Link tải luận văn miễn phí cho ae Kết Nối
Luận văn ThS. Châu Á học -- Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Đại học Quốc gia Hà Nội, 2010
Nghiên cứu thành thị Nhật Bản cận thế để hiểu lịch sử, xã hội Nhật Bản. Tìm hiểu quá trình hình thành, phát triển của thành thị và nguyên nhân, động lực dẫn đến quá trình hình thành, phát triển đó. Nghiên cứu thành thị để hiểu thêm chủ trương, chính sách của chính quyền Edo và vai trò của thành thị đối với sự phát triển kinh tế - xã hội. Nghiên cứu thành thị để hiểu đặc điểm, cấu trúc xã hội đô thị, các luồng di dân, các hoạt động kinh tế, quan hệ xã hội, đời sống văn hóa, giáo dục. Nghiên cứu thành thị để lý giải vì sao Nhật Bản có thể tiếp nhận, phát triển các khuynh hướng tư tưởng mới, đó chính là điều kiện căn bản để Nhật Bản có thể tiến hành công cuộc cải cách và cải cách thành công
Chương 1: SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA EDO TRƯỚC
THỜI TOKUGAWA......................................................................................11
1.1. Sự phát triển của vùng Kanto trước khi Tokugawa Ieyasu đặt đại bản
doanh tại Edo....................................................................................................11
1.2. Sau khi Tokugawa Ieyasu đặt đại bản doanh tại Edo ...............................17
1.2.1. Bối cảnh lịch sử......................................................................................17
1.2.2. Quy hoạch ban đầu ................................................................................19
1.2.3. Một số chính sách ban đầu ....................................................................24
1.2.4. Nền tảng kinh tế của Edo .......................................................................25
Chương 2: CẤU TRÚC THÀNH VÀ THỊ EDO ................................... 29
2.1. Bối cảnh lịch sử ........................................................................................29
2.1.1. Sự vươn lên của nhà Tokugawa .............................................................29
2.1.2. Sự phát triển của thành thị.....................................................................31
2.2. Cấu trúc thành Edo....................................................................................35
2.2.1. Quá trình xây dựng thành ......................................................................35
2.2.2. Cách bố trí thành ...................................................................................37
2.2.3. Kiến trúc thành.......................................................................................39
Tháp chính .........................................................................................40
Tháp canh...........................................................................................43
Cổng thành .........................................................................................44
2.3. Jokamachi Edo ..........................................................................................45
2.3.1. Quá trình xây dựng jokamachi Edo .......................................................46
2.3.2. Cấu trúc jokamachi Edo ........................................................................51 Khu vực của võ sĩ ..............................................................................53
Cơ sở tôn giáo ....................................................................................56
Cơ sở chính quyền .............................................................................60
Khu vực buôn bán thương mại ............................................................60
Khu vực của thị dân ...........................................................................62
Hệ thống giao thông đường thủy .........................................................65
Chương 3: HOẠT ĐỘNG KINH TẾ VÀ ĐỜI SỐNG XÃ HỘI EDO.......68
3.1. Hoạt động kinh tế của Edo........................................................................68
3.3. Đời sống xã hội Edo..................................................................................75
3.3.1. Cơ cấu xã hội .........................................................................................75
3.3.2. Cơ cấu chính quyền................................................................................79
3.3.3. Đời sống văn hóa ...................................................................................82
KẾT LUẬN .....................................................................................................93
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...........................................................................100
PHỤ LỤC......................................................................................................104 MỞ ĐẦU
1. Mục đích, ý nghĩa của đề tài
Sự phát triển “thần kỳ” của Nhật Bản luôn là chủ đề nghiên cứu, tranh
luận của nhiều học giả trên khắp thế giới. Tuy phạm vi chuyên môn, mục đích
nghiên cứu, phương pháp tiếp cận của mỗi người có khác nhau nhưng những
kết quả thu được thực sự là những đóng góp có giá trị trong việc tìm hiểu về
con người và đất nước Nhật Bản, về mô hình của Nhật Bản cũng như những
nguyên nhân dẫn đến sự tăng trưởng cao của nền kinh tế nước này.
Không thể phủ nhận xã hội Nhật Bản có mối liên hệ hết sức chặt chẽ
với những yếu tố truyền thống. Những di sản có sức mạnh tiềm ẩn từ quá khứ
chính là động lực cho sự phát triển của Nhật Bản ngày nay. Sẽ không thể lý
giải được đầy đủ những phát triển hiện tại nếu không nghiên cứu những giá trị
truyền thống. Với cách nhìn nhận đó, cần nghiên cứu sâu hơn lịch sử
Nhật Bản, đặc biệt là thời cận thế1 bởi đây không chỉ là thời kỳ phát triển cuối
cùng và cao nhất của chế độ phong kiến Nhật Bản mà nó còn tạo ra những
tiền đề kinh tế - xã hội vô cùng quan trọng cho sự chuyển mình của Nhật Bản
từ phong kiến sang tư sản vào giữa thế kỷ XIX.
Vào giai đoạn chuyển giao giữa hai thời kỳ trung thế và cận thế, thành
thị Nhật Bản đã có sự phát triển bùng phát. Những điều kiện xã hội đặc thù
của Nhật Bản mà nguyên nhân chủ yếu là quyền lực của các lãnh chúa địa
phương được khẳng định cùng với nhu cầu cần có các công trình kiến
1 Có nhiều cách phân kỳ lịch sử Nhật Bản nhưng luận văn này sử dụng cách phân kỳ như
sau: Thời cổ đại (từ khi nhà nước Yamato ra đời cho đến hết thời kỳ Heian năm 1185), thời
trung thế (từ khi Mạc phủ Kamakura thành lập năm 1185 đến khi Mạc phủ Muromachi sụp
đổ năm 1573), thời cận thế (bắt đầu từ thời kỳ Azuchi - Momoyama năm 1573 đến hết
thời Tokugawa năm 1868) trúc kiên cố để chống lại sức công phá của vũ khí phương Tây đã tạo nên cơ
sở cho sự xuất hiện của nhiều thành luỹ có quy mô lớn. Đây chính là phần cốt
lõi để rồi từ phần “thành” đã xuất hiện “thị” và khả năng cuốn hút các luồng
di cư, nhu cầu tìm đến các thành thị với nhiều mục tiêu khác nhau.
Thành thị Nhật Bản thời cận thế được hình thành từ nhiều cơ sở khác
nhau. Sự phát triển của mỗi thành thị vừa phụ thuộc vào những biến đổi
chung vừa thể hiện những điều kiện chính trị, kinh tế, tôn giáo và nhiều nhân
tố xã hội riêng biệt khác. Vào thời cận thế, thành thị đã vươn lên giữ vai trò
chủ đạo trong các hoạt động kinh tế và chính trị. Sự phát triển của kinh tế
công-thương và nhu cầu tiêu dùng cao trong các thành thị đã cuốn hút một lực
lượng lao động dư thừa lớn trong nông thôn đồng thời đẩy nhanh quá trình đô
thị hóa ở Nhật Bản. Với một lực lượng xã hội tương đối đông đảo, dựa vào
nền tảng của kinh tế công-thương nghiệp, các tầng lớp thị dân chính là những
người đã sáng tạo ra dòng văn hóa mới mang đầy chất thành thị. Họ đồng thời
là những người đón nhận những tư tưởng mới, quan điểm khoa học từ châu
Âu du nhập vào xã hội Nhật Bản. Thành thị đã tạo nên những động lực phát
triển nội tại, hết sức căn bản của Nhật Bản không chỉ ở lĩnh vực kinh tế mà
còn cả trong tư tưởng và chiều sâu văn hoá. Và lần đầu tiên trong lịch sử Nhật
Bản, những nhân tố tư sản đã xuất hiện, hội tụ thành lực lượng vật chất mạnh
mẽ, làm rung chuyển thể chế phong kiến để rồi đi tới lật đổ chế độ này. Đó là
một trong những nhân tố đưa Nhật Bản thoát khỏi vòng quay truyền thống
của xã hội châu Á để trở thành một cường quốc công nghiệp đầu tiên ở khu
vực.
Thời Tokugawa, loại hình jokamachi (thành thị được thành lập xung
quanh tòa thành của lãnh chúa) vừa là dạng thức phổ biến, lại vừa giữ vai trò
quan trọng nhất trong các loại hình thành thị thời bấy giờ. Và Edo là một
jokamachi cận thế điển hình. Thời cận thế, Edo không những có tốc độ phát triển và quy mô dân số lớn nhất Nhật Bản mà còn là thành thị lớn của thế giới.
Đến năm 1800, thành thị này là một trong 70 thành thị trên thế giới, trong đó
có 5 thành thị ở Nhật Bản, có dân số 100.000 người. Edo cũng đồng thời là
một trong 20 thành thị (trong đó 3 thành thị ở Nhật Bản) có dân số trên
300.000 người. Điều đáng chú ý là, Edo là thành thị duy nhất đạt đến quy mô
dân số trên 1 triệu người vào đầu thế kỷ XIX. Khi tìm hiểu những nguyên
nhân dẫn đến sự phát triển “thần kỳ” của Nhật Bản trong những năm 1960-
1970, một số nhà nghiên cứu đã chú ý đến vai trò của thành thị Nhật Bản.
Điều có thể thấy được là, so với các nước công nghiệp Tây Âu, Nhật Bản là
quốc gia có quá trình công nghiệp hóa muộn nhất nhưng lại đạt được trình độ
hiện đại hóa sớm và cao nhất ở phương Đông. Từ hiện thực đó người ta đã
chú ý đến mối liên hệ giữa quá trình đô thị hóa thời cận thế với sự phát triển
của Nhật Bản hiện đại. Trong khi đi sâu tìm hiểu vai trò của Edo truyền
thống, các nhà nghiên cứu đã rất chú ý đến quá trình hình thành, phát triển
của Edo, cấu trúc xã hội, kinh tế cũng như ảnh hưởng rộng lớn của nó đối với
sự phát triển chung của Nhật Bản.
Xuất phát từ nhận thức như vậy, luận văn đã chọn đề tài: “Thành thị
Nhật Bản thời cận thế (qua nghiên cứu trường hợp Edo)” để làm định hướng
nghiên cứu. Mục tiêu của luận văn:
1. Nghiên cứu thành thị Nhật Bản cận thế để hiểu lịch sử, xã hội Nhật
Bản.
2. Tìm hiểu quá trình hình thành, phát triển của thành thị và nguyên
nhân, động lực dẫn đến quá trình hình thành, phát triển đó.
3. Nghiên cứu thành thị để hiểu thêm chủ trương, chính sách của chính
quyền Edo và vai trò của thành thị đối với sự phát triển kinh tế - xã hội. 4. Nghiên cứu thành thị để hiểu đặc điểm, cấu trúc xã hội đô thị, các
luồng di dân, các hoạt động kinh tế, quan hệ xã hội, đời sống văn hóa, giáo
dục.
5. Nghiên cứu thành thị để lý giải vì sao Nhật Bản có thể tiếp nhận,
phát triển các khuynh hướng tư tưởng mới, đó chính là điều kiện căn bản để
Nhật Bản có thể tiến hành công cuộc cải cách và cải cách thành công.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Nhật Bản từ lâu đã là đối tượng thu hút sự quan tâm nghiên cứu của
nhiều học giả trên thế giới.
Từ đầu thế kỷ XVII, để phục vụ cho việc truyền giáo, nhiều giáo sĩ
châu Âu đã bắt đầu tìm hiểu về Nhật Bản. Có thể kể đến những công trình nổi
bật thời kỳ này như “Từ điển Bồ - Nhật” (xuất bản năm 1603 ở Nagasaki),
“Lịch sử Thiên chúa giáo ở Nhật Bản” của Xavier de Charlevoix năm 1715,
“Lịch sử Nhật Bản với diện mạo của nó ở Vương quốc Siam 1690-1692” của
Engebert Kaempfer xuất bản năm 1727 và cuốn “Nippon” của Philipp Franz
von Siebold (1796-1866) viết khoảng năm 1832-1852. Những cuốn sách này
được ra đời trong bối cảnh Nhật Bản đóng cửa đất nước với mục đích giới
thiệu đảo quốc phương Đông này với người châu Âu.
Từ cuối thế kỷ XIX, nhiều cuốn sách nghiên cứu liên quan đến xã hội,
văn hóa Nhật Bản đã lần lượt xuất hiện do nhu cầu tìm hiểu về nền văn hóa
Nhật Bản được khích lệ ở châu Âu. Những cuốn sách này đặt nền tảng cho
việc xây dựng ngành Nhật Bản học ở châu Âu sau này. Từ những tư liệu do
các công ty Đông Ấn để lại, nhiều học giả đã biên soạn những tác phẩm có
giá trị, chứa đựng nhiều thông tin khoa học quí báu như “The English Factory
in Japan 1613-1623” (của Anthony Farrington xuất bản năm 1991), “The
Deshima Diaries Marginalia 1700-1740” (của J.L. Blusse, Paul van der Velde
và Rudofl Bachofner ấn hành năm 1992), “A History of Christianity in Japan” (của Otis Cary). Ở Nhật Bản, một số trường đại học, viện nghiên cứu cũng tổ
chức sưu tập, biên soạn các tư liệu lịch sử trong đó nổi bật là “Tokugawa
kinreiko” (1959) và “Law and Justice in Tokugawa Japan” (1985).
Cải cách Minh Trị thành công đã thu hút đông đảo giới nghiên cứu cả
trong lẫn ngoài Nhật Bản. Những công trình xuất bản trong giai đoạn đầu thế
kỷ XX ít nhiều có khuynh hướng ngợi ca những thành tựu to lớn mà Nhật Bản
đạt được nhờ Cải cách Minh Trị. Những công trình của họ đã để lại những
đóng góp to lớn trong việc đi sâu nghiên cứu khách quan hơn về lịch sử Nhật
Bản nói chung và kinh tế - xã hội nói riêng.
Sau Chiến tranh thế giới thứ Hai, một số trung tâm nghiên cứu Nhật
Bản được mở tại Mỹ để phục vụ mục tiêu chiếm đóng Nhật Bản cũng như
chính sách châu Á của Mỹ. Từ cuối những năm 1950, giới nghiên cứu Mỹ bắt
đầu tập trung vào một số vấn đề khoa học cơ bản như: thể chế chính trị, lịch
sử, kinh tế, xã hội học... Xu hướng nghiên cứu chuyên sâu này ngày càng gia
tăng và cũng thịnh hành ở châu Âu và bản thân nước Nhật. Việc áp dụng
những quan điểm, phương pháp nghiên cứu mới đã đem lạo nhiều thành tựu
khoa học mới mẻ trong những công trình xuất bản thời kỳ 1960 – 1980. Có
thể kể đến một số công trình tiêu biểu như “Japan: The story of a Nation”,
“Japan: Tradition and Transformation”, “East Asian Civilization” của Edwin
O. Reichauer, giáo sư Đại học Harvard; và một số tác phẩm của John W. Hall,
chuyên gia về lịch sử chính trị Nhật Bản như “Japan from Prehistory to
Modern Times”, “Studies in the Institutional History of Early Modern Japan”
và 4 tập “The Cambridge History of Japan”... Những công trình này đều có độ
khái quát cao và tính định hướng lớn.
Ở Việt Nam, trước năm 1975, một số tác giả ở miền Nam như Đào
Trinh Nhất, Trần Minh Tiết, Đoàn Văn An... đã viết về Minh Trị duy tân, con
người và giáo dục Nhật Bản. Trong khi đó, ở miền Bắc, tìm hiểu Nhật Bản mới chỉ dừng lại ở các vấn đề ngoại giao hay giáo trình cho học sinh, sinh
viên. Dưới tác động của công cuộc Đổi mới, sau năm 1986, việc nghiên cứu
Nhật Bản ở Việt Nam có nhiều tiến triển. Trong đó, một số tác phẩm nổi bật
như “Lịch sử giáo giục thời Minh Trị” của Nguyễn Văn Hồng hay “Lịch sử
Nhật Bản” của nhóm tác giả Phan Ngọc Liên, Đinh Ngọc Bảo... Các công
trình không chỉ trình bày những vấn đề căn bản trong lịch sử - văn hóa Nhật
Bản mà còn gợi mở nhiều hướng nghiên cứu mới chuyên sâu. Những năm gần
đây, nhiều nhà khoa học trong nước cho ra đời nhưng chuyên khảo về kinh tế-
xã hội như Nguyễn Văn Kim với “Nhật Bản với châu Á - những mối liên hệ
lịch sử và chuyển biến kinh tế xã hội” tập trung chủ yếu nghiên cứu Nhật Bản
thời Tokugawa.
Riêng về đề tài thành thị Nhật Bản, trước đây đã có rất nhiều học giả
nghiên cứu vấn đề này và đạt được một số thành tựu đáng kể. Có thể kể ra
một số học giả Nhật Bản như Ono Koji với “Nghiên cứu jokamachi cận thế”
(近世城下町の研究), Ishii Susumu với “Thành và jokamachi” (城と城下町)
hay Naito Akira với “Edo và thành Edo” (江戸と江戸城), Hitoshi Mogi với
“Lịch sử phát triển của Edo 1600-1860” (A History of the Development of
Edo 1600-1860), Yoshida Nobusuke với “Cấu trúc hai thành phần của
jokamachi vĩ đại Edo” (巨大城下町江戸の分節構造)… Còn ở Việt Nam,
không thể không kể đến bài viết “Thành Edo và những đặc điểm phát triển
của thành thị Nhật Bản thời Tokugawa” của Nguyễn Văn Kim trong “Nhật
Bản với châu Á - những mối liên hệ lịch sử và chuyển biến kinh tế xã hội” và
một số công trình khác nữa như các tác phẩm nghiên cứu lịch sử, văn hoá
Nhật Bản…
Tuy cách tiếp cận và quan điểm khoa học của các tác giả có nhiều điểm
khác nhau nhưng những thành tựu nghiên cứu của những người đi trước đã
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download. các bạn chỉ cần làm theo hướng dẫn.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm trực tiếp vào Link để tải:
Luận văn ThS. Châu Á học -- Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Đại học Quốc gia Hà Nội, 2010
Nghiên cứu thành thị Nhật Bản cận thế để hiểu lịch sử, xã hội Nhật Bản. Tìm hiểu quá trình hình thành, phát triển của thành thị và nguyên nhân, động lực dẫn đến quá trình hình thành, phát triển đó. Nghiên cứu thành thị để hiểu thêm chủ trương, chính sách của chính quyền Edo và vai trò của thành thị đối với sự phát triển kinh tế - xã hội. Nghiên cứu thành thị để hiểu đặc điểm, cấu trúc xã hội đô thị, các luồng di dân, các hoạt động kinh tế, quan hệ xã hội, đời sống văn hóa, giáo dục. Nghiên cứu thành thị để lý giải vì sao Nhật Bản có thể tiếp nhận, phát triển các khuynh hướng tư tưởng mới, đó chính là điều kiện căn bản để Nhật Bản có thể tiến hành công cuộc cải cách và cải cách thành công
Chương 1: SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA EDO TRƯỚC
THỜI TOKUGAWA......................................................................................11
1.1. Sự phát triển của vùng Kanto trước khi Tokugawa Ieyasu đặt đại bản
doanh tại Edo....................................................................................................11
1.2. Sau khi Tokugawa Ieyasu đặt đại bản doanh tại Edo ...............................17
1.2.1. Bối cảnh lịch sử......................................................................................17
1.2.2. Quy hoạch ban đầu ................................................................................19
1.2.3. Một số chính sách ban đầu ....................................................................24
1.2.4. Nền tảng kinh tế của Edo .......................................................................25
Chương 2: CẤU TRÚC THÀNH VÀ THỊ EDO ................................... 29
2.1. Bối cảnh lịch sử ........................................................................................29
2.1.1. Sự vươn lên của nhà Tokugawa .............................................................29
2.1.2. Sự phát triển của thành thị.....................................................................31
2.2. Cấu trúc thành Edo....................................................................................35
2.2.1. Quá trình xây dựng thành ......................................................................35
2.2.2. Cách bố trí thành ...................................................................................37
2.2.3. Kiến trúc thành.......................................................................................39
Tháp chính .........................................................................................40
Tháp canh...........................................................................................43
Cổng thành .........................................................................................44
2.3. Jokamachi Edo ..........................................................................................45
2.3.1. Quá trình xây dựng jokamachi Edo .......................................................46
2.3.2. Cấu trúc jokamachi Edo ........................................................................51 Khu vực của võ sĩ ..............................................................................53
Cơ sở tôn giáo ....................................................................................56
Cơ sở chính quyền .............................................................................60
Khu vực buôn bán thương mại ............................................................60
Khu vực của thị dân ...........................................................................62
Hệ thống giao thông đường thủy .........................................................65
Chương 3: HOẠT ĐỘNG KINH TẾ VÀ ĐỜI SỐNG XÃ HỘI EDO.......68
3.1. Hoạt động kinh tế của Edo........................................................................68
3.3. Đời sống xã hội Edo..................................................................................75
3.3.1. Cơ cấu xã hội .........................................................................................75
3.3.2. Cơ cấu chính quyền................................................................................79
3.3.3. Đời sống văn hóa ...................................................................................82
KẾT LUẬN .....................................................................................................93
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...........................................................................100
PHỤ LỤC......................................................................................................104 MỞ ĐẦU
1. Mục đích, ý nghĩa của đề tài
Sự phát triển “thần kỳ” của Nhật Bản luôn là chủ đề nghiên cứu, tranh
luận của nhiều học giả trên khắp thế giới. Tuy phạm vi chuyên môn, mục đích
nghiên cứu, phương pháp tiếp cận của mỗi người có khác nhau nhưng những
kết quả thu được thực sự là những đóng góp có giá trị trong việc tìm hiểu về
con người và đất nước Nhật Bản, về mô hình của Nhật Bản cũng như những
nguyên nhân dẫn đến sự tăng trưởng cao của nền kinh tế nước này.
Không thể phủ nhận xã hội Nhật Bản có mối liên hệ hết sức chặt chẽ
với những yếu tố truyền thống. Những di sản có sức mạnh tiềm ẩn từ quá khứ
chính là động lực cho sự phát triển của Nhật Bản ngày nay. Sẽ không thể lý
giải được đầy đủ những phát triển hiện tại nếu không nghiên cứu những giá trị
truyền thống. Với cách nhìn nhận đó, cần nghiên cứu sâu hơn lịch sử
Nhật Bản, đặc biệt là thời cận thế1 bởi đây không chỉ là thời kỳ phát triển cuối
cùng và cao nhất của chế độ phong kiến Nhật Bản mà nó còn tạo ra những
tiền đề kinh tế - xã hội vô cùng quan trọng cho sự chuyển mình của Nhật Bản
từ phong kiến sang tư sản vào giữa thế kỷ XIX.
Vào giai đoạn chuyển giao giữa hai thời kỳ trung thế và cận thế, thành
thị Nhật Bản đã có sự phát triển bùng phát. Những điều kiện xã hội đặc thù
của Nhật Bản mà nguyên nhân chủ yếu là quyền lực của các lãnh chúa địa
phương được khẳng định cùng với nhu cầu cần có các công trình kiến
1 Có nhiều cách phân kỳ lịch sử Nhật Bản nhưng luận văn này sử dụng cách phân kỳ như
sau: Thời cổ đại (từ khi nhà nước Yamato ra đời cho đến hết thời kỳ Heian năm 1185), thời
trung thế (từ khi Mạc phủ Kamakura thành lập năm 1185 đến khi Mạc phủ Muromachi sụp
đổ năm 1573), thời cận thế (bắt đầu từ thời kỳ Azuchi - Momoyama năm 1573 đến hết
thời Tokugawa năm 1868) trúc kiên cố để chống lại sức công phá của vũ khí phương Tây đã tạo nên cơ
sở cho sự xuất hiện của nhiều thành luỹ có quy mô lớn. Đây chính là phần cốt
lõi để rồi từ phần “thành” đã xuất hiện “thị” và khả năng cuốn hút các luồng
di cư, nhu cầu tìm đến các thành thị với nhiều mục tiêu khác nhau.
Thành thị Nhật Bản thời cận thế được hình thành từ nhiều cơ sở khác
nhau. Sự phát triển của mỗi thành thị vừa phụ thuộc vào những biến đổi
chung vừa thể hiện những điều kiện chính trị, kinh tế, tôn giáo và nhiều nhân
tố xã hội riêng biệt khác. Vào thời cận thế, thành thị đã vươn lên giữ vai trò
chủ đạo trong các hoạt động kinh tế và chính trị. Sự phát triển của kinh tế
công-thương và nhu cầu tiêu dùng cao trong các thành thị đã cuốn hút một lực
lượng lao động dư thừa lớn trong nông thôn đồng thời đẩy nhanh quá trình đô
thị hóa ở Nhật Bản. Với một lực lượng xã hội tương đối đông đảo, dựa vào
nền tảng của kinh tế công-thương nghiệp, các tầng lớp thị dân chính là những
người đã sáng tạo ra dòng văn hóa mới mang đầy chất thành thị. Họ đồng thời
là những người đón nhận những tư tưởng mới, quan điểm khoa học từ châu
Âu du nhập vào xã hội Nhật Bản. Thành thị đã tạo nên những động lực phát
triển nội tại, hết sức căn bản của Nhật Bản không chỉ ở lĩnh vực kinh tế mà
còn cả trong tư tưởng và chiều sâu văn hoá. Và lần đầu tiên trong lịch sử Nhật
Bản, những nhân tố tư sản đã xuất hiện, hội tụ thành lực lượng vật chất mạnh
mẽ, làm rung chuyển thể chế phong kiến để rồi đi tới lật đổ chế độ này. Đó là
một trong những nhân tố đưa Nhật Bản thoát khỏi vòng quay truyền thống
của xã hội châu Á để trở thành một cường quốc công nghiệp đầu tiên ở khu
vực.
Thời Tokugawa, loại hình jokamachi (thành thị được thành lập xung
quanh tòa thành của lãnh chúa) vừa là dạng thức phổ biến, lại vừa giữ vai trò
quan trọng nhất trong các loại hình thành thị thời bấy giờ. Và Edo là một
jokamachi cận thế điển hình. Thời cận thế, Edo không những có tốc độ phát triển và quy mô dân số lớn nhất Nhật Bản mà còn là thành thị lớn của thế giới.
Đến năm 1800, thành thị này là một trong 70 thành thị trên thế giới, trong đó
có 5 thành thị ở Nhật Bản, có dân số 100.000 người. Edo cũng đồng thời là
một trong 20 thành thị (trong đó 3 thành thị ở Nhật Bản) có dân số trên
300.000 người. Điều đáng chú ý là, Edo là thành thị duy nhất đạt đến quy mô
dân số trên 1 triệu người vào đầu thế kỷ XIX. Khi tìm hiểu những nguyên
nhân dẫn đến sự phát triển “thần kỳ” của Nhật Bản trong những năm 1960-
1970, một số nhà nghiên cứu đã chú ý đến vai trò của thành thị Nhật Bản.
Điều có thể thấy được là, so với các nước công nghiệp Tây Âu, Nhật Bản là
quốc gia có quá trình công nghiệp hóa muộn nhất nhưng lại đạt được trình độ
hiện đại hóa sớm và cao nhất ở phương Đông. Từ hiện thực đó người ta đã
chú ý đến mối liên hệ giữa quá trình đô thị hóa thời cận thế với sự phát triển
của Nhật Bản hiện đại. Trong khi đi sâu tìm hiểu vai trò của Edo truyền
thống, các nhà nghiên cứu đã rất chú ý đến quá trình hình thành, phát triển
của Edo, cấu trúc xã hội, kinh tế cũng như ảnh hưởng rộng lớn của nó đối với
sự phát triển chung của Nhật Bản.
Xuất phát từ nhận thức như vậy, luận văn đã chọn đề tài: “Thành thị
Nhật Bản thời cận thế (qua nghiên cứu trường hợp Edo)” để làm định hướng
nghiên cứu. Mục tiêu của luận văn:
1. Nghiên cứu thành thị Nhật Bản cận thế để hiểu lịch sử, xã hội Nhật
Bản.
2. Tìm hiểu quá trình hình thành, phát triển của thành thị và nguyên
nhân, động lực dẫn đến quá trình hình thành, phát triển đó.
3. Nghiên cứu thành thị để hiểu thêm chủ trương, chính sách của chính
quyền Edo và vai trò của thành thị đối với sự phát triển kinh tế - xã hội. 4. Nghiên cứu thành thị để hiểu đặc điểm, cấu trúc xã hội đô thị, các
luồng di dân, các hoạt động kinh tế, quan hệ xã hội, đời sống văn hóa, giáo
dục.
5. Nghiên cứu thành thị để lý giải vì sao Nhật Bản có thể tiếp nhận,
phát triển các khuynh hướng tư tưởng mới, đó chính là điều kiện căn bản để
Nhật Bản có thể tiến hành công cuộc cải cách và cải cách thành công.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Nhật Bản từ lâu đã là đối tượng thu hút sự quan tâm nghiên cứu của
nhiều học giả trên thế giới.
Từ đầu thế kỷ XVII, để phục vụ cho việc truyền giáo, nhiều giáo sĩ
châu Âu đã bắt đầu tìm hiểu về Nhật Bản. Có thể kể đến những công trình nổi
bật thời kỳ này như “Từ điển Bồ - Nhật” (xuất bản năm 1603 ở Nagasaki),
“Lịch sử Thiên chúa giáo ở Nhật Bản” của Xavier de Charlevoix năm 1715,
“Lịch sử Nhật Bản với diện mạo của nó ở Vương quốc Siam 1690-1692” của
Engebert Kaempfer xuất bản năm 1727 và cuốn “Nippon” của Philipp Franz
von Siebold (1796-1866) viết khoảng năm 1832-1852. Những cuốn sách này
được ra đời trong bối cảnh Nhật Bản đóng cửa đất nước với mục đích giới
thiệu đảo quốc phương Đông này với người châu Âu.
Từ cuối thế kỷ XIX, nhiều cuốn sách nghiên cứu liên quan đến xã hội,
văn hóa Nhật Bản đã lần lượt xuất hiện do nhu cầu tìm hiểu về nền văn hóa
Nhật Bản được khích lệ ở châu Âu. Những cuốn sách này đặt nền tảng cho
việc xây dựng ngành Nhật Bản học ở châu Âu sau này. Từ những tư liệu do
các công ty Đông Ấn để lại, nhiều học giả đã biên soạn những tác phẩm có
giá trị, chứa đựng nhiều thông tin khoa học quí báu như “The English Factory
in Japan 1613-1623” (của Anthony Farrington xuất bản năm 1991), “The
Deshima Diaries Marginalia 1700-1740” (của J.L. Blusse, Paul van der Velde
và Rudofl Bachofner ấn hành năm 1992), “A History of Christianity in Japan” (của Otis Cary). Ở Nhật Bản, một số trường đại học, viện nghiên cứu cũng tổ
chức sưu tập, biên soạn các tư liệu lịch sử trong đó nổi bật là “Tokugawa
kinreiko” (1959) và “Law and Justice in Tokugawa Japan” (1985).
Cải cách Minh Trị thành công đã thu hút đông đảo giới nghiên cứu cả
trong lẫn ngoài Nhật Bản. Những công trình xuất bản trong giai đoạn đầu thế
kỷ XX ít nhiều có khuynh hướng ngợi ca những thành tựu to lớn mà Nhật Bản
đạt được nhờ Cải cách Minh Trị. Những công trình của họ đã để lại những
đóng góp to lớn trong việc đi sâu nghiên cứu khách quan hơn về lịch sử Nhật
Bản nói chung và kinh tế - xã hội nói riêng.
Sau Chiến tranh thế giới thứ Hai, một số trung tâm nghiên cứu Nhật
Bản được mở tại Mỹ để phục vụ mục tiêu chiếm đóng Nhật Bản cũng như
chính sách châu Á của Mỹ. Từ cuối những năm 1950, giới nghiên cứu Mỹ bắt
đầu tập trung vào một số vấn đề khoa học cơ bản như: thể chế chính trị, lịch
sử, kinh tế, xã hội học... Xu hướng nghiên cứu chuyên sâu này ngày càng gia
tăng và cũng thịnh hành ở châu Âu và bản thân nước Nhật. Việc áp dụng
những quan điểm, phương pháp nghiên cứu mới đã đem lạo nhiều thành tựu
khoa học mới mẻ trong những công trình xuất bản thời kỳ 1960 – 1980. Có
thể kể đến một số công trình tiêu biểu như “Japan: The story of a Nation”,
“Japan: Tradition and Transformation”, “East Asian Civilization” của Edwin
O. Reichauer, giáo sư Đại học Harvard; và một số tác phẩm của John W. Hall,
chuyên gia về lịch sử chính trị Nhật Bản như “Japan from Prehistory to
Modern Times”, “Studies in the Institutional History of Early Modern Japan”
và 4 tập “The Cambridge History of Japan”... Những công trình này đều có độ
khái quát cao và tính định hướng lớn.
Ở Việt Nam, trước năm 1975, một số tác giả ở miền Nam như Đào
Trinh Nhất, Trần Minh Tiết, Đoàn Văn An... đã viết về Minh Trị duy tân, con
người và giáo dục Nhật Bản. Trong khi đó, ở miền Bắc, tìm hiểu Nhật Bản mới chỉ dừng lại ở các vấn đề ngoại giao hay giáo trình cho học sinh, sinh
viên. Dưới tác động của công cuộc Đổi mới, sau năm 1986, việc nghiên cứu
Nhật Bản ở Việt Nam có nhiều tiến triển. Trong đó, một số tác phẩm nổi bật
như “Lịch sử giáo giục thời Minh Trị” của Nguyễn Văn Hồng hay “Lịch sử
Nhật Bản” của nhóm tác giả Phan Ngọc Liên, Đinh Ngọc Bảo... Các công
trình không chỉ trình bày những vấn đề căn bản trong lịch sử - văn hóa Nhật
Bản mà còn gợi mở nhiều hướng nghiên cứu mới chuyên sâu. Những năm gần
đây, nhiều nhà khoa học trong nước cho ra đời nhưng chuyên khảo về kinh tế-
xã hội như Nguyễn Văn Kim với “Nhật Bản với châu Á - những mối liên hệ
lịch sử và chuyển biến kinh tế xã hội” tập trung chủ yếu nghiên cứu Nhật Bản
thời Tokugawa.
Riêng về đề tài thành thị Nhật Bản, trước đây đã có rất nhiều học giả
nghiên cứu vấn đề này và đạt được một số thành tựu đáng kể. Có thể kể ra
một số học giả Nhật Bản như Ono Koji với “Nghiên cứu jokamachi cận thế”
(近世城下町の研究), Ishii Susumu với “Thành và jokamachi” (城と城下町)
hay Naito Akira với “Edo và thành Edo” (江戸と江戸城), Hitoshi Mogi với
“Lịch sử phát triển của Edo 1600-1860” (A History of the Development of
Edo 1600-1860), Yoshida Nobusuke với “Cấu trúc hai thành phần của
jokamachi vĩ đại Edo” (巨大城下町江戸の分節構造)… Còn ở Việt Nam,
không thể không kể đến bài viết “Thành Edo và những đặc điểm phát triển
của thành thị Nhật Bản thời Tokugawa” của Nguyễn Văn Kim trong “Nhật
Bản với châu Á - những mối liên hệ lịch sử và chuyển biến kinh tế xã hội” và
một số công trình khác nữa như các tác phẩm nghiên cứu lịch sử, văn hoá
Nhật Bản…
Tuy cách tiếp cận và quan điểm khoa học của các tác giả có nhiều điểm
khác nhau nhưng những thành tựu nghiên cứu của những người đi trước đã
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download. các bạn chỉ cần làm theo hướng dẫn.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm trực tiếp vào Link để tải:
You must be registered for see links