, khán giả vẫn thích thú khi dường như thấy đâu đó bóng
dáng xã hội mình. Kịch William Shakespeare thực sự là tấm gương trung thực
để ta loại bỏ những thói xấu, phát huy những tính tốt trên con đường tự hoàn
thiện. Bên cạnh những bài học nhẹ nhàng mà sâu sắc, Shakespeare phơi bày
rõ thời đại Phục Hưng thời kì sau đó. Đủ mọi tầng lớp người với những thói
hư tật xấu lần lượt bước lên sân khấu với những phong cách hoàn toàn khác
nhau. Điều này có thể giải thích được sự trường tồn của kịch phẩm
Shakespeare.
Tuy nhiên, chúng ta có thể học những bài học đạo đức ấy ở bất kì đâu:
tục ngữ, truyện cổ tích, truyện ngụ ngôn. Thực chất sự trường tồn của những
kịch phẩm của Shakespeare là do đâu? Theo chúng tôi, đó là vì những bài học
đạo đức ấy luôn gắn liền với kiểu nhân vật mà nhân vật ấy không bao giờ bị
bỏ quên trong bất kì thời đại nào: nhân vật hề. Đương nhiên hề không lấy gì
xa lạ với bất kì ai. Nhưng hề đối với Shakespeare còn là chìa khóa để mở ra
nhiều phương diện khác của kịch. Vì vậy, chọn đề tài “NHÂN VẬT HỀTRONG SỰ SÁNG TẠO CỦA SHAKESPEARE”, chúng tui muốn đi tìm
đặc điểm, vai trò và phong cách thể hiện nhân vật hề trên sân khấu của
Shakespeare. Đồng thời cũng muốn trả lời câu hỏi, liệu những bài học kinh
nghiệm mà William Shakespeare đưa ra cách đây gần năm trăm năm có còn
phù hơn đối với hiện tại?
Ở nước ta, William Shakespeare không còn xa lạ mặc dù ông đến Việt
Nam khá muộn. Tác phẩm được dịch ra vẫn còn ít do có sự khác biệt về văn
hóa, lịch sử, chính trị, quan điểm, lối sống… Năm 1964, nhân dịp 400 ngày
sinh của Shakespeare, giáo sự Đặng Thai Mai nhấn mạnh yêu cầu tìm hiểu và
học tập Shakespeare. Trong đường chúng ta đi của Tố Hữu có nhắc:
Ôi nếu Shakespeare sống lại cùng ta
Có thể khác gì những bi kịch hôm qua?
Chúng ta chỉ mới được làm quen với 14 tác phẩm kịch Shakeapeare
thông qua bản dịch của Nhữ Thành, Đặng Thế Bính. Đào Anh Kha, Bùi Ý,
Bùi Phụng, Nguyễn Văn Sĩ, Thế Lữ, Dương Tường, Tuấn Đô, Hoàng Tố Vân,
Song Xuân….
Như vậy với chuyên luận này, chúng tui hi vọng sẽ góp phần nhỏ vào
việc hiểu và đánh giá đúng giá trị kịch phẩm Shakespeare. Qua đó, chúng tôi
có thể rút ra những bài học kinh nghiệm bổ ích cho bản thân nói riêng và mọi
người nói chung khi thâm nhập vào thế gới muôn màu của kịch. Khi chuyên
luận thành công, chúng ta sẽ có cái nhìn toàn diện hơn về kịch gia đại tài này.
Kịch gia cũng muốn mượn lời của nhân vật hề khi phơi bày thực trạng thời
đại mình để làm bài học cho chúng ta trong quá trình xây dựng hình tượng
bản thân và xã hội.
2. Mục đích nghiên cứu
Chọn đề tài “Nhân vật hề trong sự sáng tạo của Shakespeare”, chúng tôi
hướng đến các mục tiêu sau:
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Vì sao phải đến Shakespeare, hề mới được chính thức gọi là “nhân
vật hề”?
Hề Shakespeare có đặc điểm gì mới mẻ so với hề truyền thống? Có
vai trò như thế nào?
Shakespeare đã sáng tạo phong cách thể hiện hề trên sân khấu như
thế nào?
3. Lịch sử vấn đề
Shakespeare không xa lạ đối với độc giả Việt Nam. Đã có nhiều sách và
tài liệu ngiên cứu chuyên biệt với cái nhìn khá toàn diện về Shakespeare.
Đối với các học giả phương Tây, chúng tui thấy Robert Greene, cùng
thời với Shakespeare tỏ ra không thiện cảm lắm với Shakespeare. Ông viết
“Đừng tin vào kẻ lạ mặt đó, kẻ có trái tim hổ dữ dưới bộ mặt của một anh hề.
Hắn nghĩ rằng hắn có thể viết thơ tự do như bất cứ người nào trong quí vị và
như một bậc thầy trong mọi chuyện”. Thêm vào đó ông giễu cợt “Hắn xem
mình như là người duy nhất có thể làm náo động kịch trường (Shake có nghĩa
là náo động, spear có nghĩa là giáo mác, đâm bằng giáo mác)”.
Trong Lịch sử sân khấu thế giới do tổ bộ môn lịch sử sân khấu nước
ngoài, Nguyễn Đức Nam dịch năm có đề cập tới nhân vật hề, đặc biệt là
Falstaff. “Khán giả say mê chàng hiệp sĩ Tanbot (Henry IV, phần I), bị lay
động bởi hình tượng Risot III. Fafstaff làm cho hai hình tượng này mờ nhạt
đi” [30, 69]. Ông là mảnh vụn của một giai cấp xưa đang tìm cách thích nghi
với giai cấp tư sản đang lên. “Đề tài này đi từ Me-du-on qua I-u-don và nhiều
người khác cho tới tận Shakespeare, người đã thể hiện nó một cách nghệ
thuật và hiện thực sâu sắc” [30, 26]. Falstaff nhại lại khi tuyên bố về cách
làm vua “ta phải nói năng có tình cảm, và điều này ta sẽ làm không kém vua
Cambi trong bi kịch”. Faftaff đã nhại giọng văn I-u-phu-do với hoàng tử
Henry “không phải cách tiêu phí thời gian của con mà ngay cả xã hội conđang sống cũng khiến cho ngạc nhiên… Bạn bè giao du của mày làm bẩn mắt
thiên hạ…”. Bối cảnh Fafstaft là một phần cơ bản của bức tranh thời Phục
Hưng, “thời đại tan rã của các mối quan hệ phong kiến đã làm nảy sinh
không biết bao nhiêu là hình tượng đặc trưng lạ kì dưới bộ mặt của những
ông vua ăn mày, những tên lính đánh thuê hành khất, và những tay giang hồ
phiêu lưu đủ loại” [C.Mac và Anghen toàn tập, tập XXV, tr.260]. Henry IV
đấu tranh với bọn phong kiến ngang ngạnh, “đầu lợn” thường tụ tập ở quán
trọ. Họ đánh cướp lái buôn rồi ăn uống phung phí. Linh hồn của bọn người
này là Fafstaff, mà tật xấu nối dài thành một chuỗi những trò lố bịch. Ông
đam mê khoái lạc, tham ăn, che đậy sự hèn nhát bằng tính hỗn xược buồn
cười, sống chung với bọn thanh niên ngỗ nghịch, yếu đuối như đàn bà, lão
không đề ra nguyên tắc nào nhưng để có rượu mạnh, bữa ăn và tiền bạc thì lão
có thể làm mọi thứ không nguy hiểm. Các tác giả còn nhận xét “hề
Shakespeare ban đầu cũng chỉ mang tính hài hước. Về sau, hề tiêu biểu cho
một quan điểm nhất định về cuộc sống phản ánh khiếu hài hước và trí tuệ của
nhân dân” [30, 111]. Hề của Shakespeare là một nhân vật mang mặt nạ.
“Dưới cái mặt nạ bông đùa vui nhộn, Fool che dấu một trí tuệ phi thường.
Anh hiểu rõ và mạnh dạn nói ngay sự thật vào mặt vua. Sự sáng suốt của
nhân dân vang lên trong những câu ngạn ngữ, những lời đùa cợt, những bài
hát của anh” [tr.136]. Hề chính là bức tranh biếm họa của hiện thực đương
thời. Anghen đánh giá cao “tính sinh động và tính hiệu lực kiểu Shakespeare”
[C.Mac và Ph.Anghen toàn tập, tập XXV, tr.258]. Shakespeare đấu tranh với
nguyên tắc sáng tác kịch thời Trung Cổ, vốn đưa ra những qui tắc sáng tác hết
sức khắt khe. Shakespeare phá vỡ ranh giới giữa các thể loại kịch. Nhân vật
hề xuất hiện trong tất cả các thể loại kịch. Và hề không chỉ đơn thuần là người
chuyên phục vụ giải trí cho khán giả mà phải là nhân vật gắn liền với hiện
thực bát nháo, thời đại đảo điên. Vì thế, hề không tuân theo nguyên tắc nào:
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phiphá vỡ mọi lề thói, trật tự đương thời. Ngôn ngữ hề khi thô sơ lúc trang nhã,
tính cách hề khi đơn giản lúc phức tạp. Tiếng cười của hề là tiếng cười đa
diện. Hề phản ánh những phút giây khủng hoảng trầm trọng của thời đại
Shakespeare. Cơ sở vĩ đại của Shakespeare chính là chân lí và bản thân cuộc
sống, do đó tất cả những gì ông viết ra đều chân chính và mạnh khỏe. Những
hiện tượng tiêu cực đều được gửi gắm trong những lời phát xét tối hậu của hề
(chữ dùng của Bakhtin).
Có những nhà nghiên cứu rất đề cao Shakespeare. Huygo nhận xét “Ở
trên Sêchxpia, không còn ai nữa… Chỉ riêng một mình ông ta, ông ta đã bằng
cả thế kỷ XVII đẹp đẽ của nước Pháp chúng ta và gần cả thế kỷ XVIII”. Lịch
sử sân khấu thế giới có nêu: trong một bức thư gửi cho Mác (ngày 19-12-
1873) Ăng Ghen viết: " Cái tên đốn mạt Rôđrich Bênêđich đã xuất bản một
cuốn sách dày cộp và khó ngửi, chống cái bệnh "sùng bái Sêchxpia" trong đó
hắn chứng minh hết sức tỉ mỉ rằng Sêchxpia không thể so sánh với các nhà
đại thi hào ở nước ta, cũng không thể sánh ngay được với các nhà thơ hiện
đại. Hình như là phải lật Sêchxpia khỏi đài kỷ niệm để bê cái đít to lớn của
Bênêđich lên mà đặt vào đó thì phải. Nhưng chỉ một màn thứ nhất của Những
người vợ vui vẻ ở Winxơ cũng thấy có nhiều sinh động và nhiều thực tế hơn là
toàn bộ văn học Đức. Chỉ riêng Laxơ và con chó Crab của y cũng còn hay
hơn tất cả những hài kịch Đức cộng lại".
Trong thư gửi cho Latxan ngày 16-4-1859 phê bình vở kịch Franxơ
Phôn Xickingen của ông ta, Mác viết: "Rõ ràng là lúc ấy anh nên Sêchxpia
hoá hơn nữa, còn bây giờ đây thì tui nhận định rằng khuyết điểm lớn nhất của
anh là Sile hoá tức là biến nhân vật thành ra chỉ là những phát ngôn nhân
của tinh thần thời đại". Trước đấy một ngày ĂngGhen đã viết cho Latxan
cũng về vấn đề ấy: "Tuy vậy, theo tui thì hình như tính cách của cá nhân
không những được diễn tả bằng việc mà cá nhân làm, mà còn bằng cách màcá nhân ấy làm việc đó nữa, mà về mặt này, thì nội dung tư tưởng của vở kịch
của anh có thể không bị tổn thương chút nào cả, tui tin như thế nếu đặc tính
của các nhân vật được phân biệt và đối lập nhau một cách rõ rệt hơn nữa. Lối
thể hiện của người xưa bây giờ không đủ nữa, và ở đây tui nghĩ, thì có lẽ
không khó khăn lắm, anh có thể chú trọng nhiều hơn đến tác dụng quan trọng
của Sêchxpia trong lịch sử ngành kịch".
Michael Alexander trong Lịch sử văn học Anh quốc, điểm qua cuộc đời
với những vở kịch nổi tiếng của Shakespeare và khẳng định “hài kịch lẫn bi
kịch đều được Shakespeare miêu tả một cách tỉ mỉ” [27, 190]. Tác giả cũng có
đề cập tới các vai hề nhưng cũng chỉ điểm qua một cách hết sức sơ lược
“Giấc mơ không rõ nguồn cơn của Bottom chính là chủ đề của vở kịch” [27,
191], “Fester là một trong những anh hề xuất sắc nhất của Shakespeare.
Henry VIII và James I giữ các anh hề trong cung để pha trò, những vị giáo
Hoàng cũng làm thế cho tới thế kỉ XVIII. Shakespeare biến anh hề này thành
nhân vật vừa pha trò vừa ca hát. Những khúc hát của Fester đều buồn” [27,
195]. Tác giả có nói tới thủ pháp gây cười đặc biệt khi sáng tạo các vai hề
“kiểu bộ đôi nhân vật đầu tiên được nhìn thấy trong Richard II” [27, 198].
Tác giả còn nên lên những thành tựu của Shakespeare và những gì được cho
là quan điểm của Shakespeare.
Ferran Alexandri trong quyển Tên tui là Shakespeare điểm qua cuộc
sống thăng trầm của Shakespeare bởi những chấn động của xã hội đương thời.
Ông viết “Các tác phẩm đã gặt hái nhiều thành công vì đã tạo cho công
chúng một không khí huyền bí và lạ lùng với những xung đột vừa gay gắt vừa
vui nhộn”, “cảm giác mình giống như một diễn viên hài mua vui cho công
chúng. Nói cách khác, sân khấu là cuộc đời của tôi” [4, 29]. Bản thân
Shakespeare cũng khẳng định các anh hề và diễn viên hài rất phổ biến trên
sân khấu thời đó “câu chuyện vui và lời bông đùa của họ có tác dụng làm đối
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phitrọng với thứ ngôn ngữ văn hoa và hùng hồn của các nhân vật khác. Tác giả
thường xuyên cộng tác với William Kemp, diễn viên hề nổi tiếng nhất thời
đó” [4, 29]. Vào thế kỉ XIX, những vở kịch của Shakespeare được ông nhận
và trình diễn liên tục cho tới ngày nay, trở thành nguồn cảm hứng cho vô số
những thử nghiệm sân khấu vì nó truyền tải những hiểu biết sâu sắc về bản
chất con người, thông qua việc khắc họa đa dạng các nhân vật, trong đó có
nhân vật hề.
Đối với các nhà nghiên cứu Việt Nam, các ý kiến đểu nêu bật được tầm
quan trọng của kịch phẩm Shakespeare. Sách Văn học phương tây, phần viết
về Shakespeare của PGS. Lương Duy Trung điểm qua cuộc đời, sự nghiệp
sáng tác của Shakespeare và ca ngợi công lao to lớn của ông “một điểm nổi
bật trong phong cách hài kịch của Shakespeare là thể hiện hết sức sinh động
những nét tâm lí phổ biến cũng như những tính cách cá biệt… ông kết hợp
tính hiện thực với tính lãng mạn bay bổng” [4, 203]. Tác giả phân tích điểm
nổi bật nhất trong từng vở kịch của Shakespeare, cũng không quên nhắc tới
nhân vật chuyên gây cười: anh hề, như Fester “vai hề vui nhộn nhất của
Shakespeare từ trước tới bây giờ” [4, 207].
Trong chương trình THPT, ba kịch phẩm của Shakespeare được đưa vào
chương trình giảng dạy: Thương nhân thành Vơnidơ, Hamlet và Romeo và
Juliet… Lê Nguyên Cẩn trong quyển Tác giả tác phẩm nước ngoài trong nhà
trường, Wiliiam Shakespeare của NXB Đại Học Sư Phạm có nêu lên một vài
gợi ý phân tích ba tác phẩm này. Tác giả đề cập tới các sáng tạo nghệ thuật
của Shakespeare như “linh hồn của thời đại” [23, 19]. Trong đó có sáng tạo
nghệ thuật quan trọng mà Shakespeare đạt được là xây dựng được bối cảnh
Falstaff. “Lão là sản phẩm điển hình của một thời đại quá độ... Trong con
người lão xuất hiện cảm giác về sự tự do như là một đòi hỏi của cá nhân, thể
hiện một mặt qua sự đòi hỏi giải phóng khỏi mọi sự ràng buộc với giáo lítruyền thống, mặt khác thể hiện bản chất tự nhiên của khát vọng tự do đòi hỏi
giải phóng khỏi chủ nghĩa cấm dục, chủ nghĩa khổ hạnh. Bản thân lão gắn
với năng khiếu hài hước. Lão tự tìm cho mình niềm an ủi trong tiếng cười
giễu cợt từ mọi phái và từ chính lão” [23, 26]. Tính chất này gắn với thời kì
chuyển mình của lịch sử. Về sau, Falstaff thay thế bằng nhân vật Pistol và
được đặt vào thế giới của tiếng cười khiến cho hiện thực nước Anh vui vẻ
càng thêm sâu sắc. Shakespeare hướng tới “tiếng cười trẻ trung và hồn nhiên
vang lên như khát vọng thôi thúc thời đại và sử dụng nhiều biện pháp gây
cười khác nhau” [23, 29]. Trong đó hề đã tạo được tiếng cười đặc biệt.
Trong Tuyển tập William Shakespeare của NXB Sân Khấu có khẳng
định quan điểm của Shakespeare kết tinh trong nhân vật hề “anh hề là đại
diện cho trí tuệ quần chúng” [48, 29]. Lúc nào anh hề xuất hiện là đòi hỏi nơi
khán giả một sự đánh giá hiện thực, sự suy nghĩ, lí giải thực chất của cuộc
sống, cần có những lời đúng với lẽ phả. Những lời của anh hề thướng làm
người ta đau xót hơn là làm người ta cười “những chỗ mà anh hề hay những
nhân vật phụ xuất hiện thường không phải là những chỗ thừa như ghiều
người quan niệm mà đó là những chỗ quan trọng để hiểu sự đánh giá của tác
phẩm” [48, 30] cũng có nghĩa là khẳng định vai trò quan trọng của nhân vật
hề.
Mặc dù có nhiều ý kiến khác nhau nhưng hầu hết các nhà nghiên cứu
đều thừa nhận những đóng góp to lớn của Shakespeare. Tuy nhiên việc tìm
hiểu về nhân vật hề trong kịch phẩm Shakespeare cũng chỉ được đề cập một
cách khái quát. Chúng tui cũng đã tiếp thu những nhận xét hết sức quí báu.
Đào Anh Kha, Bùi Ý, Bùi Phụng trong Nghệ thuật và phong cách của
Shakespear có nhận xét sự xuất hiện của phương pháp xây dựng nhân vật của
Shakespeare là một hiện tượng quan trọng bậc nhất trong lịch sử của kịch.
Phương pháp hiện thực của ông lại có những điểm nổi bật mà các nhà hiện
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phithực khác trong thời Phục hưng như Xecvantet, Rabơle không có.
Shakespeare là người đầu tiên nói đến số phận nhân dân, đưa nhân dân lên
sân khấu với tất cả tinh thần tự hào, trí thông minh sức sống dạt dào của họ.
Những nhân vật đều có một ý thức rõ rệt về nhiệm vụ của mình đối với tương
lai. Đặc biệt Shakespeare đã diễn tả đúng đắn được tinh thần lịch sử của thời
đại.
Những ý kiến đánh giá về kịch phẩm Shakespeare khá nhiều. Tựu trung
lại, các ý kiến đánh giá xoay quanh các vấn đề sau:
Mục đích sân khấu “từ xưa đến nay vẫn là đưa ra một tấm gương
trước cuộc sống, ở đấy đạo đức có thể tự nhận ra mình, sự kiêu ngạo
có thể tự khinh bỉ mình, và mỗi thế hệ, mỗi thời đại có thể đánh giá bộ
mặt và tính cách của nó” (lời Ham let, hồi II, cảnh 2). Shakepeare
khắc họa tất cả mọi hạng người trong xã hội một cách sinh động. Bài
học luân lí ngắn gọn với tư tưởng nhân dân sâu sắc thông qua vai hề
đưa ra cái nhìn mới mẻ về con người và thế giới khi lớn tiếng bênh
vực con người. Tài năng thể hiện các khám phá, phát hiện và dự báo
xã hội thông qua các nhân vật chức năng, trong đó có nhân vật hề.
Shakespeare không khu biệt rạch ròi giữa các thể loại kịch. Ngôn ngữ
của Shakespeare là ngôn ngữ để diễn, đậm chất dân gian, với vốn từ
hết sức đồ sộ cũng là một trong những thành công về mặt nghệ thuật
của ông. Chỉ đến Shakespeare, kịch vươn lên tầm cao mới, đặc biệt là
bi kịch. So với các bậc tiền bối, Shakeseare đã tạo ra bước ngoặt đáng
kể về sự độc đáo và sáng tạo. Trong đó, nhân vật hề kết hợp hài hòa
nhuần nhuyễn giữa bi và hài, dân gian và bác học.
Hề không tạo dựng hoàn cảnh nhưng có sự tác động rất lớn đến các
nhân vật khác. Hề là một điểm nhấn không kém phần quan trọng để
hiểu kịch Shakespeare.Như vậy, các nhà nghiên cứu đã có cái nhìn bao quát về nhân vật hề của
Shakespeare. Những tên tuổi lừng danh như Hamlet, Romeo, Juiliet, vua
Lear… vẫn luôn được nhắc tới trong khi những nhân vật phụ như anh hề thì
chưa được quan tâm đúng mức. Thực chất anh hề là người mang tư tưởng của
tác giả, là người mang quan điểm quần chúng. Do đó, để hiểu rõ hơn về kịch
phẩm Shakespeare, chúng tui thiết nghĩ nên nghiên cứu từ kiểu nhân vật này.
Chính vì thế, đề tài NHÂN VẬT HỀ TRONG SỰ SÁNG TẠO CỦA
SHAKESPEARE được tiến hành. Chúng tui hi vọng việc giải quyết đề tài này
góp thêm một cái nhìn mới trong việc thẩm định kịch phẩm Shakespeare.
4. Phạm vi nghiên cứu
Khi tiến hành đề tài này, chúng tui tập trung vào các vấn đề sau:
Đặc điểm và vai trò của nhân vật hề trong kịch phẩm Shakespeare.
Nghệ thuật và phong cách thể hiện nhân vật hề trên sân khấu
Shakespeare.
5. Phương pháp nghiên cứu
Thuật ngữ phương pháp gốc từ HyLạp cổ “methodos” (con đường
nghiên cứu –con đường nhận thức), phương pháp đúng giúp đạt được những
mục tiêu đề ra một cách hiệu quả nhất. Becon ví phương pháp như “ngọn
đuốc soi đường cho người đi trong đêm tối” còn Hêghen thì ví như là “linh
hồn của đối tượng”.
Có nhiều phương pháp khác nhau nhưng sự phân chia chỉ mang tính
tương đối bởi trong quá trình nghiên cứu có thể kết hợp nhiều phương pháp.
Để thực hiện đề tài này, chúng tui sử dụng các phương pháp sau:
Phương pháp nêu vấn đề: xác định được phạm vi nghiên cứu để giới hạn
lượng kiến thức, đòi hỏi có sự lựa chọn cân nhắc trong quá trìnhh sử
dụng phương pháp.
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Phương pháp lịch sử văn hóa: tiếp cận nhân vật như một khách thể xã
hội phát triển theo chiều dài văn hóa lịch sử, đòi hỏi phải xem xét nhân
vật ở trình độ phát triển.
Phương pháp phân tích tổng hợp: công cụ khám phá, giải mã nhân vật.
Phương pháp so sánh: đặt đối tượng trong mối quan hệ với các nhân vật
khác tạo điều kiện xác định rõ điểm “hội tụ” và “tỏa sáng” của nhân vật.
Kịch phẩm Shakespeare và cuộc sống, một bên khái quát một bên cụ thể,
một bên là “thể” một bên là “dụng”. Nhân vật hề của Shakespeare trở thành
nhân vật động, giúp Shakespeare có thể đi sâu khám phá những ngõ ngách
nhỏ nhặt của bức tranh hiện thực vẫn được nhìn ngắm dưới mọi thời đại.Chương 1 : MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ LUẬN
1.1. Hề - Nghệ sĩ của nền văn hóa mọi thời đại
1.1.1. Giải thích thuật ngữ
Hề trong Tiếng việt được dịch từ “clown” trong tiếng Anh.
Trong Từ điển bách khoa Wikipedia có nhắc tới “clown” đồng nghĩa với
“fool”. Họ là những diễn viên biểu diễn rất hài hước với loại trang phục rất
đặc biệt nhiều màu sắc. Họ thường trang điểm rất đậm, mặc quần áo quá khổ,
mang giày rất lớn. Họ trình diễn những hành động ngộ nghĩnh và hài hước
theo nhiều cách khác nhau với mục đích chủ yếu là mua vui cho khán giả, đặc
biệt là trẻ con. Peter Berger có viết “họ có cái gì đó dường như điên rồ và
ngớ ngẩn, song khi nhìn họ ở một khía cạnh sâu xa hơn, chúng ta thấy bản
chất xã hội loài người trong đó”. Vì vậy, họ có vai trò quan trọng khi lấy
những đặc điểm thể lí của chính bản thân con người để trình diễn trên sân
khấu chứ không nhờ vào bất kì công cụ hỗ trợ nào khác. Điều này đòi hỏi tài
năng đặc biệt và không phải bất kì ai cũng có thể biểu diễn hề.
Trong Từ điển Oxford có nêu khái niệm “clown”, đồng nghĩa với các
khái niệm khác: comedian; jester, fool, zany, joker, comedian, comic,
humorist, wag, wit, numbskull, bonehead, knucklehead, fathead, birdbrain...
đề cập tới tất cả những người làm trò, người chuyên gây cười, những người
chuyên làm chuyện điên rồ và những người che đậy sự khôn ngoan bằng
những hành động ngớ ngẩn.
Encyclopedia Britannica cho rằng hề là những nghệ sĩ gây cười trong
kịch câm, làm trò ở các rạp xiếc, nổi tiếng nhờ cách trang điểm, phục trang,
cách gây cười để giải trí. Người điên và người chuyên gây cười cũng có
những nét giống hề là họ hay thực hiện những hành động khác người. Tuy
nhiên, hề thường trình diễn trên sân khấu bằng cách bắt chước lại những công
chìm trong những giá trị văn hóa, chiết khúc những giá trị tinh hoa mang tính
chất hài hước với những hình thức gây cười rất đặc biệt. Hề Shakespeare có
chiều sâu, chiều rộng, có đủ chất hoạt động cho tất cả các kinh nghiệm của
cuộc sống và tình cảm, nhiều màu sắc, nhiều vui buồn… một thế giới quan và
nhân sinh quan nhân đạo chủ nghĩa, một phong cách hiện thực, một cái nhìn
tinh tường vào những ngõ ngách sâu thẳm tâm hồn, kết hợp với một trí tưởng
tượng có đôi cánh đại bàng, một bút pháp linh hoạt, vận dụng âm điệu và hình
ảnh một cách tài tình với một vốn hiểu biết rộng lớn. Hề làm kẻ ẩn sĩ có thể
đánh giá thời đại bởi hề Shakespeare không nô lệ vào ý thức hệ tư tưởng nào.
Shakespeare tỏ ra cẩn trọng để làm vừa lòng hơn là dạy dỗ, dường như không
cần viện tới cứu cánh nào khi viết. Hề Shakespeare cho thấy sự thấu đáo về
con người và cuộc sống, sẻ chia sức mạnh của ngôn ngữ.
Shakespeare sáng tạo phong phú các nhân vật hề thuộc các kiểu loại khác
nhau nhưng không có sự phân biệt rõ ràng giữa các lớp hề. Hề Shakespeare,
không đơn thuần là thực hiện chức năng giải trí như hề tiền hiện đại mà quan
trọng hơn là tính nghệ thuật – tư tưởng. Hề xuất hiện như một biểu tượng đặc
biệt. Hề là khả năng tiềm ẩn, là bản ngã vô thức, hiện thân của nội tâm đa
dạng và những mối bất hòa mà con người đang cố che đậy. Hề Shakespeare
trở thành điển hình cho nhiều lớp hề sâu này. Hề với trang phục đặc biệt, xuất
hiện bất ngờ, làm nền cho một nhân vật chính nào đó, thực hiện đủ trò trên
sân khấu để gây cười và thể hiện tư tưởng. Mỗi lời nói, mỗi bài hát là mỗi vấn
đề cần suy ngẫm bởi tiếng cười để lại nhiều vị chua chát.
Hiện nay, “sự không đều tay, sự cẩu thả, sự xấu xí của việc tân biên”
(Puskin) thể hiện sự không hoàn hảo của các kịch bản Shakespeare. Thời
Trùng Hưng, các vai hề Shakespeare được tách riêng ra thành những màn
riêng (Bác thợ dệt Oxnova từ A Midsummer Night's Dream, cuộc trò chuyện
của những phu đào huyệt trích từ Hamlet, những màn nói về Falfstaf trong
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download. các bạn chỉ cần làm theo hướng dẫn.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm trực tiếp vào Link để tải:
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Trải qua gần năm trăm năm, những gì William Shakespeare để lại cho
chúng ta vẫn còn nguyên giá trị. Vốn sinh ra không phải trong gia đình có
truyền thống viết kịch nhưng kịch trường đã cám dỗ và biến ông thành một
nhà viết kịch vĩ đại. William Shakespeare đã từng thử viết thơ nhưng đến với
kịch, tên tuổi ông mới được định vị.Với khối lượng tác phẩm đồ sộ, William
Shakespeare đã chỗ đứng vững chắc trên kịch trường Anh nói riêng và kịch
trường thế giới nói chung. Kế thừa từ những đề tài sẵn có nhưng Shakespeare
bằng tài năng của mình đã mang lại cho kịch những nét đặc sắc mới mẻ, làm
mờ hẳn những kịch gia tiền bối.
Bước vào thế giới sân khấu của Shakespeare, diễn viên vẫn luôn bị hấp
dẫn bởi sự mới lạ, khán giả vẫn thích thú khi dường như thấy đâu đó bóng
dáng xã hội mình. Kịch William Shakespeare thực sự là tấm gương trung thực
để ta loại bỏ những thói xấu, phát huy những tính tốt trên con đường tự hoàn
thiện. Bên cạnh những bài học nhẹ nhàng mà sâu sắc, Shakespeare phơi bày
rõ thời đại Phục Hưng thời kì sau đó. Đủ mọi tầng lớp người với những thói
hư tật xấu lần lượt bước lên sân khấu với những phong cách hoàn toàn khác
nhau. Điều này có thể giải thích được sự trường tồn của kịch phẩm
Shakespeare.
Tuy nhiên, chúng ta có thể học những bài học đạo đức ấy ở bất kì đâu:
tục ngữ, truyện cổ tích, truyện ngụ ngôn. Thực chất sự trường tồn của những
kịch phẩm của Shakespeare là do đâu? Theo chúng tôi, đó là vì những bài học
đạo đức ấy luôn gắn liền với kiểu nhân vật mà nhân vật ấy không bao giờ bị
bỏ quên trong bất kì thời đại nào: nhân vật hề. Đương nhiên hề không lấy gì
xa lạ với bất kì ai. Nhưng hề đối với Shakespeare còn là chìa khóa để mở ra
nhiều phương diện khác của kịch. Vì vậy, chọn đề tài “NHÂN VẬT HỀTRONG SỰ SÁNG TẠO CỦA SHAKESPEARE”, chúng tui muốn đi tìm
đặc điểm, vai trò và phong cách thể hiện nhân vật hề trên sân khấu của
Shakespeare. Đồng thời cũng muốn trả lời câu hỏi, liệu những bài học kinh
nghiệm mà William Shakespeare đưa ra cách đây gần năm trăm năm có còn
phù hơn đối với hiện tại?
Ở nước ta, William Shakespeare không còn xa lạ mặc dù ông đến Việt
Nam khá muộn. Tác phẩm được dịch ra vẫn còn ít do có sự khác biệt về văn
hóa, lịch sử, chính trị, quan điểm, lối sống… Năm 1964, nhân dịp 400 ngày
sinh của Shakespeare, giáo sự Đặng Thai Mai nhấn mạnh yêu cầu tìm hiểu và
học tập Shakespeare. Trong đường chúng ta đi của Tố Hữu có nhắc:
Ôi nếu Shakespeare sống lại cùng ta
Có thể khác gì những bi kịch hôm qua?
Chúng ta chỉ mới được làm quen với 14 tác phẩm kịch Shakeapeare
thông qua bản dịch của Nhữ Thành, Đặng Thế Bính. Đào Anh Kha, Bùi Ý,
Bùi Phụng, Nguyễn Văn Sĩ, Thế Lữ, Dương Tường, Tuấn Đô, Hoàng Tố Vân,
Song Xuân….
Như vậy với chuyên luận này, chúng tui hi vọng sẽ góp phần nhỏ vào
việc hiểu và đánh giá đúng giá trị kịch phẩm Shakespeare. Qua đó, chúng tôi
có thể rút ra những bài học kinh nghiệm bổ ích cho bản thân nói riêng và mọi
người nói chung khi thâm nhập vào thế gới muôn màu của kịch. Khi chuyên
luận thành công, chúng ta sẽ có cái nhìn toàn diện hơn về kịch gia đại tài này.
Kịch gia cũng muốn mượn lời của nhân vật hề khi phơi bày thực trạng thời
đại mình để làm bài học cho chúng ta trong quá trình xây dựng hình tượng
bản thân và xã hội.
2. Mục đích nghiên cứu
Chọn đề tài “Nhân vật hề trong sự sáng tạo của Shakespeare”, chúng tôi
hướng đến các mục tiêu sau:
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Vì sao phải đến Shakespeare, hề mới được chính thức gọi là “nhân
vật hề”?
Hề Shakespeare có đặc điểm gì mới mẻ so với hề truyền thống? Có
vai trò như thế nào?
Shakespeare đã sáng tạo phong cách thể hiện hề trên sân khấu như
thế nào?
3. Lịch sử vấn đề
Shakespeare không xa lạ đối với độc giả Việt Nam. Đã có nhiều sách và
tài liệu ngiên cứu chuyên biệt với cái nhìn khá toàn diện về Shakespeare.
Đối với các học giả phương Tây, chúng tui thấy Robert Greene, cùng
thời với Shakespeare tỏ ra không thiện cảm lắm với Shakespeare. Ông viết
“Đừng tin vào kẻ lạ mặt đó, kẻ có trái tim hổ dữ dưới bộ mặt của một anh hề.
Hắn nghĩ rằng hắn có thể viết thơ tự do như bất cứ người nào trong quí vị và
như một bậc thầy trong mọi chuyện”. Thêm vào đó ông giễu cợt “Hắn xem
mình như là người duy nhất có thể làm náo động kịch trường (Shake có nghĩa
là náo động, spear có nghĩa là giáo mác, đâm bằng giáo mác)”.
Trong Lịch sử sân khấu thế giới do tổ bộ môn lịch sử sân khấu nước
ngoài, Nguyễn Đức Nam dịch năm có đề cập tới nhân vật hề, đặc biệt là
Falstaff. “Khán giả say mê chàng hiệp sĩ Tanbot (Henry IV, phần I), bị lay
động bởi hình tượng Risot III. Fafstaff làm cho hai hình tượng này mờ nhạt
đi” [30, 69]. Ông là mảnh vụn của một giai cấp xưa đang tìm cách thích nghi
với giai cấp tư sản đang lên. “Đề tài này đi từ Me-du-on qua I-u-don và nhiều
người khác cho tới tận Shakespeare, người đã thể hiện nó một cách nghệ
thuật và hiện thực sâu sắc” [30, 26]. Falstaff nhại lại khi tuyên bố về cách
làm vua “ta phải nói năng có tình cảm, và điều này ta sẽ làm không kém vua
Cambi trong bi kịch”. Faftaff đã nhại giọng văn I-u-phu-do với hoàng tử
Henry “không phải cách tiêu phí thời gian của con mà ngay cả xã hội conđang sống cũng khiến cho ngạc nhiên… Bạn bè giao du của mày làm bẩn mắt
thiên hạ…”. Bối cảnh Fafstaft là một phần cơ bản của bức tranh thời Phục
Hưng, “thời đại tan rã của các mối quan hệ phong kiến đã làm nảy sinh
không biết bao nhiêu là hình tượng đặc trưng lạ kì dưới bộ mặt của những
ông vua ăn mày, những tên lính đánh thuê hành khất, và những tay giang hồ
phiêu lưu đủ loại” [C.Mac và Anghen toàn tập, tập XXV, tr.260]. Henry IV
đấu tranh với bọn phong kiến ngang ngạnh, “đầu lợn” thường tụ tập ở quán
trọ. Họ đánh cướp lái buôn rồi ăn uống phung phí. Linh hồn của bọn người
này là Fafstaff, mà tật xấu nối dài thành một chuỗi những trò lố bịch. Ông
đam mê khoái lạc, tham ăn, che đậy sự hèn nhát bằng tính hỗn xược buồn
cười, sống chung với bọn thanh niên ngỗ nghịch, yếu đuối như đàn bà, lão
không đề ra nguyên tắc nào nhưng để có rượu mạnh, bữa ăn và tiền bạc thì lão
có thể làm mọi thứ không nguy hiểm. Các tác giả còn nhận xét “hề
Shakespeare ban đầu cũng chỉ mang tính hài hước. Về sau, hề tiêu biểu cho
một quan điểm nhất định về cuộc sống phản ánh khiếu hài hước và trí tuệ của
nhân dân” [30, 111]. Hề của Shakespeare là một nhân vật mang mặt nạ.
“Dưới cái mặt nạ bông đùa vui nhộn, Fool che dấu một trí tuệ phi thường.
Anh hiểu rõ và mạnh dạn nói ngay sự thật vào mặt vua. Sự sáng suốt của
nhân dân vang lên trong những câu ngạn ngữ, những lời đùa cợt, những bài
hát của anh” [tr.136]. Hề chính là bức tranh biếm họa của hiện thực đương
thời. Anghen đánh giá cao “tính sinh động và tính hiệu lực kiểu Shakespeare”
[C.Mac và Ph.Anghen toàn tập, tập XXV, tr.258]. Shakespeare đấu tranh với
nguyên tắc sáng tác kịch thời Trung Cổ, vốn đưa ra những qui tắc sáng tác hết
sức khắt khe. Shakespeare phá vỡ ranh giới giữa các thể loại kịch. Nhân vật
hề xuất hiện trong tất cả các thể loại kịch. Và hề không chỉ đơn thuần là người
chuyên phục vụ giải trí cho khán giả mà phải là nhân vật gắn liền với hiện
thực bát nháo, thời đại đảo điên. Vì thế, hề không tuân theo nguyên tắc nào:
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phiphá vỡ mọi lề thói, trật tự đương thời. Ngôn ngữ hề khi thô sơ lúc trang nhã,
tính cách hề khi đơn giản lúc phức tạp. Tiếng cười của hề là tiếng cười đa
diện. Hề phản ánh những phút giây khủng hoảng trầm trọng của thời đại
Shakespeare. Cơ sở vĩ đại của Shakespeare chính là chân lí và bản thân cuộc
sống, do đó tất cả những gì ông viết ra đều chân chính và mạnh khỏe. Những
hiện tượng tiêu cực đều được gửi gắm trong những lời phát xét tối hậu của hề
(chữ dùng của Bakhtin).
Có những nhà nghiên cứu rất đề cao Shakespeare. Huygo nhận xét “Ở
trên Sêchxpia, không còn ai nữa… Chỉ riêng một mình ông ta, ông ta đã bằng
cả thế kỷ XVII đẹp đẽ của nước Pháp chúng ta và gần cả thế kỷ XVIII”. Lịch
sử sân khấu thế giới có nêu: trong một bức thư gửi cho Mác (ngày 19-12-
1873) Ăng Ghen viết: " Cái tên đốn mạt Rôđrich Bênêđich đã xuất bản một
cuốn sách dày cộp và khó ngửi, chống cái bệnh "sùng bái Sêchxpia" trong đó
hắn chứng minh hết sức tỉ mỉ rằng Sêchxpia không thể so sánh với các nhà
đại thi hào ở nước ta, cũng không thể sánh ngay được với các nhà thơ hiện
đại. Hình như là phải lật Sêchxpia khỏi đài kỷ niệm để bê cái đít to lớn của
Bênêđich lên mà đặt vào đó thì phải. Nhưng chỉ một màn thứ nhất của Những
người vợ vui vẻ ở Winxơ cũng thấy có nhiều sinh động và nhiều thực tế hơn là
toàn bộ văn học Đức. Chỉ riêng Laxơ và con chó Crab của y cũng còn hay
hơn tất cả những hài kịch Đức cộng lại".
Trong thư gửi cho Latxan ngày 16-4-1859 phê bình vở kịch Franxơ
Phôn Xickingen của ông ta, Mác viết: "Rõ ràng là lúc ấy anh nên Sêchxpia
hoá hơn nữa, còn bây giờ đây thì tui nhận định rằng khuyết điểm lớn nhất của
anh là Sile hoá tức là biến nhân vật thành ra chỉ là những phát ngôn nhân
của tinh thần thời đại". Trước đấy một ngày ĂngGhen đã viết cho Latxan
cũng về vấn đề ấy: "Tuy vậy, theo tui thì hình như tính cách của cá nhân
không những được diễn tả bằng việc mà cá nhân làm, mà còn bằng cách màcá nhân ấy làm việc đó nữa, mà về mặt này, thì nội dung tư tưởng của vở kịch
của anh có thể không bị tổn thương chút nào cả, tui tin như thế nếu đặc tính
của các nhân vật được phân biệt và đối lập nhau một cách rõ rệt hơn nữa. Lối
thể hiện của người xưa bây giờ không đủ nữa, và ở đây tui nghĩ, thì có lẽ
không khó khăn lắm, anh có thể chú trọng nhiều hơn đến tác dụng quan trọng
của Sêchxpia trong lịch sử ngành kịch".
Michael Alexander trong Lịch sử văn học Anh quốc, điểm qua cuộc đời
với những vở kịch nổi tiếng của Shakespeare và khẳng định “hài kịch lẫn bi
kịch đều được Shakespeare miêu tả một cách tỉ mỉ” [27, 190]. Tác giả cũng có
đề cập tới các vai hề nhưng cũng chỉ điểm qua một cách hết sức sơ lược
“Giấc mơ không rõ nguồn cơn của Bottom chính là chủ đề của vở kịch” [27,
191], “Fester là một trong những anh hề xuất sắc nhất của Shakespeare.
Henry VIII và James I giữ các anh hề trong cung để pha trò, những vị giáo
Hoàng cũng làm thế cho tới thế kỉ XVIII. Shakespeare biến anh hề này thành
nhân vật vừa pha trò vừa ca hát. Những khúc hát của Fester đều buồn” [27,
195]. Tác giả có nói tới thủ pháp gây cười đặc biệt khi sáng tạo các vai hề
“kiểu bộ đôi nhân vật đầu tiên được nhìn thấy trong Richard II” [27, 198].
Tác giả còn nên lên những thành tựu của Shakespeare và những gì được cho
là quan điểm của Shakespeare.
Ferran Alexandri trong quyển Tên tui là Shakespeare điểm qua cuộc
sống thăng trầm của Shakespeare bởi những chấn động của xã hội đương thời.
Ông viết “Các tác phẩm đã gặt hái nhiều thành công vì đã tạo cho công
chúng một không khí huyền bí và lạ lùng với những xung đột vừa gay gắt vừa
vui nhộn”, “cảm giác mình giống như một diễn viên hài mua vui cho công
chúng. Nói cách khác, sân khấu là cuộc đời của tôi” [4, 29]. Bản thân
Shakespeare cũng khẳng định các anh hề và diễn viên hài rất phổ biến trên
sân khấu thời đó “câu chuyện vui và lời bông đùa của họ có tác dụng làm đối
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phitrọng với thứ ngôn ngữ văn hoa và hùng hồn của các nhân vật khác. Tác giả
thường xuyên cộng tác với William Kemp, diễn viên hề nổi tiếng nhất thời
đó” [4, 29]. Vào thế kỉ XIX, những vở kịch của Shakespeare được ông nhận
và trình diễn liên tục cho tới ngày nay, trở thành nguồn cảm hứng cho vô số
những thử nghiệm sân khấu vì nó truyền tải những hiểu biết sâu sắc về bản
chất con người, thông qua việc khắc họa đa dạng các nhân vật, trong đó có
nhân vật hề.
Đối với các nhà nghiên cứu Việt Nam, các ý kiến đểu nêu bật được tầm
quan trọng của kịch phẩm Shakespeare. Sách Văn học phương tây, phần viết
về Shakespeare của PGS. Lương Duy Trung điểm qua cuộc đời, sự nghiệp
sáng tác của Shakespeare và ca ngợi công lao to lớn của ông “một điểm nổi
bật trong phong cách hài kịch của Shakespeare là thể hiện hết sức sinh động
những nét tâm lí phổ biến cũng như những tính cách cá biệt… ông kết hợp
tính hiện thực với tính lãng mạn bay bổng” [4, 203]. Tác giả phân tích điểm
nổi bật nhất trong từng vở kịch của Shakespeare, cũng không quên nhắc tới
nhân vật chuyên gây cười: anh hề, như Fester “vai hề vui nhộn nhất của
Shakespeare từ trước tới bây giờ” [4, 207].
Trong chương trình THPT, ba kịch phẩm của Shakespeare được đưa vào
chương trình giảng dạy: Thương nhân thành Vơnidơ, Hamlet và Romeo và
Juliet… Lê Nguyên Cẩn trong quyển Tác giả tác phẩm nước ngoài trong nhà
trường, Wiliiam Shakespeare của NXB Đại Học Sư Phạm có nêu lên một vài
gợi ý phân tích ba tác phẩm này. Tác giả đề cập tới các sáng tạo nghệ thuật
của Shakespeare như “linh hồn của thời đại” [23, 19]. Trong đó có sáng tạo
nghệ thuật quan trọng mà Shakespeare đạt được là xây dựng được bối cảnh
Falstaff. “Lão là sản phẩm điển hình của một thời đại quá độ... Trong con
người lão xuất hiện cảm giác về sự tự do như là một đòi hỏi của cá nhân, thể
hiện một mặt qua sự đòi hỏi giải phóng khỏi mọi sự ràng buộc với giáo lítruyền thống, mặt khác thể hiện bản chất tự nhiên của khát vọng tự do đòi hỏi
giải phóng khỏi chủ nghĩa cấm dục, chủ nghĩa khổ hạnh. Bản thân lão gắn
với năng khiếu hài hước. Lão tự tìm cho mình niềm an ủi trong tiếng cười
giễu cợt từ mọi phái và từ chính lão” [23, 26]. Tính chất này gắn với thời kì
chuyển mình của lịch sử. Về sau, Falstaff thay thế bằng nhân vật Pistol và
được đặt vào thế giới của tiếng cười khiến cho hiện thực nước Anh vui vẻ
càng thêm sâu sắc. Shakespeare hướng tới “tiếng cười trẻ trung và hồn nhiên
vang lên như khát vọng thôi thúc thời đại và sử dụng nhiều biện pháp gây
cười khác nhau” [23, 29]. Trong đó hề đã tạo được tiếng cười đặc biệt.
Trong Tuyển tập William Shakespeare của NXB Sân Khấu có khẳng
định quan điểm của Shakespeare kết tinh trong nhân vật hề “anh hề là đại
diện cho trí tuệ quần chúng” [48, 29]. Lúc nào anh hề xuất hiện là đòi hỏi nơi
khán giả một sự đánh giá hiện thực, sự suy nghĩ, lí giải thực chất của cuộc
sống, cần có những lời đúng với lẽ phả. Những lời của anh hề thướng làm
người ta đau xót hơn là làm người ta cười “những chỗ mà anh hề hay những
nhân vật phụ xuất hiện thường không phải là những chỗ thừa như ghiều
người quan niệm mà đó là những chỗ quan trọng để hiểu sự đánh giá của tác
phẩm” [48, 30] cũng có nghĩa là khẳng định vai trò quan trọng của nhân vật
hề.
Mặc dù có nhiều ý kiến khác nhau nhưng hầu hết các nhà nghiên cứu
đều thừa nhận những đóng góp to lớn của Shakespeare. Tuy nhiên việc tìm
hiểu về nhân vật hề trong kịch phẩm Shakespeare cũng chỉ được đề cập một
cách khái quát. Chúng tui cũng đã tiếp thu những nhận xét hết sức quí báu.
Đào Anh Kha, Bùi Ý, Bùi Phụng trong Nghệ thuật và phong cách của
Shakespear có nhận xét sự xuất hiện của phương pháp xây dựng nhân vật của
Shakespeare là một hiện tượng quan trọng bậc nhất trong lịch sử của kịch.
Phương pháp hiện thực của ông lại có những điểm nổi bật mà các nhà hiện
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phithực khác trong thời Phục hưng như Xecvantet, Rabơle không có.
Shakespeare là người đầu tiên nói đến số phận nhân dân, đưa nhân dân lên
sân khấu với tất cả tinh thần tự hào, trí thông minh sức sống dạt dào của họ.
Những nhân vật đều có một ý thức rõ rệt về nhiệm vụ của mình đối với tương
lai. Đặc biệt Shakespeare đã diễn tả đúng đắn được tinh thần lịch sử của thời
đại.
Những ý kiến đánh giá về kịch phẩm Shakespeare khá nhiều. Tựu trung
lại, các ý kiến đánh giá xoay quanh các vấn đề sau:
Mục đích sân khấu “từ xưa đến nay vẫn là đưa ra một tấm gương
trước cuộc sống, ở đấy đạo đức có thể tự nhận ra mình, sự kiêu ngạo
có thể tự khinh bỉ mình, và mỗi thế hệ, mỗi thời đại có thể đánh giá bộ
mặt và tính cách của nó” (lời Ham let, hồi II, cảnh 2). Shakepeare
khắc họa tất cả mọi hạng người trong xã hội một cách sinh động. Bài
học luân lí ngắn gọn với tư tưởng nhân dân sâu sắc thông qua vai hề
đưa ra cái nhìn mới mẻ về con người và thế giới khi lớn tiếng bênh
vực con người. Tài năng thể hiện các khám phá, phát hiện và dự báo
xã hội thông qua các nhân vật chức năng, trong đó có nhân vật hề.
Shakespeare không khu biệt rạch ròi giữa các thể loại kịch. Ngôn ngữ
của Shakespeare là ngôn ngữ để diễn, đậm chất dân gian, với vốn từ
hết sức đồ sộ cũng là một trong những thành công về mặt nghệ thuật
của ông. Chỉ đến Shakespeare, kịch vươn lên tầm cao mới, đặc biệt là
bi kịch. So với các bậc tiền bối, Shakeseare đã tạo ra bước ngoặt đáng
kể về sự độc đáo và sáng tạo. Trong đó, nhân vật hề kết hợp hài hòa
nhuần nhuyễn giữa bi và hài, dân gian và bác học.
Hề không tạo dựng hoàn cảnh nhưng có sự tác động rất lớn đến các
nhân vật khác. Hề là một điểm nhấn không kém phần quan trọng để
hiểu kịch Shakespeare.Như vậy, các nhà nghiên cứu đã có cái nhìn bao quát về nhân vật hề của
Shakespeare. Những tên tuổi lừng danh như Hamlet, Romeo, Juiliet, vua
Lear… vẫn luôn được nhắc tới trong khi những nhân vật phụ như anh hề thì
chưa được quan tâm đúng mức. Thực chất anh hề là người mang tư tưởng của
tác giả, là người mang quan điểm quần chúng. Do đó, để hiểu rõ hơn về kịch
phẩm Shakespeare, chúng tui thiết nghĩ nên nghiên cứu từ kiểu nhân vật này.
Chính vì thế, đề tài NHÂN VẬT HỀ TRONG SỰ SÁNG TẠO CỦA
SHAKESPEARE được tiến hành. Chúng tui hi vọng việc giải quyết đề tài này
góp thêm một cái nhìn mới trong việc thẩm định kịch phẩm Shakespeare.
4. Phạm vi nghiên cứu
Khi tiến hành đề tài này, chúng tui tập trung vào các vấn đề sau:
Đặc điểm và vai trò của nhân vật hề trong kịch phẩm Shakespeare.
Nghệ thuật và phong cách thể hiện nhân vật hề trên sân khấu
Shakespeare.
5. Phương pháp nghiên cứu
Thuật ngữ phương pháp gốc từ HyLạp cổ “methodos” (con đường
nghiên cứu –con đường nhận thức), phương pháp đúng giúp đạt được những
mục tiêu đề ra một cách hiệu quả nhất. Becon ví phương pháp như “ngọn
đuốc soi đường cho người đi trong đêm tối” còn Hêghen thì ví như là “linh
hồn của đối tượng”.
Có nhiều phương pháp khác nhau nhưng sự phân chia chỉ mang tính
tương đối bởi trong quá trình nghiên cứu có thể kết hợp nhiều phương pháp.
Để thực hiện đề tài này, chúng tui sử dụng các phương pháp sau:
Phương pháp nêu vấn đề: xác định được phạm vi nghiên cứu để giới hạn
lượng kiến thức, đòi hỏi có sự lựa chọn cân nhắc trong quá trìnhh sử
dụng phương pháp.
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Phương pháp lịch sử văn hóa: tiếp cận nhân vật như một khách thể xã
hội phát triển theo chiều dài văn hóa lịch sử, đòi hỏi phải xem xét nhân
vật ở trình độ phát triển.
Phương pháp phân tích tổng hợp: công cụ khám phá, giải mã nhân vật.
Phương pháp so sánh: đặt đối tượng trong mối quan hệ với các nhân vật
khác tạo điều kiện xác định rõ điểm “hội tụ” và “tỏa sáng” của nhân vật.
Kịch phẩm Shakespeare và cuộc sống, một bên khái quát một bên cụ thể,
một bên là “thể” một bên là “dụng”. Nhân vật hề của Shakespeare trở thành
nhân vật động, giúp Shakespeare có thể đi sâu khám phá những ngõ ngách
nhỏ nhặt của bức tranh hiện thực vẫn được nhìn ngắm dưới mọi thời đại.Chương 1 : MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ LUẬN
1.1. Hề - Nghệ sĩ của nền văn hóa mọi thời đại
1.1.1. Giải thích thuật ngữ
Hề trong Tiếng việt được dịch từ “clown” trong tiếng Anh.
Trong Từ điển bách khoa Wikipedia có nhắc tới “clown” đồng nghĩa với
“fool”. Họ là những diễn viên biểu diễn rất hài hước với loại trang phục rất
đặc biệt nhiều màu sắc. Họ thường trang điểm rất đậm, mặc quần áo quá khổ,
mang giày rất lớn. Họ trình diễn những hành động ngộ nghĩnh và hài hước
theo nhiều cách khác nhau với mục đích chủ yếu là mua vui cho khán giả, đặc
biệt là trẻ con. Peter Berger có viết “họ có cái gì đó dường như điên rồ và
ngớ ngẩn, song khi nhìn họ ở một khía cạnh sâu xa hơn, chúng ta thấy bản
chất xã hội loài người trong đó”. Vì vậy, họ có vai trò quan trọng khi lấy
những đặc điểm thể lí của chính bản thân con người để trình diễn trên sân
khấu chứ không nhờ vào bất kì công cụ hỗ trợ nào khác. Điều này đòi hỏi tài
năng đặc biệt và không phải bất kì ai cũng có thể biểu diễn hề.
Trong Từ điển Oxford có nêu khái niệm “clown”, đồng nghĩa với các
khái niệm khác: comedian; jester, fool, zany, joker, comedian, comic,
humorist, wag, wit, numbskull, bonehead, knucklehead, fathead, birdbrain...
đề cập tới tất cả những người làm trò, người chuyên gây cười, những người
chuyên làm chuyện điên rồ và những người che đậy sự khôn ngoan bằng
những hành động ngớ ngẩn.
Encyclopedia Britannica cho rằng hề là những nghệ sĩ gây cười trong
kịch câm, làm trò ở các rạp xiếc, nổi tiếng nhờ cách trang điểm, phục trang,
cách gây cười để giải trí. Người điên và người chuyên gây cười cũng có
những nét giống hề là họ hay thực hiện những hành động khác người. Tuy
nhiên, hề thường trình diễn trên sân khấu bằng cách bắt chước lại những công
chìm trong những giá trị văn hóa, chiết khúc những giá trị tinh hoa mang tính
chất hài hước với những hình thức gây cười rất đặc biệt. Hề Shakespeare có
chiều sâu, chiều rộng, có đủ chất hoạt động cho tất cả các kinh nghiệm của
cuộc sống và tình cảm, nhiều màu sắc, nhiều vui buồn… một thế giới quan và
nhân sinh quan nhân đạo chủ nghĩa, một phong cách hiện thực, một cái nhìn
tinh tường vào những ngõ ngách sâu thẳm tâm hồn, kết hợp với một trí tưởng
tượng có đôi cánh đại bàng, một bút pháp linh hoạt, vận dụng âm điệu và hình
ảnh một cách tài tình với một vốn hiểu biết rộng lớn. Hề làm kẻ ẩn sĩ có thể
đánh giá thời đại bởi hề Shakespeare không nô lệ vào ý thức hệ tư tưởng nào.
Shakespeare tỏ ra cẩn trọng để làm vừa lòng hơn là dạy dỗ, dường như không
cần viện tới cứu cánh nào khi viết. Hề Shakespeare cho thấy sự thấu đáo về
con người và cuộc sống, sẻ chia sức mạnh của ngôn ngữ.
Shakespeare sáng tạo phong phú các nhân vật hề thuộc các kiểu loại khác
nhau nhưng không có sự phân biệt rõ ràng giữa các lớp hề. Hề Shakespeare,
không đơn thuần là thực hiện chức năng giải trí như hề tiền hiện đại mà quan
trọng hơn là tính nghệ thuật – tư tưởng. Hề xuất hiện như một biểu tượng đặc
biệt. Hề là khả năng tiềm ẩn, là bản ngã vô thức, hiện thân của nội tâm đa
dạng và những mối bất hòa mà con người đang cố che đậy. Hề Shakespeare
trở thành điển hình cho nhiều lớp hề sâu này. Hề với trang phục đặc biệt, xuất
hiện bất ngờ, làm nền cho một nhân vật chính nào đó, thực hiện đủ trò trên
sân khấu để gây cười và thể hiện tư tưởng. Mỗi lời nói, mỗi bài hát là mỗi vấn
đề cần suy ngẫm bởi tiếng cười để lại nhiều vị chua chát.
Hiện nay, “sự không đều tay, sự cẩu thả, sự xấu xí của việc tân biên”
(Puskin) thể hiện sự không hoàn hảo của các kịch bản Shakespeare. Thời
Trùng Hưng, các vai hề Shakespeare được tách riêng ra thành những màn
riêng (Bác thợ dệt Oxnova từ A Midsummer Night's Dream, cuộc trò chuyện
của những phu đào huyệt trích từ Hamlet, những màn nói về Falfstaf trong
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download. các bạn chỉ cần làm theo hướng dẫn.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm trực tiếp vào Link để tải:
You must be registered for see links
Last edited by a moderator: