Download miễn phí Đới trượt: khái niệm, đặc điểm hình thái và bản chất
Đới chuyển tiếp dòn-dẻo thường là một đới đặc biệt, nơi sự hình thành đứt gãy sinh chấn thường xen kẹp với các đới mylonit [16, 24] trong đó biến dạng dẻo thường xảy ra trong các đá trước đó bị dập vỡ từ biến dạng dòn, diễn tiến trong một điều kiện nhiệt độ và áp suất không đổi và trong một pha biến dạng đơn nhất. Sự xen kẽ giữa các yếu tố biến dạng dòn và biến dạng dẻo có lẽ bắt nguồn từ những nơi có mặt sản phẩm giả tachylit có độ hạt mịn mà các điều kiện biến chất và mức độ ứng suất tại chỗ đủ để làm chúng tạo ra các dòng chảy dẻo, từ đó lan dần vào trong phần đá vây quanh có độ hạt thô hơn và dẫn tới sự chảy dẻo trong những đới rộng hơn [17].
Để tải bản Đầy Đủ của tài liệu, xin Trả lời bài viết này, Mods sẽ gửi Link download cho bạn sớm nhất qua hòm tin nhắn.
Ai cần download tài liệu gì mà không tìm thấy ở đây, thì đăng yêu cầu down tại đây nhé:
Nhận download tài liệu miễn phí
Tóm tắt nội dung tài liệu:
ợt, hình thái, bản chất và lịch sử phát triển của chúng có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, không những trong việc luận giải cấu trúc địa chất và khôi phục lại lịch sử biến dạng khu vực, mà còn là cơ sở để xác lập các tiền đề và dấu hiệu tìm kiếm và dự báo tiềm năng khoáng sản. Ngày nay, đặc điểm hình thái và bản chất của các đới trượt cũng như các dấu hiệu chỉ sự dịch chuyển của chúng đã được nhiều nhà địa chất nghiên cứu, nhận dạng và tổng hợp trong nhiều sách giáo khoa hay chuyên khảo [ví dụ 1, 7, 8, 14, 21]. Thuật ngữ đới trượt cũng đã được sử dụng ở Việt Nam trong một số sách tham khảo [12] từ điển địa chất [chẳng hạn 19, 28] và các bài báo khoa học. Tuy nhiên, khái niệm đới trượt cũng như các đặc điểm của chúng vẫn là những khái niệm tương đối mới mẻ ở nước ta và việc gọi tên đới trượt còn thiếu sự thống nhất (chẳng hạn đới trượt, đới cắt [12, 19], đới trượt cắt [28], đới cắt trượt, đới xiết ép...) và chưa có văn liệu nào đưa ra một định nghĩa hay mô tả đặc điểm hình thái cũng như bản chất của đới trượt một cách đầy đủ. Bài báo này sẽ tóm tắt những khái niệm cơ bản về đới trượt và các yếu tố đặc điểm hình thái cũng như bản chất hoạt động của chúng, nhằm góp phần làm sáng tỏ bản chất của một loại hình cấu tạo cơ bản của vỏ Trái Đất, phục vụ việc nghiên cứu địa chất và luận giải cấu trúc - kiến tạo ở Việt Nam.II. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI CỦA ĐỚI TRƯỢT
1. Khái niệm về đới trượt
Trong bài báo này, đới trượt (shear zone) được hiểu theo định nghĩa nêu trong các văn liệu chuyên khảo tiêu chuẩn được xuất bản gần đây như của Ramsay and Huber [21], Marshak and Mitra [14], Barker [1], Hanmer and Passchier [7], và Passchier and Trouw [18] để mô tả một dạng cấu tạo địa chất cơ bản của vỏ Trái đất. Theo những văn liệu này thì đới trượt được hiểu là một cấu tạo dạng tấm hình thành do sự biến dạng phát triển trong vỏ Trái đất ở những độ sâu khác nhau. Chế độ biến dạng ưu thế tạo nên các đới này là biến dạng trượt (shear strain), làm cho đá ở hai bên cánh của đới bị dịch chuyển tương đối với nhau theo 2 chiều ngược nhau theo phương song song với ranh giới của đới (Hình 1). Nhìn chung, các đới trượt thường là những đới tương đối hẹp, có ranh giới gần song song với nhau, nằm giữa các thân đá bị biến dạng kém hơn và có cấu trúc bên trong không đồng nhất. Các đới hay mặt trượt không liên tục có thể kết nối với nhau tạo ra các đới biến dạng cao vây quanh các khối đá có mức độ biến dạng thấp hơn. Mặc dù biến dạng kiểu trượt thuần tuý (pure shear; biến dạng không xoay) có thể đóng vai trò quan trọng trong đới trượt nhưng cơ chế biến dạng chủ đạo trong các đới trượt là kiểu trượt thường (simple shear): tức là yếu tố trượt và sự dịch chuyển song song với ranh giới của đới trượt đóng vai trò chủ đạo.
Sự dịch chuyển trong đới trượt có quy mô hết sức khác nhau, từ vi mô tới hàng chục, thậm chí hàng trăm km. Ở quy mô khu vực, các đới trượt thường có dạng tấm hay dạng mặt và thường có tỷ lệ chiều dài / chiều dày trên bình đồ lớn hơn 5/1, mặc dù có sự biến đổi cục bộ theo đường phương [21]. Biểu hiện hình thái và quy mô của đới trượt tại thực địa phụ thuộc vào mức độ xuất lộ của đá ở các độ sâu khác nhau. Các đới trượt được thành tạo ở những độ sâu lớn trong vỏ Trái đất, nơi đá có mức độ biến chất cao hơn, thường có quy mô lớn hơn nhiều so với các đới trượt hình thành trong chế độ biến chất thấp ở gần mặt đất [6, 23].
Trong các đới trượt, cơ chế biến dạng tích cực phụ thuộc vào nhiều yếu tố hoá-lý khác nhau, bao gồm điều kiện nhiệt độ, áp suất thạch tĩnh (lithostatic pressure) và áp suất cục bộ tại vị trí biến dạng, thành phần và đặc tính chảy dẻo của đá (flow), thành phần và nhiệt độ của dung dịch biến chất, tốc độ của biến dạng tổng tác động lên đá, hướng dịch chuyển và lịch sử biến dạng của đới trượt. Tất cả những yếu tố đó thường thay đổi một cách có quy luật theo độ sâu của vỏ Trái đất. Sự biến dạng tích cực trong các đới trượt trong những điều kiện khác nhau sẽ tạo nên sự phát triển của các sản phẩm có đặc điểm và hình thái khác nhau, thể hiện bởi sự tồn tại các cấu tạo điển hình và các tổ hợp đá hay khoáng vật đặc trưng [6, 18, 20, 23]. Các sản phẩm cơ bản được thành tạo trong các đới trượt dưới các điều kiện khác nhau được tóm tắt ở Hình 2.
Đặc điểm hình thái của các cấu tạo trong đới trượt, hình thái của các hệ thống đới trượt, và sản phẩm biến dạng của chúng thường có biểu hiện giống nhau ở bất kỳ khu vực nào của vỏ Trái Đất có điều kiện biến dạng tương tự. Ở tất cả các quy mô, đặc điểm dễ nhận thấy nhất là các đới kế tiếp nhau có trình độ biến dạng rất cao phân chia các đới dạng thoi hay thấu kính có mức độ biến dạng thấp hơn nhiều [2]. Dựa trên việc nghiên cứu một cách có hệ thống cấu tạo đặc trưng và các sản phẩm có mặt trong các đới trượt, hiện nay các quy luật về sự hình thành của các đới trượt, các yếu tố động lực liên quan tới chúng, các sản phẩm điển hình cũng như các dấu hiệu xác định bản chất và hướng dịch chuyển của đới trượt đã được thiết lập. Do giới hạn của bài báo mà các đặc điểm cụ thể về tất cả các yếu tố nêu trên không cho phép tác giả trình bày sâu ở đây, người đọc có thể tham khảo các văn liệu của Sibson [23], Berthé et al. [3], Ramsay and Huber [20], Barker [1], Hanmer and Passchier [7], Passchier and Trouw (2096) [5] để biết chi tiết hơn.
2. Các đới trượt trong các điều kiện biến dạng và biến chất khác nhau
Các đới trượt phát triển trong lớp vỏ hay phần trên của manti của Trái đất, nơi tập trung cả các phần biến dạng dòn và biến dạng dẻo. Dựa vào đặc tính biến dạng của đá dọc theo chiều sâu của các đới trượt mà đới trượt có thể được phân thành các loại sau: đới trượt dòn (thường được gọi là đứt gãy hay đới đứt gãy), đới trượt dẻo, và trung gian giữa chúng là một đới chuyển tiếp, được gọi là đới trượt dòn-dẻo trong đó sự trượt diễn ra trong môi trường bán dòn (hay dòn-dẻo [18, 20], Hình 1).
2.1. Đới trượt dòn (brittle shear zone)
Đới trượt dòn là những đới dạng tấm gồm nhiều mặt vỡ không liên tục thành tạo ở bất cứ nơi nào mà đá bị biến dạng dòn, đi cùng là sự hình thành của các mặt vỡ hay khe nứt mà dọc theo chúng, đá ở một cánh bị dịch chuyển tương đối theo hướng ngược với cánh kia (Ảnh 1). Sự hình thành các đới trượt dòn thường đi cùng với sự dập vỡ và mất đi tính liên tục của thân đá tại vị trí biến dạng. Tuy nhiên các đá ở hai bên cánh của các đới trượt này thường không có sự thay đổi đáng kể nào về hình thái và hướng, hay nói cách khác, phục hồi được trạng thái trước biến dạng.
Các đới trượt dòn thường xuất hiện ở phần trên cùng của vỏ Trái Đất ở độ sâu thường nhỏ hơn 10 km (Hình 1), nơi mà nhiệt độ và áp suất thạch tĩnh tương đối ...