LINK TẢI LUẬN VĂN MIỄN PHÍ CHO AE KET-NOI
TÓM TẮT NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
1. Luận án là công trình đầu tiên phân tích chuyên sâu những di sản văn học của dòng văn Trường Lưu (Hà Tĩnh) từ góc độ văn hóa, với một cái nhìn vừa bao quát trên nhiều phương diện khác nhau, vừa mang tính tập trung và hệ thống, thể hiện nỗ lực khái quát và hệ thống hóa đối tượng nghiên cứu từ các thành quả của những người đi trước, cũng như những nỗ lực của người nghiên cứu. Luận án đã làm sáng rõ những đặc trưng nổi bật của di sản văn học (bên cạnh đó là di sản văn hóa) của dòng văn Trường Lưu gắn liền với những bước thăng trầm của lịch sử văn hóa dân tộc, văn hóa vùng miền và dòng họ.
2. Luận án đóng góp thiết thực cho việc nghiên cứu các di sản văn học, văn hóa của vùng đất Trường Lưu văn hiến trong quan hệ với các trung tâm văn hóa khác trong vùng, tập trung tìm hiểu bối cảnh sinh thành, diện mạo và quá trình vận động, phát triển của dòng văn Nguyễn Huy Trường Lưu, đặt bộ phận văn học này trong không gian của “Văn phái Hồng Sơn”, từ đó chỉ ra các mối quan hệ giữa dòng văn Trường Lưu và dòng văn họ Nguyễn Tiên Điền, giữa văn học Thăng Long với văn học Trường Lưu; xác định cụ thể những đặc điểm riêng, chung của bộ phận di sản này trong việc hình thành “Văn phái Hồng Sơn” với những tác gia lớn của văn học dân tộc. Sự khái quát này là rất quan trọng để thấy rõ được những đóng góp của dòng văn Trường Lưu dưới góc nhìn văn hóa.
3. Luận án đi sâu tiếp cận một số hiện tượng tiêu biểu của dòng văn Trường Lưu, so sánh ở những mức độ nhất định với các tác giả, tác phẩm của văn phái Nguyễn Tiên Điền, phân tích làm rõ các giá trị của di sản văn học của dòng họ Nguyễn Huy. Luận án đã có sự tổng hợp và trên cơ sở đó đã có những đóng góp vào việc nghiên cứu các tác gia này một cách hệ thống và bài bản.
4. Luận án làm sáng rõ những giá trị văn hóa vật chất và tinh thần trong di sản văn học của dòng văn Trường Lưu, một dòng văn nổi tiếng không chỉ của vùng đất Hà Tĩnh truyền thống mà còn của cả nước; đã tổng kết được những đặc điểm nổi bật cũng như những đóng góp quan trọng của dòng văn Trường Lưu vào sự phát triển của văn học dân tộc, đặc biệt ở thế kỷ XVIII - nửa đầu thế kỷ XIX, góp phần tạo nên một giai đoạn phát triển rực rỡ của văn học Việt Nam.
5. Luận án làm nổi bật những giá trị văn học và giá trị văn hóa liên quan mật thiết đến các di sản văn học của dòng văn Trường Lưu, qua đó góp phần vào việc giáo dục truyền thống học hành, giáo dục ý thức tư tưởng, nhân cách cho các thế hệ, ý thức tự hào về dòng họ, về quê hương, kết hợp phát triển các giá trị văn hóa, du lịch, kinh tế của vùng đất Hà Tĩnh và cả nước.
6. Kết quả nghiên cứu của luận án một mặt góp phần vào thành quả nghiên cứu nói chung, mặt khác góp phần phục vụ cho việc nghiên cứu, học tập và giảng dạy bộ môn lí thuyết và lịch sử văn học, văn học Việt Nam trung đại ở các cấp học trong nhà trường.
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 2 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................ 2 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................... 4 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................. 5 4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 5 5. Đóng góp của luận án ..................................................................................... 6 6. Cấu trúc của luận án ....................................................................................... 7 Chương 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA ĐỀ TÀI .................................................................................................... 8 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ...................................................................... 8 1.1.1. Việc ghi nhận, giới thiệu một số tác giả, tác phẩm của dòng văn Trường Lưu trong thư tịch cổ (thế kỷ XVII – XIX)......................................................... 8 1.1.2. Việc tìm hiểu, nghiên cứu di sản văn học của dòng văn Trường Lưu ................ 13 1.1.3. Vấn đề nghiên cứu di sản văn học của dòng văn Trường Lưu từ góc nhìn văn hóa............................................................................................................. 21 1.2. Cơ sở lý thuyết của đề tài .......................................................................... 25 1.2.1. Khái niệm văn hóa.................................................................................. 25 1.2.2. Khái niệm “dòng họ” và “văn hóa dòng họ” ........................................... 29 1.2.3. Văn hóa học và lý thuyết nghiên cứu văn học từ góc nhìn văn hóa ......... 34 Chương 2 SỰ HÌNH THÀNH VÀ QUÁ TRÌNH VẬN ĐỘNG, PHÁT TRIỂN CỦA DÒNG VĂN TRƯỜNG LƯU ............................................................... 38 2.1. Sự hình thành dòng văn Trường Lưu ......................................................... 38 2.1.1. Giới thuyết một số khái niệm liên quan .................................................. 38 2.1.2. Bối cảnh hình thành dòng văn Trường Lưu ............................................ 41 2.1.2.1. Bối cảnh lịch sử, xã hội ....................................................................... 41 2.1.2.2. Bối cảnh văn hóa ................................................................................. 45 2.2. Quá trình vận động, phát triển của dòng văn Trường Lưu.......................... 52 2.2.1. Thời kỳ phôi thai .................................................................................... 52 2.2.2. Thời kỳ phát triển ................................................................................... 58
1
2.2.3. Thời kỳ kết thúc ..................................................................................... 64 2.3. Dòng văn Trường Lưu trong mối liên hệ với dòng văn Tiên Điền và sự hình thành “văn phái Hồng Sơn” .............................................................................. 66 2.3.1. Dòng văn Trường Lưu ............................................................................ 66 2.3.2. Dòng văn Tiên Điền ............................................................................... 68 2.3.3. Mối liên hệ giữa hai dòng họ - dòng văn................................................. 69 2.3.4. Sự hợp lưu của hai dòng văn và vấn đề tên gọi Văn phái Hồng Sơn............... 76 Chương 3 MỘT SỐ TRƯỜNG HỢP TIÊU BIỂU CỦA DI SẢN VĂN HỌC DÒNG VĂN TRƯỜNG LƯU......................................................................... 79 3.1. Phụng sứ Yên Đài tổng ca và Hoàng Hoa sứ trình đồ của Nguyễn Huy Oánh ..... 79 3.1.1. Phụng sứ Yên Đài tổng ca ...................................................................... 79 3.1.1.1. Tình hình văn bản của tác phẩm .......................................................... 79 3.1.1.2. Giá trị và ý nghĩa nhiều mặt của Phụng sứ Yên đài tổng ca ................. 80
3.1.2.1. Tình hình văn bản Hoàng Hoa sứ trình đồ ........................................... 82 3.1.2.2. Giá trị và ý nghĩa nhiều mặt của Hoàng Hoa sứ trình đồ...................... 83 3.2. Hoa tiên của Nguyễn Huy Tự .................................................................... 84 3.2.1. Tình hình văn bản truyện Hoa tiên.......................................................... 84 3.2.2. Đặc sắc nội dung cảm hứng và nghệ thuật thể hiện của Hoa tiên ............ 86 3.3. Mai đình mộng ký của Nguyễn Huy Hổ .................................................... 94 3.3.1. Sự ra đời Mai đình mộng ký và tình hình văn bản tác phẩm ................... 94 3.3.2. Nội dung và giá trị nghệ thuật của Mai đình mộng ký ............................ 95 3.4. Chung Sơn di thảo của Nguyễn Huy Vinh ............................................... 106 3.4.1. Hoàn cảnh ra đời và tình hình văn bản tác phẩm................................... 106 3.4.2. Một số đặc điểm nổi bật về nội dung và nghệ thuật thể hiện của Chung Sơn di thảo ..................................................................................................... 108 3.5. Nguyễn thị gia tàng ................................................................................. 110 3.5.1. Tình hình văn bản Nguyễn thị gia tàng ................................................. 110 3.5.2. Nội dung và giá trị văn hóa - văn học của Nguyễn thị gia tàng ............. 112 3.6. Mộc bản Trường Lưu .............................................................................. 113
3.1.2. Hoàng Hoa sứ trình đồ
............................................................................ 82
2
3.6.1. Mộc bản Trường Lưu - một loại “sách” đặc biệt do nhiều thế hệ tác giả dòng văn Trường Lưu tạo lập ......................................................................... 113 3.6.2. Mộc bản Trường Lưu được cấu thành bởi nhiều thành tố văn hóa và có giá trị tổng hợp..................................................................................................... 115 Chương 4 GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỦA DI SẢN VĂN HỌC DÒNG VĂN TRƯỜNG LƯU VÀ HƯỚNG TIẾP CẬN, KHAI THÁC........................... 120 4.1. Giá trị văn hóa của di sản văn học dòng văn Trường Lưu ........................ 120 4.1.1. Tư tưởng đề cao “đạo học”, tìm cách đưa con người đến với đạo học............. 120
4.1.2. Ý thức sống và hành xử theo “đạo nhân”, gắn mọi hoạt động với việc bồi dưỡng nhân cách, lẽ sống cho con người ........................................................ 127 4.1.3. Lòng thủy chung với tiền nhân và ý thức kiến tạo, lưu giữ di sản văn hóa truyền thống ................................................................................................... 132
4.1.4. Ý thức tạo dựng, bồi đắp văn hóa dòng họ gắn với văn hóa làng và quê hương xứ sở ................................................................................................... 136 4.1.5. Tinh thần tự tôn dân tộc, ý thức kiến tạo bản sắc và thái độ tôn trọng nét riêng vùng miền trong trước thuật và sáng tác ................................................ 138 4.2. Hướng tiếp cận, khai thác và phát huy các giá trị của di sản văn hóa - văn học dòng văn Trường Lưu .............................................................................. 147 4.2.1. Phát huy tinh thần hiếu học, nhân văn của dòng văn Trường Lưu trong bối cảnh mới ........................................................................................................ 147 4.2.2. Từ trường hợp dòng họ - dòng văn Trường Lưu, tìm bài học kinh nghiệm cho việc xây dựng văn hóa dòng họ và dòng họ văn hóa hiện nay .................. 149 4.2.3. Khai thác giá trị văn hóa của di sản văn hóa – văn học dòng văn Trường Lưu dưới góc độ sản phẩm du lịch đặc thù của địa phương ............................ 151 KẾT LUẬN ................................................................................................... 154 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 158
1
LỜI CAM ĐOAN
tui cam đoan đây là công trình nghiên cứu riêng của tui dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Biện Minh Điền. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả luận án
1. Lý do chọn đề tài
2
MỞ ĐẦU
1.1. Tìm hiểu, nghiên cứu di sản văn học quá khứ của dân tộc là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của khoa nghiên cứu văn học mà trước hết là lịch sử văn học. Lịch sử văn học tập trung vào hai loại đối tượng cơ bản: thứ nhất, là hệ thống và quá trình văn học (bao gồm hệ thống chỉnh thể của một nền văn học và quá trình/ các thời kỳ, các giai đoạn văn học, khuynh hướng, trào lưu văn học); thứ hai là các hiện tượng văn học (tác giả, tác phẩm, thể loại, nhóm, văn phái,...). Dẫu tập trung vào loại đối tượng nào của lịch sử văn học, người nghiên cứu cũng phải cố gắng chỉ ra, phân tích, khái quát cho được diện mạo, đặc điểm, quy luật sinh thành, vận động, phát triển của văn học hay ở từng quá trình hay ở các hiện tượng cụ thể. Nghiên cứu loại hiện tượng văn học là “nhóm”, “văn phái” hay “dòng văn” của một dòng họ (như “Ngô gia văn phái”, “Hồng Sơn văn phái”) thực sự là vấn đề mới và không phải không phức tạp nhưng có vai trò hết sức quan trọng trong lịch sử văn học Việt Nam. Dòng văn Nguyễn Huy tại Trường Lưu, Hà Tĩnh (từ đây, gọi tắt là dòng văn Trường Lưu) là một trường hợp như thế. Đây là một dòng văn có khối di sản văn hóa đồ sộ, trong đó có 02 di sản đã được UNESCO ghi danh là Mộc bản Trường Lưu và Hoàng Hoa sứ trình đồ.
1.2. Một đặc điểm nổi bật của lịch sử - văn hóa - xã hội Việt Nam thời trung đại (từ thế kỷ X đến hết thế kỷ XIX) là sự ghi công và tôn vinh dòng họ, nhất là những dòng họ có công với đất nước, cộng đồng, có truyền thống khoa bảng, truyền thống văn chương. Dòng họ là một thành tố quan trọng trong cơ cấu xã hội văn hóa truyền thống ở Việt Nam nói chung, vùng Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ nói riêng. Dòng họ, đặc biệt là dòng họ khoa bảng lại càng có vị trí và vai trò quan trọng trong hệ thống chính trị cũng như sự phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục của đất nước.
Dòng họ Nguyễn Huy (thuộc làng Trường Lưu, xã Kim Song Trường, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh) là một dòng họ khoa bảng nổi tiếng trong lịch sử nước ta với nhiều thế hệ liên tục, kế tiếp, để lại một khối di sản lớn, có đóng góp xuất sắc cho lịch sử văn hóa, văn học dân tộc. Tính đến đầu thế kỷ XXI, dòng họ
3
Nguyễn Huy đã có lịch sử hơn 600 năm phát triển. Nhiều người trong dòng họ sau khi học hành đỗ đạt, trở thành nhà chính trị, nhà ngoại giao, nhà văn hóa có tầm vóc... Chỉ trong phạm vi một làng xã, dòng họ Nguyễn Huy đã có tới 2 người đỗ đại khoa, 25 người đỗ cử nhân, hương cống, 19 nho sinh, 39 hiệu sinh, sinh đồ, tú tài, nhiều người làm quan, giữ các vị trí quan trọng trong các triều đại phong kiến. Hầu như thế hệ nào của dòng họ Nguyễn Huy cũng có người để lại những trước thuật, sáng tác có giá trị. Dòng họ Nguyễn Huy cũng chính là chủ nhân của Trường học Phúc Giang (Phúc Giang Thư viện), nơi chứa đến hàng vạn quyển sách. Trường học Phúc Giang lúc bấy giờ là một trung tâm giáo dục lớn của nước nhà, là nơi đào tạo nhân tài, là trường học (một kiểu trường tư) hấp dẫn để các nho sinh khắp mọi miền tìm đến. Tiếng vang của Trường học Phúc Giang chỉ sau Quốc Tử giám ở kinh thành Thăng Long. Khối di sản văn hóa, bao hàm cả văn hóa hữu thể và văn hóa tinh thần (trong đó có văn học) mà dòng họ Nguyễn Huy Trường Lưu để lại đã được hậu thế ghi nhận và tiếp nhận không chỉ ở trong nước mà ở cả diễn đàn quốc tế. Giá trị văn hóa của khối di sản ấy (trong đó có di sản văn học) của dòng văn Trường Lưu (Hà Tĩnh) là vấn đề lớn, còn nhiều điều chưa được tìm hiểu, nghiên cứu.
1.3. Dòng văn Trường Lưu là tập hợp các tác gia - tác phẩm của dòng họ Nguyễn Huy. Đây là một dòng văn do nhiều tác giả của nhiều thế hệ kế tiếp nhau sáng tác, tiêu biểu như Nguyễn Huy Oánh, Nguyễn Huy Quýnh, Nguyễn Huy Tự, Nguyễn Huy Hổ, Nguyễn Huy Vinh... Cùng với các tác giả dòng họ Nguyễn Tiên Điền và một số nho sĩ vùng đất núi Hồng sông Lam, dòng văn Trường Lưu đã góp phần làm nên Văn phái Hồng Sơn. Văn phái Hồng Sơn đã có những đóng góp to lớn cho lịch sử văn học dân tộc ở cả hai thành phần sáng tác (bằng chữ Hán và chữ Nôm), đặc biệt là ở thành phần văn học Nôm. Di sản văn học của dòng văn họ Nguyễn ở Tiên Điền, Nghi Xuân, Hà Tĩnh (gọi tắt là dòng văn họ Nguyễn Tiên Điền) đã từng được tìm hiểu, nghiên cứu nhiều, đặc biệt là sáng tác của Đại thi hào Nguyễn Du. Nhưng di sản văn học của dòng văn họ Nguyễn Huy ở Trường Lưu (Can Lộc, Hà Tĩnh) và mối quan hệ giữa dòng văn Trường Lưu và dòng văn Nguyễn Tiên Điền hiện còn ít được tìm hiểu, nghiên cứu.
4
Tìm hiểu, nghiên cứu di sản văn học của dòng văn Trường Lưu từ góc nhìn văn hóa là vấn đề có ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn mang tính thiết yếu hiện nay. Đây vừa là đòi hỏi của yêu cầu nghiên cứu lịch sử văn học dân tộc, vừa là đòi hỏi của yêu cầu nghiên cứu văn hóa, văn học một vùng đất với nhiều nét đặc thù độc đáo.
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là Di sản văn học của dòng văn Trường
Lưu (Hà Tĩnh) từ góc nhìn văn hóa. 2.2. Phạm vi nghiên cứu
Từ góc nhìn văn hóa, luận án tìm hiểu, nghiên cứu di sản văn học của dòng văn Trường Lưu trên các phương diện cơ bản: sự hình thành, diễn trình, các mối liên hệ văn hóa, văn học, vị thế của dòng văn Trường Lưu; đóng góp, giá trị, ý nghĩa của di sản văn học dòng văn Trường Lưu; hướng khai thác, phát huy các giá trị văn hóa - văn học của khối di sản đáng quý này trong bối cảnh hiện nay.
Văn bản tác phẩm dùng để khảo sát, bao gồm tất cả các tác phẩm của dòng văn Trường Lưu hiện đã sưu tầm, tập hợp được trong các công trình:
- Các tác giả dòng văn Nguyễn Huy Trường Lưu - Cuộc đời và tác phẩm (Nguyễn Huy Mỹ chủ biên), Nxb Lao động - Trung tâm Văn hóa ngôn ngữ Đông Tây, 2012.
- Tuyển tập Thơ văn Nguyễn Huy Oánh (Lại Văn Hùng chủ biên), Nxb Hội Nhà văn, 2005.
- Dòng văn Nguyễn Huy ở Trường Lưu (Viện Văn học), Nxb Khoa học xã hội, 2000.
- Sơ học chỉ nam (Nguyễn Huy Oánh), Nxb Đại học Vinh, Nghệ An.
- Thạc Đình di cảo (Nguyễn Huy Oánh), Nxb Khoa học xã hội, 2014.
- Phụng sứ yên kinh tổng ca (Nguyễn Huy Oánh), Nxb Đại học Vinh, 2014. - Hoàng Hoa sứ trình đồ (Nguyễn Huy Oánh), Nxb Đại học Vinh, 2018.
- Nguyễn Huy Quýnh - Cuộc đời và thơ văn (Nguyễn Huy Mỹ chủ biên),
Nxb Lao động - Trung tâm Văn hóa ngôn ngữ Đông Tây, 2012.
5
- Hoa tiên (Nguyễn Huy Tự, Nguyễn Thiện), Nxb Văn học, Hà Nội, 1978.
- Nguyễn Huy Hổ với Mai đình mộng ký (Viện Văn học), Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội, 1997.
- Nguyễn Huy Vinh với Chung Sơn di thảo (Lại Văn Hùng chủ biên), Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội, 2005.
- Một số tài liệu khác có liên quan đến dòng văn và di sản văn hóa, văn học của dòng văn Nguyễn Huy Trường Lưu.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở khảo sát, nhận diện dòng văn Trường Lưu, luận án nhằm phân
tích, làm rõ quá trình hình thành, phát triển, đặc điểm của dòng văn và di sản văn học của dòng văn Trường Lưu; xác định vai trò của dòng văn này trong lịch sử văn học dân tộc nói chung, trong sự hình thành Văn phái Hồng Sơn và sự phát triển của lịch sử văn hóa địa phương Hà Tĩnh nói riêng; cũng từ đây, đề xuất hướng bảo tồn, phát huy và khai thác giá trị văn hóa của di sản dòng văn Trường Lưu trong bối cảnh hiện nay.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
3.2.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu dòng văn Trường Lưu và xác lập cơ sở lý thuyết cho việc thực hiện đề tài Di sản văn học của dòng văn Trường Lưu (Hà Tĩnh) từ góc nhìn văn hóa.
3.2.2. Nhận diện dòng văn Trường Lưu, khái quát bối cảnh hình thành và quá trình vận động, phát triển của dòng văn Trường Lưu.
3.2.3. Đi sâu phân tích, xác định đặc điểm của một số hiện tượng tiêu biểu từ di sản văn học dòng văn Trường Lưu; khái quát, minh định các giá trị văn hóa của di sản văn học dòng văn Trường Lưu.
3.2.4. Đề xuất hướng tiếp cận, khai thác các giá trị văn hóa của di sản văn học dòng văn Trường Lưu nhằm phục vụ cho các hoạt động văn hóa hiện nay.
4. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau, trong đó có các phương pháp chính:
6
4.1. Phương pháp phân tích - tổng hợp: Phương pháp này nhằm giúp cho việc phân tích và tổng hợp các vấn đề, các nội dung được khảo sát theo yêu cầu của từng chương và toàn bộ luận án.
4.2. Phương pháp lịch sử: Phương pháp lịch sử giúp cho việc nhìn nhận, xác định quá trình hình thành, phát triển của dòng văn Trường Lưu, tái hiện những nét chính của bối cảnh lịch sử - văn hóa - xã hội có ảnh hưởng, tác động đến dòng văn Trường Lưu.
4.3. Phương pháp so sánh - loại hình: Phương pháp này được dùng để đối chiếu, so sánh những nét tương đồng và khác biệt, đa dạng và thống nhất của các nội dung thuộc dòng văn Trường Lưu được tạo dựng từ nhiều tác giả với nhiều cách và loại hình - thể loại sáng tác khác nhau.
4.4. Phương pháp liên ngành: Phương pháp này giúp cho việc huy động tri thức của một số ngành khác như văn hóa học, triết học, lịch sử, ngôn ngữ học... nhằm tham chiếu, soi tỏ các vấn đề được khảo sát, tìm hiểu trong luận án.
4.5. Phương pháp cấu trúc - hệ thống: Phương pháp này giúp cho việc nhìn nhận di sản văn học của dòng văn Trường Lưu từ góc nhìn văn hóa trong một hệ thống chỉnh thể với những quy luật tạo thành của nó...
5. Đóng góp của luận án
- Luận án là công trình đầu tiên nghiên cứu di sản văn học của Dòng văn Trường Lưu (Hà Tĩnh) từ góc nhìn văn hóa với tư cách là một vấn đề chuyên biệt, với cái nhìn tập trung và hệ thống.
- Luận án là một sự nỗ lực bao quát, khái quát bối cảnh sinh thành, diện mạo và quá trình vận động, phát triển của dòng văn Trường Lưu; chỉ ra các mối liên hệ giữa dòng văn họ Nguyễn Huy (Trường Lưu) và dòng văn họ Nguyễn (Tiên Điền), minh định bước đầu sự hợp lưu của hai dòng văn đóng vai trò trụ cột trên đất Hồng Lam tạo nên Văn phái Hồng Sơn.
- Luận án đi sâu tiếp cận một số hiện tượng tiêu biểu của dòng văn Nguyễn Huy (Trường Lưu), phân tích, làm rõ những đặc điểm của di sản văn
7
học mà họ để lại, xem đây như là kết tinh thành tựu của sáng tác dòng văn Trường Lưu.
- Luận án khái quát, xác định các giá trị văn hóa của di sản văn học dòng văn Trường Lưu, trên cơ sở đó, đề xuất hướng tiếp cận và khai thác các giá trị văn hóa từ dòng văn này.
- Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm tài liệu tham khảo cho việc tìm hiểu, nghiên cứu di sản văn học của dòng văn Trường Lưu, nghiên cứu sự hình thành và đóng góp của Văn phái Hồng Sơn cho lịch sử văn hóa, văn học dân tộc.
6. Cấu trúc của luận án
Ngoài Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận án gồm 4 chương.
Chương 1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu và cơ sở lý thuyết của đề tài Chương 2. Sự hình thành và quá trình vận động của dòng văn Trường Lưu Chương 3. Một số hiện tượng tiêu biểu của di sản văn học dòng văn
Trường Lưu
Chương 4. Giá trị văn hóa của di sản văn học dòng văn Trường Lưu và
hướng tiếp cận, khai thác.
8
Chương 1
TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
1.1.1. Việc ghi nhận, giới thiệu một số tác giả, tác phẩm của dòng văn Trường Lưu trong thư tịch cổ (thế kỷ XVII – XIX)
Dòng văn Trường Lưu là dòng văn của dòng họ Nguyễn Huy ở làng Trường Lưu, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. Trong suốt chiều dài lịch sử, các tác giả thuộc nhiều thế hệ nối tiếp nhau của dòng họ đã tạo nên một khối lượng tác phẩm lớn thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau... Tính đến đầu thế kỷ XXI, dòng họ Nguyễn Huy Trường Lưu đã có lịch sử hơn 600 năm phát triển. Nhiều người thuộc dòng họ vừa là nhà chính trị, nhà ngoại giao, nhà địa chí, nhà văn hóa như Nguyễn Huy Oánh, Nguyễn Huy Quýnh, Nguyễn Huy Tự, Nguyễn Huy Hổ, Nguyễn Huy Vinh... Hầu như thế hệ nào của dòng họ Nguyễn Huy cũng có người để lại di sản văn chương. Trường học Phúc Giang (Phúc Giang Thư viện) của dòng họ Nguyễn Huy Trường Lưu là nơi "chứa đến mấy vạn quyển sách", đương thời được xem như là một trung tâm giáo dục lớn, là nơi đào tạo nhân tài của nước nhà. Hàng năm, các nho sinh khắp mọi miền tìm đến.
Văn bản đầu tiên, lâu đời nhất đề cập đến các danh nhân - tác giả dòng văn Trường Lưu là hai tấm Văn bia hiện đặt tại Văn miếu Quốc Tử Giám Hà Nội: Bia số 71, khắc tên Nguyễn Huy Oánh và bia số 79 khắc tên Nguyễn Huy Quýnh. Bia số 71 do Hàn lâm viện Thừa chỉ Dương Công Thụ soạn, ghi: "Cho đỗ Đệ nhất giáp Tiến sĩ cập đệ đệ tam danh: Nguyễn Huy Oánh: xã Lai Thạch, huyện La Sơn, Tri phủ" [104; 530]. Bia số 79 do Thiêm đô ngự sử kiêm Quốc Tử Giám Tư nghiệp Phan Trọng Phiên soạn, ghi: "Cho đỗ Đệ tam giáp Đồng tiến sĩ xuất thân 11 người... Nguyễn Quýnh: xã Lai Thạch, huyện La Sơn, Tri huyện, đỗ Giải nguyên, 39 tuổi" [104; 557]. Các nội dung này cũng được Ngô Đức Thọ dịch, in trong sách Văn bia Tiến sĩ Văn Miếu Quốc Tử Giám Thăng Long (2010) nhân Kỷ niệm 1000 năm Thăng Long Hà Nội.
Sách Bắc sứ thông lục của Lê Quý Đôn cho biết, 11 năm sau khi thi đỗ Tiến sĩ, lúc đang giữ chức Tham chính xứ Sơn Nam, Nguyễn Huy Oánh đã được
9
đề cử làm phó sứ để chuẩn bị cho chuyến đi sứ Trung Hoa vào năm 1761: “Phó sứ hai người. Vâng cử các viên sau đây: Nguyễn Huy Oánh (chức Đông các Học sĩ, Tham chính xứ Sơn Nam, 45 tuổi, đỗ khoa thi Mậu Thìn (1748), đến nay được 11 năm...” [38; 45]. Tuy chuyến đi sứ năm 1761 sau đó không có Nguyễn Huy Oánh nhưng đây cũng có thể coi là một cơ sở, điều kiện quan trọng để 5 năm sau, Nguyễn Huy Oánh chính thức được cử làm Chánh sứ, dẫn đầu đoàn sứ
bộ Việt Nam đi sứ Trung Hoa vào năm 1766.
Văn bản tiếp theo giới thiệu về tác giả, tác phẩm của dòng văn Trường
Lưu là Lịch triều hiến chương loại chí của Phan Huy Chú. Trong Lịch triều hiến chương loại chí, phần Văn tịch chí, Phan Huy Chú viết: "Tính lý toản yếu, 2 quyển; Tứ thư ngũ kinh toản yếu, 15 quyển - Thám hoa Nguyễn Huy Oánh soạn. Nhặt tất cả các bản của các danh gia, soạn chép những điều cốt yếu, nhưng tựu trung sửa chữa rất nhiều..."[19; 404]; "Nguyễn Thám hoa thi tập, 1 quyển. Nguyễn Huy Oánh soạn các bài làm khi đi sứ" [18; 471].
Cùng với Lịch triều hiến chương loại chí, các sách khác như Đỉnh Khiết Đại Việt lịch triều đăng khoa lục, Đại Việt lịch đại đăng khoa, Liệt huyện đăng khoa bị khảo, Tam khôi lục, Tam khôi bị lục... cũng đều có ghi chép tóm tắt về tiểu sử của Nguyễn Huy Oánh, Nguyễn Huy Quýnh [61; 6].
Sách Đại Việt sử ký tục biên chép về Nguyễn Huy Oánh: "Tháng ba, thi Hội các cống sĩ. Lấy bọn Vũ Miên, 13 người hợp cách. Đến lúc thi Điện, lấy Nguyễn Huy Oánh tiến sĩ cập đệ tam danh (thám hoa), Trịnh Xuân Chú, Vũ Miên 11 người đồng tiến sĩ xuất thân" [202; 226]. Đến năm 1765, (khoảng tháng 10 - 11), chép "Sai Chính sứ Nguyễn Huy Oánh, phó sứ Lê Doãn Thân, Nguyễn Thưởng đi sứ sang nhà Thanh" [202; 314].
Sách Việt Hoa thông sứ sử lược của Sông Bằng - Vân Hạc có viết về hành trình đi sứ Trung Hoa của Nguyễn Huy Oánh: "Sứ bộ này rời kinh thành Thăng Long ngày mồng 9 tháng Mạnh xuân năm Bính Dần (1766) đến Bắc Kinh ngày 20 tháng Quý đông cùng năm, đi mất 11 tháng 21 ngày và vượt qua 1.600 dặm gần một vạn cây số [13; 49, 50]; "Dâng quốc thư, cống phẩm và dự vào lễ triều kiến, là nhiệm vụ sứ bộ thực hành xong. Chánh sứ Nguyễn Huy Oánh và các tùng viên sau khi nhận đồ tặng hảo của Bắc triều sẽ sửa soạn ngày về nước. Chừng độ ngót một năm thì về đến Thăng Long" [13; 57].
10
Sách Đại Nam thực lục, Tập 5, ghi chép về Nguyễn Huy Hổ: "Người đi theo làm việc là Trưởng sử Nguyễn Văn Bảng, Giám chính Hoàng Công Dương đều gia 1 hàm, sỹ nhân là Nguyễn Huy Hổ, nhắc bổ làm Linh đài lang ở Khâm thiên giám" [137; 680].
Sách Đại Nam nhất thống chí giới thiệu Nguyễn Huy Oánh và Nguyễn Huy Quýnh (Nguyễn Quýnh): "Người xã Lai Thạch, huyện La Sơn, đỗ Thám hoa khoa Mậu Thìn (1748) năm Cảnh Hưng đời Lê Hiển Tôn, làm quan đến chức Thị lang bộ Lại rồi về trí sĩ. Sau lại được vời ra làm Thượng thư bộ Công. Em ông là Nguyễn Quýnh cũng đỗ Tiến sĩ, làm quan đến chức Đốc thị Thuận Khánh, anh em cùng làm quan một triều. Ông có dựng một lầu để sách, có vài vạn quyển, dạy học tới vài vạn người. Trong số học trò cùng đỗ một triều đến 30 người; còn hạng ra làm Tri châu, Tri huyện thì không kể xiết" [140; 755].
Sách Vũ Trung tùy bút của Phạm Đình Hổ kể về việc Nguyễn Huy Quýnh đi thi Hội năm Nhâm Thìn (1772) cho biết: tuy bị nộp "nhầm quyển" nhưng như có "quỷ thần" giúp đỡ nên ông vẫn thi đỗ”; "Người Lai Thạch là Nguyễn Quýnh, em ông thám hoa Nguyễn Oánh. Khoa thi hội năm Nhâm Thìn (1772) vào kỳ đệ tứ xong, nộp quyển ra về, ông thám đòi xem quyển nháp, thì té ra nộp nhầm, vẫn còn lưu quyển có dấu lại... Quả nhiên, ông được vào trúng cách, đỗ đại khoa... Ông đánh giá là có quỷ thần giúp đỡ, nên sau này khi ra làm quan, vẫn thường hỏi thăm đến nhà ấy" [58; 96].
Năm 1851, Trương Quốc Dụng trong tác phẩm Thoái thực ký văn, tuy không đề cập đến tiểu sử, sự nghiệp của Nguyễn Huy Oánh nhưng lại kể một câu chuyện khá thú vị, thậm chí có màu sắc liêu trai, kể về Nguyễn Huy Oánh lúc nhỏ có tên là Sưởng... Trong tác phẩm này, Trương Quốc Dụng cũng viết về tình bạn giữa Phan Kính và Nguyễn Huy Oánh, cho biết: sau khi thi Hương đỗ Cử nhân thì Nguyễn Huy Oánh bỏ học làm đạo sĩ, không thi nữa, Phan Kính khuyên can mãi không được, bèn bày trò chọc giận, khích tướng, không qua lại nữa để “Oánh ôm cục tức trong lòng, về học lại, sau cũng đỗ Tiến sĩ cập đệ, bèn làm bạn như ban đầu" [29; 383,443].
Bùi Dương Lịch trong Nghệ An ký cũng có chép về Nguyễn Huy Oánh và Nguyễn Huy Quýnh, trong đó phần về Nguyễn Huy Oánh ghi khá chi tiết: "Ông làm quan đến Cửu phẩm, nhưng chưa được dùng đúng năng lực. Ông lập mộ
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download. các bạn chỉ cần làm theo hướng dẫn.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm trực tiếp vào Link để tải:
TÓM TẮT NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
1. Luận án là công trình đầu tiên phân tích chuyên sâu những di sản văn học của dòng văn Trường Lưu (Hà Tĩnh) từ góc độ văn hóa, với một cái nhìn vừa bao quát trên nhiều phương diện khác nhau, vừa mang tính tập trung và hệ thống, thể hiện nỗ lực khái quát và hệ thống hóa đối tượng nghiên cứu từ các thành quả của những người đi trước, cũng như những nỗ lực của người nghiên cứu. Luận án đã làm sáng rõ những đặc trưng nổi bật của di sản văn học (bên cạnh đó là di sản văn hóa) của dòng văn Trường Lưu gắn liền với những bước thăng trầm của lịch sử văn hóa dân tộc, văn hóa vùng miền và dòng họ.
2. Luận án đóng góp thiết thực cho việc nghiên cứu các di sản văn học, văn hóa của vùng đất Trường Lưu văn hiến trong quan hệ với các trung tâm văn hóa khác trong vùng, tập trung tìm hiểu bối cảnh sinh thành, diện mạo và quá trình vận động, phát triển của dòng văn Nguyễn Huy Trường Lưu, đặt bộ phận văn học này trong không gian của “Văn phái Hồng Sơn”, từ đó chỉ ra các mối quan hệ giữa dòng văn Trường Lưu và dòng văn họ Nguyễn Tiên Điền, giữa văn học Thăng Long với văn học Trường Lưu; xác định cụ thể những đặc điểm riêng, chung của bộ phận di sản này trong việc hình thành “Văn phái Hồng Sơn” với những tác gia lớn của văn học dân tộc. Sự khái quát này là rất quan trọng để thấy rõ được những đóng góp của dòng văn Trường Lưu dưới góc nhìn văn hóa.
3. Luận án đi sâu tiếp cận một số hiện tượng tiêu biểu của dòng văn Trường Lưu, so sánh ở những mức độ nhất định với các tác giả, tác phẩm của văn phái Nguyễn Tiên Điền, phân tích làm rõ các giá trị của di sản văn học của dòng họ Nguyễn Huy. Luận án đã có sự tổng hợp và trên cơ sở đó đã có những đóng góp vào việc nghiên cứu các tác gia này một cách hệ thống và bài bản.
4. Luận án làm sáng rõ những giá trị văn hóa vật chất và tinh thần trong di sản văn học của dòng văn Trường Lưu, một dòng văn nổi tiếng không chỉ của vùng đất Hà Tĩnh truyền thống mà còn của cả nước; đã tổng kết được những đặc điểm nổi bật cũng như những đóng góp quan trọng của dòng văn Trường Lưu vào sự phát triển của văn học dân tộc, đặc biệt ở thế kỷ XVIII - nửa đầu thế kỷ XIX, góp phần tạo nên một giai đoạn phát triển rực rỡ của văn học Việt Nam.
5. Luận án làm nổi bật những giá trị văn học và giá trị văn hóa liên quan mật thiết đến các di sản văn học của dòng văn Trường Lưu, qua đó góp phần vào việc giáo dục truyền thống học hành, giáo dục ý thức tư tưởng, nhân cách cho các thế hệ, ý thức tự hào về dòng họ, về quê hương, kết hợp phát triển các giá trị văn hóa, du lịch, kinh tế của vùng đất Hà Tĩnh và cả nước.
6. Kết quả nghiên cứu của luận án một mặt góp phần vào thành quả nghiên cứu nói chung, mặt khác góp phần phục vụ cho việc nghiên cứu, học tập và giảng dạy bộ môn lí thuyết và lịch sử văn học, văn học Việt Nam trung đại ở các cấp học trong nhà trường.
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 2 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................ 2 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................... 4 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................. 5 4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................ 5 5. Đóng góp của luận án ..................................................................................... 6 6. Cấu trúc của luận án ....................................................................................... 7 Chương 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA ĐỀ TÀI .................................................................................................... 8 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ...................................................................... 8 1.1.1. Việc ghi nhận, giới thiệu một số tác giả, tác phẩm của dòng văn Trường Lưu trong thư tịch cổ (thế kỷ XVII – XIX)......................................................... 8 1.1.2. Việc tìm hiểu, nghiên cứu di sản văn học của dòng văn Trường Lưu ................ 13 1.1.3. Vấn đề nghiên cứu di sản văn học của dòng văn Trường Lưu từ góc nhìn văn hóa............................................................................................................. 21 1.2. Cơ sở lý thuyết của đề tài .......................................................................... 25 1.2.1. Khái niệm văn hóa.................................................................................. 25 1.2.2. Khái niệm “dòng họ” và “văn hóa dòng họ” ........................................... 29 1.2.3. Văn hóa học và lý thuyết nghiên cứu văn học từ góc nhìn văn hóa ......... 34 Chương 2 SỰ HÌNH THÀNH VÀ QUÁ TRÌNH VẬN ĐỘNG, PHÁT TRIỂN CỦA DÒNG VĂN TRƯỜNG LƯU ............................................................... 38 2.1. Sự hình thành dòng văn Trường Lưu ......................................................... 38 2.1.1. Giới thuyết một số khái niệm liên quan .................................................. 38 2.1.2. Bối cảnh hình thành dòng văn Trường Lưu ............................................ 41 2.1.2.1. Bối cảnh lịch sử, xã hội ....................................................................... 41 2.1.2.2. Bối cảnh văn hóa ................................................................................. 45 2.2. Quá trình vận động, phát triển của dòng văn Trường Lưu.......................... 52 2.2.1. Thời kỳ phôi thai .................................................................................... 52 2.2.2. Thời kỳ phát triển ................................................................................... 58
1
2.2.3. Thời kỳ kết thúc ..................................................................................... 64 2.3. Dòng văn Trường Lưu trong mối liên hệ với dòng văn Tiên Điền và sự hình thành “văn phái Hồng Sơn” .............................................................................. 66 2.3.1. Dòng văn Trường Lưu ............................................................................ 66 2.3.2. Dòng văn Tiên Điền ............................................................................... 68 2.3.3. Mối liên hệ giữa hai dòng họ - dòng văn................................................. 69 2.3.4. Sự hợp lưu của hai dòng văn và vấn đề tên gọi Văn phái Hồng Sơn............... 76 Chương 3 MỘT SỐ TRƯỜNG HỢP TIÊU BIỂU CỦA DI SẢN VĂN HỌC DÒNG VĂN TRƯỜNG LƯU......................................................................... 79 3.1. Phụng sứ Yên Đài tổng ca và Hoàng Hoa sứ trình đồ của Nguyễn Huy Oánh ..... 79 3.1.1. Phụng sứ Yên Đài tổng ca ...................................................................... 79 3.1.1.1. Tình hình văn bản của tác phẩm .......................................................... 79 3.1.1.2. Giá trị và ý nghĩa nhiều mặt của Phụng sứ Yên đài tổng ca ................. 80
3.1.2.1. Tình hình văn bản Hoàng Hoa sứ trình đồ ........................................... 82 3.1.2.2. Giá trị và ý nghĩa nhiều mặt của Hoàng Hoa sứ trình đồ...................... 83 3.2. Hoa tiên của Nguyễn Huy Tự .................................................................... 84 3.2.1. Tình hình văn bản truyện Hoa tiên.......................................................... 84 3.2.2. Đặc sắc nội dung cảm hứng và nghệ thuật thể hiện của Hoa tiên ............ 86 3.3. Mai đình mộng ký của Nguyễn Huy Hổ .................................................... 94 3.3.1. Sự ra đời Mai đình mộng ký và tình hình văn bản tác phẩm ................... 94 3.3.2. Nội dung và giá trị nghệ thuật của Mai đình mộng ký ............................ 95 3.4. Chung Sơn di thảo của Nguyễn Huy Vinh ............................................... 106 3.4.1. Hoàn cảnh ra đời và tình hình văn bản tác phẩm................................... 106 3.4.2. Một số đặc điểm nổi bật về nội dung và nghệ thuật thể hiện của Chung Sơn di thảo ..................................................................................................... 108 3.5. Nguyễn thị gia tàng ................................................................................. 110 3.5.1. Tình hình văn bản Nguyễn thị gia tàng ................................................. 110 3.5.2. Nội dung và giá trị văn hóa - văn học của Nguyễn thị gia tàng ............. 112 3.6. Mộc bản Trường Lưu .............................................................................. 113
3.1.2. Hoàng Hoa sứ trình đồ
............................................................................ 82
2
3.6.1. Mộc bản Trường Lưu - một loại “sách” đặc biệt do nhiều thế hệ tác giả dòng văn Trường Lưu tạo lập ......................................................................... 113 3.6.2. Mộc bản Trường Lưu được cấu thành bởi nhiều thành tố văn hóa và có giá trị tổng hợp..................................................................................................... 115 Chương 4 GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỦA DI SẢN VĂN HỌC DÒNG VĂN TRƯỜNG LƯU VÀ HƯỚNG TIẾP CẬN, KHAI THÁC........................... 120 4.1. Giá trị văn hóa của di sản văn học dòng văn Trường Lưu ........................ 120 4.1.1. Tư tưởng đề cao “đạo học”, tìm cách đưa con người đến với đạo học............. 120
4.1.2. Ý thức sống và hành xử theo “đạo nhân”, gắn mọi hoạt động với việc bồi dưỡng nhân cách, lẽ sống cho con người ........................................................ 127 4.1.3. Lòng thủy chung với tiền nhân và ý thức kiến tạo, lưu giữ di sản văn hóa truyền thống ................................................................................................... 132
4.1.4. Ý thức tạo dựng, bồi đắp văn hóa dòng họ gắn với văn hóa làng và quê hương xứ sở ................................................................................................... 136 4.1.5. Tinh thần tự tôn dân tộc, ý thức kiến tạo bản sắc và thái độ tôn trọng nét riêng vùng miền trong trước thuật và sáng tác ................................................ 138 4.2. Hướng tiếp cận, khai thác và phát huy các giá trị của di sản văn hóa - văn học dòng văn Trường Lưu .............................................................................. 147 4.2.1. Phát huy tinh thần hiếu học, nhân văn của dòng văn Trường Lưu trong bối cảnh mới ........................................................................................................ 147 4.2.2. Từ trường hợp dòng họ - dòng văn Trường Lưu, tìm bài học kinh nghiệm cho việc xây dựng văn hóa dòng họ và dòng họ văn hóa hiện nay .................. 149 4.2.3. Khai thác giá trị văn hóa của di sản văn hóa – văn học dòng văn Trường Lưu dưới góc độ sản phẩm du lịch đặc thù của địa phương ............................ 151 KẾT LUẬN ................................................................................................... 154 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 158
1
LỜI CAM ĐOAN
tui cam đoan đây là công trình nghiên cứu riêng của tui dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Biện Minh Điền. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả luận án
1. Lý do chọn đề tài
2
MỞ ĐẦU
1.1. Tìm hiểu, nghiên cứu di sản văn học quá khứ của dân tộc là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của khoa nghiên cứu văn học mà trước hết là lịch sử văn học. Lịch sử văn học tập trung vào hai loại đối tượng cơ bản: thứ nhất, là hệ thống và quá trình văn học (bao gồm hệ thống chỉnh thể của một nền văn học và quá trình/ các thời kỳ, các giai đoạn văn học, khuynh hướng, trào lưu văn học); thứ hai là các hiện tượng văn học (tác giả, tác phẩm, thể loại, nhóm, văn phái,...). Dẫu tập trung vào loại đối tượng nào của lịch sử văn học, người nghiên cứu cũng phải cố gắng chỉ ra, phân tích, khái quát cho được diện mạo, đặc điểm, quy luật sinh thành, vận động, phát triển của văn học hay ở từng quá trình hay ở các hiện tượng cụ thể. Nghiên cứu loại hiện tượng văn học là “nhóm”, “văn phái” hay “dòng văn” của một dòng họ (như “Ngô gia văn phái”, “Hồng Sơn văn phái”) thực sự là vấn đề mới và không phải không phức tạp nhưng có vai trò hết sức quan trọng trong lịch sử văn học Việt Nam. Dòng văn Nguyễn Huy tại Trường Lưu, Hà Tĩnh (từ đây, gọi tắt là dòng văn Trường Lưu) là một trường hợp như thế. Đây là một dòng văn có khối di sản văn hóa đồ sộ, trong đó có 02 di sản đã được UNESCO ghi danh là Mộc bản Trường Lưu và Hoàng Hoa sứ trình đồ.
1.2. Một đặc điểm nổi bật của lịch sử - văn hóa - xã hội Việt Nam thời trung đại (từ thế kỷ X đến hết thế kỷ XIX) là sự ghi công và tôn vinh dòng họ, nhất là những dòng họ có công với đất nước, cộng đồng, có truyền thống khoa bảng, truyền thống văn chương. Dòng họ là một thành tố quan trọng trong cơ cấu xã hội văn hóa truyền thống ở Việt Nam nói chung, vùng Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ nói riêng. Dòng họ, đặc biệt là dòng họ khoa bảng lại càng có vị trí và vai trò quan trọng trong hệ thống chính trị cũng như sự phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục của đất nước.
Dòng họ Nguyễn Huy (thuộc làng Trường Lưu, xã Kim Song Trường, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh) là một dòng họ khoa bảng nổi tiếng trong lịch sử nước ta với nhiều thế hệ liên tục, kế tiếp, để lại một khối di sản lớn, có đóng góp xuất sắc cho lịch sử văn hóa, văn học dân tộc. Tính đến đầu thế kỷ XXI, dòng họ
3
Nguyễn Huy đã có lịch sử hơn 600 năm phát triển. Nhiều người trong dòng họ sau khi học hành đỗ đạt, trở thành nhà chính trị, nhà ngoại giao, nhà văn hóa có tầm vóc... Chỉ trong phạm vi một làng xã, dòng họ Nguyễn Huy đã có tới 2 người đỗ đại khoa, 25 người đỗ cử nhân, hương cống, 19 nho sinh, 39 hiệu sinh, sinh đồ, tú tài, nhiều người làm quan, giữ các vị trí quan trọng trong các triều đại phong kiến. Hầu như thế hệ nào của dòng họ Nguyễn Huy cũng có người để lại những trước thuật, sáng tác có giá trị. Dòng họ Nguyễn Huy cũng chính là chủ nhân của Trường học Phúc Giang (Phúc Giang Thư viện), nơi chứa đến hàng vạn quyển sách. Trường học Phúc Giang lúc bấy giờ là một trung tâm giáo dục lớn của nước nhà, là nơi đào tạo nhân tài, là trường học (một kiểu trường tư) hấp dẫn để các nho sinh khắp mọi miền tìm đến. Tiếng vang của Trường học Phúc Giang chỉ sau Quốc Tử giám ở kinh thành Thăng Long. Khối di sản văn hóa, bao hàm cả văn hóa hữu thể và văn hóa tinh thần (trong đó có văn học) mà dòng họ Nguyễn Huy Trường Lưu để lại đã được hậu thế ghi nhận và tiếp nhận không chỉ ở trong nước mà ở cả diễn đàn quốc tế. Giá trị văn hóa của khối di sản ấy (trong đó có di sản văn học) của dòng văn Trường Lưu (Hà Tĩnh) là vấn đề lớn, còn nhiều điều chưa được tìm hiểu, nghiên cứu.
1.3. Dòng văn Trường Lưu là tập hợp các tác gia - tác phẩm của dòng họ Nguyễn Huy. Đây là một dòng văn do nhiều tác giả của nhiều thế hệ kế tiếp nhau sáng tác, tiêu biểu như Nguyễn Huy Oánh, Nguyễn Huy Quýnh, Nguyễn Huy Tự, Nguyễn Huy Hổ, Nguyễn Huy Vinh... Cùng với các tác giả dòng họ Nguyễn Tiên Điền và một số nho sĩ vùng đất núi Hồng sông Lam, dòng văn Trường Lưu đã góp phần làm nên Văn phái Hồng Sơn. Văn phái Hồng Sơn đã có những đóng góp to lớn cho lịch sử văn học dân tộc ở cả hai thành phần sáng tác (bằng chữ Hán và chữ Nôm), đặc biệt là ở thành phần văn học Nôm. Di sản văn học của dòng văn họ Nguyễn ở Tiên Điền, Nghi Xuân, Hà Tĩnh (gọi tắt là dòng văn họ Nguyễn Tiên Điền) đã từng được tìm hiểu, nghiên cứu nhiều, đặc biệt là sáng tác của Đại thi hào Nguyễn Du. Nhưng di sản văn học của dòng văn họ Nguyễn Huy ở Trường Lưu (Can Lộc, Hà Tĩnh) và mối quan hệ giữa dòng văn Trường Lưu và dòng văn Nguyễn Tiên Điền hiện còn ít được tìm hiểu, nghiên cứu.
4
Tìm hiểu, nghiên cứu di sản văn học của dòng văn Trường Lưu từ góc nhìn văn hóa là vấn đề có ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn mang tính thiết yếu hiện nay. Đây vừa là đòi hỏi của yêu cầu nghiên cứu lịch sử văn học dân tộc, vừa là đòi hỏi của yêu cầu nghiên cứu văn hóa, văn học một vùng đất với nhiều nét đặc thù độc đáo.
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
2.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là Di sản văn học của dòng văn Trường
Lưu (Hà Tĩnh) từ góc nhìn văn hóa. 2.2. Phạm vi nghiên cứu
Từ góc nhìn văn hóa, luận án tìm hiểu, nghiên cứu di sản văn học của dòng văn Trường Lưu trên các phương diện cơ bản: sự hình thành, diễn trình, các mối liên hệ văn hóa, văn học, vị thế của dòng văn Trường Lưu; đóng góp, giá trị, ý nghĩa của di sản văn học dòng văn Trường Lưu; hướng khai thác, phát huy các giá trị văn hóa - văn học của khối di sản đáng quý này trong bối cảnh hiện nay.
Văn bản tác phẩm dùng để khảo sát, bao gồm tất cả các tác phẩm của dòng văn Trường Lưu hiện đã sưu tầm, tập hợp được trong các công trình:
- Các tác giả dòng văn Nguyễn Huy Trường Lưu - Cuộc đời và tác phẩm (Nguyễn Huy Mỹ chủ biên), Nxb Lao động - Trung tâm Văn hóa ngôn ngữ Đông Tây, 2012.
- Tuyển tập Thơ văn Nguyễn Huy Oánh (Lại Văn Hùng chủ biên), Nxb Hội Nhà văn, 2005.
- Dòng văn Nguyễn Huy ở Trường Lưu (Viện Văn học), Nxb Khoa học xã hội, 2000.
- Sơ học chỉ nam (Nguyễn Huy Oánh), Nxb Đại học Vinh, Nghệ An.
- Thạc Đình di cảo (Nguyễn Huy Oánh), Nxb Khoa học xã hội, 2014.
- Phụng sứ yên kinh tổng ca (Nguyễn Huy Oánh), Nxb Đại học Vinh, 2014. - Hoàng Hoa sứ trình đồ (Nguyễn Huy Oánh), Nxb Đại học Vinh, 2018.
- Nguyễn Huy Quýnh - Cuộc đời và thơ văn (Nguyễn Huy Mỹ chủ biên),
Nxb Lao động - Trung tâm Văn hóa ngôn ngữ Đông Tây, 2012.
5
- Hoa tiên (Nguyễn Huy Tự, Nguyễn Thiện), Nxb Văn học, Hà Nội, 1978.
- Nguyễn Huy Hổ với Mai đình mộng ký (Viện Văn học), Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội, 1997.
- Nguyễn Huy Vinh với Chung Sơn di thảo (Lại Văn Hùng chủ biên), Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội, 2005.
- Một số tài liệu khác có liên quan đến dòng văn và di sản văn hóa, văn học của dòng văn Nguyễn Huy Trường Lưu.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở khảo sát, nhận diện dòng văn Trường Lưu, luận án nhằm phân
tích, làm rõ quá trình hình thành, phát triển, đặc điểm của dòng văn và di sản văn học của dòng văn Trường Lưu; xác định vai trò của dòng văn này trong lịch sử văn học dân tộc nói chung, trong sự hình thành Văn phái Hồng Sơn và sự phát triển của lịch sử văn hóa địa phương Hà Tĩnh nói riêng; cũng từ đây, đề xuất hướng bảo tồn, phát huy và khai thác giá trị văn hóa của di sản dòng văn Trường Lưu trong bối cảnh hiện nay.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
3.2.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu dòng văn Trường Lưu và xác lập cơ sở lý thuyết cho việc thực hiện đề tài Di sản văn học của dòng văn Trường Lưu (Hà Tĩnh) từ góc nhìn văn hóa.
3.2.2. Nhận diện dòng văn Trường Lưu, khái quát bối cảnh hình thành và quá trình vận động, phát triển của dòng văn Trường Lưu.
3.2.3. Đi sâu phân tích, xác định đặc điểm của một số hiện tượng tiêu biểu từ di sản văn học dòng văn Trường Lưu; khái quát, minh định các giá trị văn hóa của di sản văn học dòng văn Trường Lưu.
3.2.4. Đề xuất hướng tiếp cận, khai thác các giá trị văn hóa của di sản văn học dòng văn Trường Lưu nhằm phục vụ cho các hoạt động văn hóa hiện nay.
4. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau, trong đó có các phương pháp chính:
6
4.1. Phương pháp phân tích - tổng hợp: Phương pháp này nhằm giúp cho việc phân tích và tổng hợp các vấn đề, các nội dung được khảo sát theo yêu cầu của từng chương và toàn bộ luận án.
4.2. Phương pháp lịch sử: Phương pháp lịch sử giúp cho việc nhìn nhận, xác định quá trình hình thành, phát triển của dòng văn Trường Lưu, tái hiện những nét chính của bối cảnh lịch sử - văn hóa - xã hội có ảnh hưởng, tác động đến dòng văn Trường Lưu.
4.3. Phương pháp so sánh - loại hình: Phương pháp này được dùng để đối chiếu, so sánh những nét tương đồng và khác biệt, đa dạng và thống nhất của các nội dung thuộc dòng văn Trường Lưu được tạo dựng từ nhiều tác giả với nhiều cách và loại hình - thể loại sáng tác khác nhau.
4.4. Phương pháp liên ngành: Phương pháp này giúp cho việc huy động tri thức của một số ngành khác như văn hóa học, triết học, lịch sử, ngôn ngữ học... nhằm tham chiếu, soi tỏ các vấn đề được khảo sát, tìm hiểu trong luận án.
4.5. Phương pháp cấu trúc - hệ thống: Phương pháp này giúp cho việc nhìn nhận di sản văn học của dòng văn Trường Lưu từ góc nhìn văn hóa trong một hệ thống chỉnh thể với những quy luật tạo thành của nó...
5. Đóng góp của luận án
- Luận án là công trình đầu tiên nghiên cứu di sản văn học của Dòng văn Trường Lưu (Hà Tĩnh) từ góc nhìn văn hóa với tư cách là một vấn đề chuyên biệt, với cái nhìn tập trung và hệ thống.
- Luận án là một sự nỗ lực bao quát, khái quát bối cảnh sinh thành, diện mạo và quá trình vận động, phát triển của dòng văn Trường Lưu; chỉ ra các mối liên hệ giữa dòng văn họ Nguyễn Huy (Trường Lưu) và dòng văn họ Nguyễn (Tiên Điền), minh định bước đầu sự hợp lưu của hai dòng văn đóng vai trò trụ cột trên đất Hồng Lam tạo nên Văn phái Hồng Sơn.
- Luận án đi sâu tiếp cận một số hiện tượng tiêu biểu của dòng văn Nguyễn Huy (Trường Lưu), phân tích, làm rõ những đặc điểm của di sản văn
7
học mà họ để lại, xem đây như là kết tinh thành tựu của sáng tác dòng văn Trường Lưu.
- Luận án khái quát, xác định các giá trị văn hóa của di sản văn học dòng văn Trường Lưu, trên cơ sở đó, đề xuất hướng tiếp cận và khai thác các giá trị văn hóa từ dòng văn này.
- Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm tài liệu tham khảo cho việc tìm hiểu, nghiên cứu di sản văn học của dòng văn Trường Lưu, nghiên cứu sự hình thành và đóng góp của Văn phái Hồng Sơn cho lịch sử văn hóa, văn học dân tộc.
6. Cấu trúc của luận án
Ngoài Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận án gồm 4 chương.
Chương 1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu và cơ sở lý thuyết của đề tài Chương 2. Sự hình thành và quá trình vận động của dòng văn Trường Lưu Chương 3. Một số hiện tượng tiêu biểu của di sản văn học dòng văn
Trường Lưu
Chương 4. Giá trị văn hóa của di sản văn học dòng văn Trường Lưu và
hướng tiếp cận, khai thác.
8
Chương 1
TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
1.1.1. Việc ghi nhận, giới thiệu một số tác giả, tác phẩm của dòng văn Trường Lưu trong thư tịch cổ (thế kỷ XVII – XIX)
Dòng văn Trường Lưu là dòng văn của dòng họ Nguyễn Huy ở làng Trường Lưu, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. Trong suốt chiều dài lịch sử, các tác giả thuộc nhiều thế hệ nối tiếp nhau của dòng họ đã tạo nên một khối lượng tác phẩm lớn thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau... Tính đến đầu thế kỷ XXI, dòng họ Nguyễn Huy Trường Lưu đã có lịch sử hơn 600 năm phát triển. Nhiều người thuộc dòng họ vừa là nhà chính trị, nhà ngoại giao, nhà địa chí, nhà văn hóa như Nguyễn Huy Oánh, Nguyễn Huy Quýnh, Nguyễn Huy Tự, Nguyễn Huy Hổ, Nguyễn Huy Vinh... Hầu như thế hệ nào của dòng họ Nguyễn Huy cũng có người để lại di sản văn chương. Trường học Phúc Giang (Phúc Giang Thư viện) của dòng họ Nguyễn Huy Trường Lưu là nơi "chứa đến mấy vạn quyển sách", đương thời được xem như là một trung tâm giáo dục lớn, là nơi đào tạo nhân tài của nước nhà. Hàng năm, các nho sinh khắp mọi miền tìm đến.
Văn bản đầu tiên, lâu đời nhất đề cập đến các danh nhân - tác giả dòng văn Trường Lưu là hai tấm Văn bia hiện đặt tại Văn miếu Quốc Tử Giám Hà Nội: Bia số 71, khắc tên Nguyễn Huy Oánh và bia số 79 khắc tên Nguyễn Huy Quýnh. Bia số 71 do Hàn lâm viện Thừa chỉ Dương Công Thụ soạn, ghi: "Cho đỗ Đệ nhất giáp Tiến sĩ cập đệ đệ tam danh: Nguyễn Huy Oánh: xã Lai Thạch, huyện La Sơn, Tri phủ" [104; 530]. Bia số 79 do Thiêm đô ngự sử kiêm Quốc Tử Giám Tư nghiệp Phan Trọng Phiên soạn, ghi: "Cho đỗ Đệ tam giáp Đồng tiến sĩ xuất thân 11 người... Nguyễn Quýnh: xã Lai Thạch, huyện La Sơn, Tri huyện, đỗ Giải nguyên, 39 tuổi" [104; 557]. Các nội dung này cũng được Ngô Đức Thọ dịch, in trong sách Văn bia Tiến sĩ Văn Miếu Quốc Tử Giám Thăng Long (2010) nhân Kỷ niệm 1000 năm Thăng Long Hà Nội.
Sách Bắc sứ thông lục của Lê Quý Đôn cho biết, 11 năm sau khi thi đỗ Tiến sĩ, lúc đang giữ chức Tham chính xứ Sơn Nam, Nguyễn Huy Oánh đã được
9
đề cử làm phó sứ để chuẩn bị cho chuyến đi sứ Trung Hoa vào năm 1761: “Phó sứ hai người. Vâng cử các viên sau đây: Nguyễn Huy Oánh (chức Đông các Học sĩ, Tham chính xứ Sơn Nam, 45 tuổi, đỗ khoa thi Mậu Thìn (1748), đến nay được 11 năm...” [38; 45]. Tuy chuyến đi sứ năm 1761 sau đó không có Nguyễn Huy Oánh nhưng đây cũng có thể coi là một cơ sở, điều kiện quan trọng để 5 năm sau, Nguyễn Huy Oánh chính thức được cử làm Chánh sứ, dẫn đầu đoàn sứ
bộ Việt Nam đi sứ Trung Hoa vào năm 1766.
Văn bản tiếp theo giới thiệu về tác giả, tác phẩm của dòng văn Trường
Lưu là Lịch triều hiến chương loại chí của Phan Huy Chú. Trong Lịch triều hiến chương loại chí, phần Văn tịch chí, Phan Huy Chú viết: "Tính lý toản yếu, 2 quyển; Tứ thư ngũ kinh toản yếu, 15 quyển - Thám hoa Nguyễn Huy Oánh soạn. Nhặt tất cả các bản của các danh gia, soạn chép những điều cốt yếu, nhưng tựu trung sửa chữa rất nhiều..."[19; 404]; "Nguyễn Thám hoa thi tập, 1 quyển. Nguyễn Huy Oánh soạn các bài làm khi đi sứ" [18; 471].
Cùng với Lịch triều hiến chương loại chí, các sách khác như Đỉnh Khiết Đại Việt lịch triều đăng khoa lục, Đại Việt lịch đại đăng khoa, Liệt huyện đăng khoa bị khảo, Tam khôi lục, Tam khôi bị lục... cũng đều có ghi chép tóm tắt về tiểu sử của Nguyễn Huy Oánh, Nguyễn Huy Quýnh [61; 6].
Sách Đại Việt sử ký tục biên chép về Nguyễn Huy Oánh: "Tháng ba, thi Hội các cống sĩ. Lấy bọn Vũ Miên, 13 người hợp cách. Đến lúc thi Điện, lấy Nguyễn Huy Oánh tiến sĩ cập đệ tam danh (thám hoa), Trịnh Xuân Chú, Vũ Miên 11 người đồng tiến sĩ xuất thân" [202; 226]. Đến năm 1765, (khoảng tháng 10 - 11), chép "Sai Chính sứ Nguyễn Huy Oánh, phó sứ Lê Doãn Thân, Nguyễn Thưởng đi sứ sang nhà Thanh" [202; 314].
Sách Việt Hoa thông sứ sử lược của Sông Bằng - Vân Hạc có viết về hành trình đi sứ Trung Hoa của Nguyễn Huy Oánh: "Sứ bộ này rời kinh thành Thăng Long ngày mồng 9 tháng Mạnh xuân năm Bính Dần (1766) đến Bắc Kinh ngày 20 tháng Quý đông cùng năm, đi mất 11 tháng 21 ngày và vượt qua 1.600 dặm gần một vạn cây số [13; 49, 50]; "Dâng quốc thư, cống phẩm và dự vào lễ triều kiến, là nhiệm vụ sứ bộ thực hành xong. Chánh sứ Nguyễn Huy Oánh và các tùng viên sau khi nhận đồ tặng hảo của Bắc triều sẽ sửa soạn ngày về nước. Chừng độ ngót một năm thì về đến Thăng Long" [13; 57].
10
Sách Đại Nam thực lục, Tập 5, ghi chép về Nguyễn Huy Hổ: "Người đi theo làm việc là Trưởng sử Nguyễn Văn Bảng, Giám chính Hoàng Công Dương đều gia 1 hàm, sỹ nhân là Nguyễn Huy Hổ, nhắc bổ làm Linh đài lang ở Khâm thiên giám" [137; 680].
Sách Đại Nam nhất thống chí giới thiệu Nguyễn Huy Oánh và Nguyễn Huy Quýnh (Nguyễn Quýnh): "Người xã Lai Thạch, huyện La Sơn, đỗ Thám hoa khoa Mậu Thìn (1748) năm Cảnh Hưng đời Lê Hiển Tôn, làm quan đến chức Thị lang bộ Lại rồi về trí sĩ. Sau lại được vời ra làm Thượng thư bộ Công. Em ông là Nguyễn Quýnh cũng đỗ Tiến sĩ, làm quan đến chức Đốc thị Thuận Khánh, anh em cùng làm quan một triều. Ông có dựng một lầu để sách, có vài vạn quyển, dạy học tới vài vạn người. Trong số học trò cùng đỗ một triều đến 30 người; còn hạng ra làm Tri châu, Tri huyện thì không kể xiết" [140; 755].
Sách Vũ Trung tùy bút của Phạm Đình Hổ kể về việc Nguyễn Huy Quýnh đi thi Hội năm Nhâm Thìn (1772) cho biết: tuy bị nộp "nhầm quyển" nhưng như có "quỷ thần" giúp đỡ nên ông vẫn thi đỗ”; "Người Lai Thạch là Nguyễn Quýnh, em ông thám hoa Nguyễn Oánh. Khoa thi hội năm Nhâm Thìn (1772) vào kỳ đệ tứ xong, nộp quyển ra về, ông thám đòi xem quyển nháp, thì té ra nộp nhầm, vẫn còn lưu quyển có dấu lại... Quả nhiên, ông được vào trúng cách, đỗ đại khoa... Ông đánh giá là có quỷ thần giúp đỡ, nên sau này khi ra làm quan, vẫn thường hỏi thăm đến nhà ấy" [58; 96].
Năm 1851, Trương Quốc Dụng trong tác phẩm Thoái thực ký văn, tuy không đề cập đến tiểu sử, sự nghiệp của Nguyễn Huy Oánh nhưng lại kể một câu chuyện khá thú vị, thậm chí có màu sắc liêu trai, kể về Nguyễn Huy Oánh lúc nhỏ có tên là Sưởng... Trong tác phẩm này, Trương Quốc Dụng cũng viết về tình bạn giữa Phan Kính và Nguyễn Huy Oánh, cho biết: sau khi thi Hương đỗ Cử nhân thì Nguyễn Huy Oánh bỏ học làm đạo sĩ, không thi nữa, Phan Kính khuyên can mãi không được, bèn bày trò chọc giận, khích tướng, không qua lại nữa để “Oánh ôm cục tức trong lòng, về học lại, sau cũng đỗ Tiến sĩ cập đệ, bèn làm bạn như ban đầu" [29; 383,443].
Bùi Dương Lịch trong Nghệ An ký cũng có chép về Nguyễn Huy Oánh và Nguyễn Huy Quýnh, trong đó phần về Nguyễn Huy Oánh ghi khá chi tiết: "Ông làm quan đến Cửu phẩm, nhưng chưa được dùng đúng năng lực. Ông lập mộ
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download. các bạn chỉ cần làm theo hướng dẫn.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm trực tiếp vào Link để tải:
You must be registered for see links