Link tải luận văn miễn phí cho ae Kết Nối
MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN
ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 5
1.1. Những nghiên cứu liên quan đến Nho giáo và đạo đức Nho giáo 5
1.2. Những nghiên cứu liên quan đến gia đình và đạo đức gia đình 14
1.3. Những nghiên cứu về mối quan hệ giữa đạo đức Nho giáo với
giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam 18
1.4. Khái lược những kết quả đạt được từ các công trình khảo cứu ở
trên và những vấn đề luận án cần tiếp tục giải quyết 22
Chương 2: QUAN NIỆM CỦA NHO GIÁO VỀ ĐẠO ĐỨC VÀ VAI TRÒ
CỦA NÓ ĐỐI VỚI LĨNH VỰC GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC GIA
ĐÌNH VIỆT NAM TRONG LỊCH SỬ 26
2.1. Quan niệm của Nho giáo về đạo đức và đạo đức trong gia đình 26
2.2. Đạo đức Nho giáo với tư cách nhân tố chủ đạo của giáo dục đạo
đức gia đình Việt Nam trong lịch sử 54
Chương 3: ẢNH HƯỞNG ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO ĐẾN GIÁO DỤC ĐẠO
ĐỨC TRONG GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY - THỰC
TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA 72
3.1. Những nhân tố tác động đến ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo
trong giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay và
cách ảnh hưởng của nó 72
3.2. Thực trạng ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến giáo dục đạo
đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay 86
3.3. Một số vấn đề đặt ra từ ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến
giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay 98
Chương 4: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU
NHẰM PHÁT HUY ẢNH HƯỞNG TÍCH CỰC, HẠN CHẾ
ẢNH HƯỞNG TIÊU CỰC CỦA ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO
TRONG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM
HIỆN NAY 105
4.1. Phương hướng chủ yếu nhằm phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt
tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối với việc giáo dục đạo đức
trong gia đình ở Việt Nam hiện nay 105
4.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy mặt tích cực, hạn chế
mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối với việc giáo dục đạo đức
trong gia đình ở Việt Nam hiện nay 118
KẾT LUẬN 148
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG
BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI CỦA LUẬN ÁN 151
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 152
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Xét về mặt ý thức hệ, Việt Nam từng chịu ảnh hưởng sâu đậm của tư
tưởng phong kiến Trung Quốc mà nền tảng của nó là Nho giáo. Bên cạnh mặt
tiêu cực đã và đang ảnh hưởng không tốt đến đời sống xã hội, Nho giáo vẫn
phát huy được những mặt tích cực nhất định của nó. Ở nhiều nước phương
Đông như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore... Nho giáo vẫn có vị trí nhất định
trong đời sống xã hội. Ông Lý Quang Diệu, nguyên Thủ tướng Singapore tại
Hội nghị nghiên cứu về Khổng Tử và Đại hội thành lập Hội liên hiệp Nho học
quốc tế nhân dịp kỷ niệm 2545 năm ngày sinh của Khổng Tử, đã phát biểu
như sau:
76% nhân khẩu của Singapore là người Hoa. Văn hoá dân tộc Hoa
chú trọng ngũ luân, cũng tức là: cha con thì có tình thân, vua quan
thì có nghĩa, chồng vợ thì có khác biệt, trưởng ấu thì có thứ tự, bạn
bè thì có điều tín. Họ xem lợi ích xã hội cao hơn lợi ích cá nhân, do
đó không tiếp thu chủ nghĩa cá nhân vô hạn độ của người Mỹ... Từ
kinh nghiệm quản lý đất nước của Singapore, đặc biệt trong những
ngày gian khổ từ năm 1959- 1969, khiến tui tin tưởng sâu sắc rằng,
nếu không phải là đại bộ phận nhân dân Singapore được hun đúc
qua giá trị quan của Nho học, thì chúng tui không có cách gì khắc
phục những khó khăn, trở ngại đã vấp phải [37, tr.281].
Trải qua nhiều bước thăng trầm, song ảnh hưởng cũng như giá trị và
sức sống của tư tưởng Nho giáo nói chung, đạo đức Nho giáo nói riêng là điều
chúng ta không thể phủ nhận. Tuy ở mức độ khác nhau, nhưng với hơn 2500
năm tồn tại và phát triển, tư tưởng Nho giáo trong đó có học thuyết đạo đức
của nó đã thấm sâu trong đời sống tinh thần của nhiều người Việt Nam, thậm
chí nó đã trở thành một phần máu thịt của họ.2
Đạo đức Nho giáo không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân con người mà còn
ảnh hưởng đến các thiết chế xã hội Việt Nam, trong đó có gia đình - với tư
cách là tế bào của xã hội.
Với truyền thống nhân ái, thủy chung, trọng nghĩa tình, đạo lý, chúng ta
luôn luôn đề cao giáo dục đạo đức trong gia đình và vai trò của gia đình trong việc
hình thành và phát triển nhân cách con người. Một trong những định hướng lớn về
phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội được Đại hội XII của Đảng đề ra là "Thực hiện
chiến lược phát triển gia đình Việt Nam. Phát huy giá trị truyền thống tốt đẹp, xây
dựng gia đình ấm no, tiến bộ, hạnh phúc và văn minh" [48, tr.128].
Hiện nay nhiều gia đình Việt Nam vẫn giữ gìn và phát huy được những
giá trị tốt đẹp của đạo đức gia đình truyền thống, trở thành giá đỡ, thành chỗ
dựa tinh thần không thể thiếu trong suốt hành trình của mỗi con người. Một
thực tế không thể phủ nhận là trong những giá trị đó có sự đóng góp nhất định
của đạo đức Nho giáo. Tuy nhiên, dù được lựa chọn, sàng lọc qua quá trình
tiếp biến văn hóa ở nước ta gần hai ngàn năm, cho đến tận ngày ngay, đạo đức
Nho giáo cũng có những mặt hạn chế nhất định và ảnh hưởng không tốt đối
với sự hình thành các giá trị đạo đức mới của gia đình Việt Nam, làm cho
công cuộc đổi mới toàn diện đất nước bị cản trở.
Chính vì vậy, việc kế thừa những giá trị tích cực, khắc phục, hạn chế
mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo trên lập trường đạo đức cách mạng của
chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; kết hợp với thực tiễn của cách
mạng nước ta để xây dựng đạo đức gia đình ở Việt Nam nói riêng, gia đình
văn hóa mới nói chung ở nước ta hiện nay là vấn đề mang ý nghĩa cấp thiết.
Đề tài: "Ảnh hưởng Đạo đức Nho giáo đến giáo dục đạo đức trong gia đình
ở Việt Nam hiện nay" do chúng tui lựa chọn để làm đề tài luận án của mình
chính là sự định hướng tới mục đích nói trên.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến giáo dục
đạo đức trong gia đình ở Việt Nam trong lịch sử và những vấn đề đặt ra từ
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi3
ảnh hưởng đó đến giáo dục đạo đức trong gia đình Việt Nam hiện nay, luận
án đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm góp phần phát
huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho giáo
đến giáo dục đạo đức trong gia đình, góp phần vào sự nghiệp xây dựng gia
đình văn hóa mới ở nước ta hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, luận án có các nhiệm vụ nghiên cứu sau:
Thứ nhất: Nghiên cứu nguồn gốc, nội dung đạo đức Nho giáo.
Thứ hai: Đánh giá thực trạng ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến giáo
dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay và một số vấn đề đặt ra.
Thứ ba: Đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát
huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho giáo
đến việc giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đạo đức Nho giáo và ảnh hưởng đạo đức Nho giáo (cả mặt tích cực lẫn
tiêu cực) đến giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Luận án tập trung nghiên cứu ảnh hưởng đạo đức Nho giáo đến giáo
dục đạo đức trong gia đình Việt Nam hiện nay (nhưng số liệu điều tra, khảo
sát chủ yếu từ khi đổi mới đất nước đến nay).
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
Luận án dựa trên cơ sở những quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện
chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm,
đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về vấn đề đạo đức, giáo dục đạo đức
gia đình. Đồng thời luận án có kế thừa những thành tựu đạt được của một số
công trình khoa học có liên quan đến đề tài.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng
và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Luận án kết hợp sử dụng các phương pháp cụ4
thể: phân tích tổng hợp, lôgíc - lịch sử, quy nạp và diễn dịch, khái quát hóa,
đối chiếu so sánh, thống kê xã hội học...
5. Những đóng góp mới về khoa học
- Từ nguồn gốc và nội dung của đạo đức Nho giáo, luận án làm rõ đạo
đức Nho giáo Việt Nam và đạo đức trong gia đình theo quan niện Nho giáo
Việt Nam.
- Làm rõ ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến đạo đức trong gia đình ở
Việt Nam hiện nay.
- Đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy
mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối với việc giáo dục
đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
Luận án góp phần tìm hiểu ảnh hưởng đạo đức Nho giáo đến đạo đức
trong gia đình ở Việt Nam hiện nay. Chỉ ra những khó khăn và thuận lợi trong
việc phát huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức
Nho giáo đối với việc giáo dục đạo đức trong gia đình, xây dựng gia đình mới
ở Việt Nam hiện nay.
Luận án góp phần cung cấp những luận cứ khoa học cho việc hoạch
định chủ trương, chính sách phát triển văn hóa con người Việt Nam, đặc biệt
là việc tiếp thu các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc góp phần xây
dựng gia đình văn hóa mới.
Luận án sẽ là tài liệu tham khảo cho nghiên cứu, giảng dạy và học tập
môn triết học nói chung và triết học phương Đông nói riêng, cũng như các
môn về khoa học xã hội. Luận án cũng là tài liệu quan trọng cho những ai
quan tâm đến đạo đức, Nho giáo và giáo dục đạo đức gia đình.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
luận án gồm 4 chương, 11 tiết.
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi5
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
Nho giáo là học thuyết chính trị - xã hội ra đời cách đây hơn 2500 năm.
Sự tồn tại, phát triển của Nho giáo và những giá trị của Nho giáo cũng như
những mặt trái của Nho giáo luôn nhận được sự quan tâm của giới nghiên cứu
không chỉ ở Việt Nam mà trên toàn thế giới. Cho đến nay, đã có rất nhiều
công trình nghiên cứu về Nho giáo từ nhiều góc độ khác nhau. Chúng ta có
thể khái quát lại các công trình nghiên cứu và phân chia thành các nhóm sau:
1.1. NHỮNG NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN NHO GIÁO VÀ ĐẠO ĐỨC
NHO GIÁO
1.1.1. Những nghiên cứu của các tác giả nước ngoài
Vấn đề đạo đức nói chung và đạo đức Nho giáo nói riêng luôn được giới
nghiên cứu quan tâm và từ lâu đã thu hút sự quan tâm của nhiều học giả, với
nhiều cách tiếp cận khác nhau trên thế giới.
Chẳng hạn bộ sách: "20 thế kỷ Nho học nghiên cứu đại hệ 21" của
Truyền Vĩnh, Hàn Chung Văn [200], là kết quả nghiên cứu từ Hội thảo khoa
học quốc tế với những nội dung chính sau đây:
Thứ nhất, nghiên cứu về kinh điển Nho giáo. Đây là chủ đề được hội
thảo bàn luận nhiều nhất. Bởi lẽ, trước khi nghiên cứu nội dung cơ bản của
Nho học cần nắm vững kinh điển của nó. Tuy nhiên, trong giai đoạn hiện
nay, việc việc nghiên cứu Nho giáo không chỉ dừng lại ở trích dẫn kinh điển
mà còn ở những nhận định khách quan, khoa học và có tính thực tiễn cao hơn.
Nội dung chủ yếu của xu hướng này tập trung ở các bài viết về: Nghiên cứu
kinh điển Nho gia của Trương Đào, nghiên cứu khái quát và cụ thể từng nội
dung của Nho gia thời kỳ đầu và ảnh hưởng của nó đến Kinh học;… Nghiên
cứu Khổng Tử của Khổng Phàm Lĩnh đã đánh giá những giá trị, ảnh hưởng
của học thuyết Khổng Tử không chỉ ở xã hội Trung Quốc mà còn có một số6
quốc gia trên thế giới; Nghiên cứu các học phái Nho gia của Lý Chiêu Cường
tập trung phân tích, so sánh sự tương đồng và khác biệt giữa 8 phái của Nho
giáo và ảnh hưởng của Nho giáo đến văn hoá truyền thống Trung Quốc.
Thứ hai, nghiên cứu tư tưởng chính trị, kinh tế của Nho giáo
Công trình "Nghiên cứu tư tưởng chính trị Nho gia" của Vương Nhật Mỹ
[125] đã trình bày tư tưởng chính trị của Nho gia. Tác giả đã tổng kết và đưa
ra những giá trị của Nho giáo đang được ứng dụng trong thực tiễn xã hội
đương đại. Dương Âm Lâu chủ biên cuốn "Nghiên cứu tư tưởng kinh tế của
Nho gia" tập trung nghiên cứu lịch sử tư tưởng kinh tế của các bậc đại Nho
Trung Quốc như Khổng Tử, Mạnh Tử, Tuân Tử, Tư Mã Thiên, Đổng Trọng
Thư, Khang Hữu Vi, Lương Khải Siêu... Trong công trình này các tác giả đã
có những kiến giải về quản lý xã hội, quản lý giáo dục, quản lý kinh tế, quản
lý nghệ thuật, triết học chính trị, hay sự thích ứng của tư tưởng quản lý Nho
giáo với nền kinh tế thị trường
Thứ ba, những nghiên cứu tư tưởng giáo dục, luân lý đạo đức của Nho giáo
Tăng Chấn Vũ với công trình "Nghiên cứu tư tưởng luân lý của Nho gia"
[202]. Đây là công trình nghiên cứu những luân lý của Nho gia một cách tổng
quát. Từ luận lý tác giả đã nêu bật được những ảnh hưởng của Nho giáo đến
toàn xã hội Trung Quốc và ảnh hưởng của luân lý Nho gia đến xã hội Đông
Á, vai trò của luân lý Nho gia đối với sự phát triển kinh tế. Lý Đào Tường với
công trình "Nghiên cứu luân lý Nho gia" [186] đã tập trung nghiên cứu tư
tưởng giáo dục của các nhà Nho giáo. Công trình "Nghiên cứu sự truyền bá
Nho học" của tác giả Lưu Đức Tăng [146] đã nghiên cứu các vấn đề: Sự
truyền bá và phân hoá hay biến thể của Nho học; Nam học và Bắc học Nho
giáo; Văn hoá khu vực và các môn phái Lý học…
Thứ tư, những nghiên cứu Nho giáo trong tương quan của trục quan hệ
so sánh.
Đây là mảng đề tài được rất nhiều tác giả quan tâm. Tiêu biểu là công
trình: "Nghiên cứu Nho học Nhật Bản, Hàn Quốc" của Lưu Hậu Cầm [24].
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi7
Trong công trình này các tác giả đã nêu bật được những ảnh hưởng của Nho
giáo đến Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc. Cùng thể loại công trình này, tác
giả Lý Cảnh Minh, Đường Minh Quý đã đồng chủ biên hai công trình về Nho
giáo là "Nghiên cứu so sánh Nho giáo và Đạo giáo" [107] và "Nghiên cứu so
sánh Nho giáo và Phật giáo" [108]. Ngoài ra còn có các tác phẩm: "Nghiên
cứu tư tưởng sử học của Nho gia"; "Nghiên cứu tư tưởng tôn giáo của Nho
gia" trong cuốn: "Nghiên cứu tư tưởng triết học của Nho gia" của Tế Kim
Giang, Lý Kiến và Trương Tụng Chi [50]... Các công trình này đã nêu được
những điểm khác biệt của Nho giáo trên từng lĩnh vực đời sống xã hội so với
các học thuyết ngoài nó.
Thứ năm, những nghiên cứu về văn hoá trong Nho giáo
Về văn hóa trong Nho giáo các tác giả tập trung khai thác ở mảng Khổng
Tử và Hiến pháp, Nho giáo và Hiến pháp; Nho giáo với văn hoá truyền thống
của Trung Quốc hay tính cách của Nho gia và hạn chế trong cuộc sống hiện
đại. Tiêu biểu cho hướng nghiên cứu này là các công trình: "Nghiên cứu tư
tưởng văn hoá của Nho gia" của Dương Xuân Mai [106]; "Nghiên cứu tư
tưởng văn nghệ của Nho gia" của Triệu Lợi Dân [34].
Thứ sáu, nghiên cứu Nho giáo như là một thành tố chính trong "Giá trị
châu Á" tác động tới sự thành công của các nước Đông Á trong việc tổ chức
quản lý đời sống xã hội và phát triển kinh tế.
Các tác giả Tan Chwee Huat, Heungsik Park, Micheal T Rehg và Donggi
Lee đã luận bàn về các vấn đề như: "Nho giáo và việc xây dựng quốc gia ở
Singapore", "Sự ảnh hưởng của Đạo đức Nho giáo và Chủ nghĩa tập thể tới
mục đích thổi còi" hay "Nho giáo và nền tảng đạo đức của bộ máy quan liêu"
của H. Frederickson và nhà nghiên cứu D. Koehn với "Chữ Tín trong Nho
giáo và thực tiễn kinh doanh ở Trung Quốc"…
Bên cạnh những nghiên cức trên còn có nhiều công trình nghiên cứu về ý
nghĩa của Nho giáo đối với xã hội hiện đại. Tác phẩm: "Bình luận và giải
thích giá trị hiện đại tư tưởng Nho gia" của tác giả Tào Cương [33] đã đề cập8
đến phương pháp luận bình luận và giải thích giá trị hiện đại tư tưởng Nho gia
ở một số phương diện như tư tưởng nhân học; luân lý lý tưởng Nho gia và
kinh tế thị trường hiện đại; quan niệm đạo đức Nho gia và xây dựng đạo đức
hiện đại; quyền lợi và nghĩa vụ theo quan điểm Nho giáo…
Công trình nghiên cứu: "Văn hoá Nho gia và quản lý kinh tế hiện đại"
của của tác giả Đường Nhậm Ngũ [130] đã đề cập đến vai trò của văn hoá
Nho giáo đến tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc, Nhật Bản và một số nước
Đông Nam Á; Nhân tố trong văn hoá Nho gia phù hợp với sự phát triển kinh tế;
Văn hoá Nho gia thích ứng với sự phát triển của đất nước trong thời kỳ mới.
Công trình nghiên cứu "Nho gia truyền thống và tư tưởng nhân quyền,
dân chủ" của của các tác giả Trần Khải Trí và Trương Thọ Hoa [182]. Đây là
công trình tập hợp các bài viết của các tác giả Trung Quốc về tư tưởng Nho
gia với các vấn đề triết học chính trị hiện đại: nhân quyền, dân quyền, dân
chủ, và so sánh với xã hội phương Tây. Ở đây các tác giả cũng lấy tư tưởng
của Mạnh Tử về dân bản (dân vi bản) để phân tích, đề xuất mô hình xã hội
đương đại.
Tác giả Trương Hưng Phúc với công trình: "Văn hoá Nho gia và nghiên
cứu quản lý hiện đại" [135] đã đề cập đến những vấn đề lợi ích, chế độ, đào
tạo bồi dưỡng nhân tài, hiệu ứng tâm lý, giá trị hướng thượng... của Nho giáo
từ đó đề xuất, áp dụng những giá trị của Nho gia vào quản lý xã hội hiện đại.
Như vậy, có thể nói cho đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu đề
cập đến hầu hết các lĩnh vực tư tưởng của Nho giáo và ảnh hưởng của nó đến
đời sống con người phương Đông trong lịch sử cũng như hiện tại. Đồng thời
nó phản ánh tính thời sự khoa học cấp bách mà ở mỗi nước đồng văn Trung
Hoa ngày nay phải tính đến trên con đường hội nhập và phát triển của mình.
Việc tìm hiểu những nội dung thiết thực liên quan đến đề tài luận án chắc
chắn giúp chúng tui ngoài việc tham khảo những đánh giá của các học giả về
đạo đức gia đình, xã hội của Nho giáo, thiết nghĩ cũng cần có quan điểm riêng
của mình đối với việc nghiên cứu các vấn đề đó ở Việt Nam.
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi9
Về vấn đề đạo đức Nho giáo đã có một số công trình nghiên cứu như:
"Đạo Hiếu trong Nho gia" của tác giả Cao Vọng Chi [27] đã có những khảo
cứu, so sánh khá chi tiết về nội dung của Hiếu Kinh với đạo Hiếu trong Nho
gia, từ đó chỉ ra cơ sở xác lập, hoàn cảnh lịch sử và sự kế thừa tư tưởng đó
trong quá trình hình thành tư tưởng đạo Hiếu của Nho giáo. Tác giả còn phân
tích một cách sâu sắc những lời răn dạy của Nho giáo về đạo Hiếu đối với dân
chúng với giới tri thức và đặc biệt đối với phụ nữ. Đặc biệt trong chương 8 về
Đạo Hiếu trong Nho gia, tác giả đã nêu lên tầm ảnh hưởng của Nho giáo và
đạo đức Nho giáo đối với các nước láng giềng như Triều Tiên, Nhật Bản và Việt
Nam. Đối với Việt Nam, tác giả đã có sự hiểu biết rất sâu sắc về lịch sử và phân
tích những ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đối với Việt Nam như: các sắc lệnh
của vua ban về đạo Hiếu, về sự bắt buộc phải tuân thủ tục để tang ba năm do
Khổng Tử đề xuất, v.v. Phần cuối của cuốn sách, tác giả đã có những nghiên cứu
và so sánh đạo Hiếu trong Nho gia với Phật giáo, Đạo giáo và Thiên Chúa giáo.
Đây là công trình giúp chúng tui tham khảo nhiều vấn đề liên quan đến quá trình
thực hiện đề tài, đặc biệt ở cách lý giải đạo Hiếu trong Nho gia.
1.1.2. Những nghiên cứu của các tác giả trong nước
Vấn đề đạo đức Nho giáo được bàn rất nhiều qua các lăng kính khác nhau:
Tác giả Trần Trọng Kim trong tác phẩm Nho giáo, được Nxb Thông tin,
Hà Nội xuất bản năm 2003, đã trình bày và phân tích những tư tưởng cơ bản
của Nho giáo trong quá trình hình thành và phát triển. Đặc biệt nêu cao những
giá trị tích cực của Nho giáo trong việc đào tạo con người và ổn định trật tự
xã hội. Khi nói về cuốn Luận ngữ của Khổng Tử, ông đã viết:
Trong sách ấy, cùng một chữ nhân, chữ hiếu, chữ chính mà mỗi nơi
nói một khác, là vì cách lập giáo của Khổng Tử cứ tùy tư cách, hoặc
tùy sở đắc, sở thất của từng người mà dạy bảo, cho nên nghĩa không
đồng. Tuy hình thức thì không có trật tự, phân minh, nhưng văn từ
thì thật rõ, thật đúng, ý tứ rất sáng, rất gọn, mà câu nào cũng hàm
súc ung dung, đích đáng là lời dạy của thánh nhân [84, tr.171].10
Tác phẩm "Không học đăng" của Phan Bội Châu [25] đã trình bày về sự
hình thành và phát triển Nho giáo từ Khổng Tử đến Khổng học thời Minh
Thanh, tác phẩm đề cập sâu rộng một số phạm trù trong học thuyết của Khổng
Tử như Nhân, Trí, Dũng... và bàn về Khổng học thời Lưỡng Hán Lục triều,
thời Tống và Minh Thanh.
Các tác giả của Nho giáo và Khổng học đăng đều có điểm chung là:
thông qua cách trình bày một số phạm trù, nguyên lý cơ bản của Nho giáo.
Trong tiến trình lịch sử của nó, nhìn nhận Nho giáo từ góc độ giá trị, cho rằng
Nho giáo không chỉ là một học thuyết triết học, mà còn là học thuyết chính trị
xã hội, đạo đức, ở đó dường như thâu thái đầy đủ những nội dung triết học
của toàn thế giới. Trong điều kiện thực dân Pháp bãi bỏ nền cổ học trên toàn
cõi An Nam (1919), sự bành trướng của văn hóa phương Tây vào Việt Nam
đương thời đã làm xuất hiện các quan điểm coi thường giá trị của các học
thuyết truyền thống, trong đó có Nho giáo. Hai ông đã trình bày khá hệ thống
nội dung tư tưởng của học thuyết này nhằm chứng minh sức sống trường tồn
của Nho giáo, đặc biệt là lĩnh vực đạo đức. Tuy nhiên có nhiều đánh giá,
nhiều ý kiến mang yếu tố chủ quan, cá nhân.
Bộ sách về "Đại cương triết học Trung Quốc" của Giản Chi, Nguyễn
Hiến Lê [26] đã đề cập đến các phạm trù đạo đức cơ bản của Nho giáo qua
một số phạm trù đạo đức như: nhân, trí, dũng, lễ, nghĩa, v.v. Đây là công trình
với dung lượng trang lớn, các tác giả đã tập trung phân tích các phạm trù đó ở
phương diện hệ thống để làm rõ mối quan hệ đạo đức gia đình - làng - nước.
Công trình "Nho giáo Trung Quốc" của Nguyễn Tôn Nhan [132], là bộ
sách nghiên cứu lịch sử Nho giáo một cách chi tiết, độ dày của cuốn sách lên
đến hơn 1600 trang. Đây là tác phẩm mà tác giả đã dành tâm huyết và có cách
nhìn mới mẻ, hệ thống về Nho giáo. Trên cơ sở trình bày lịch sử phát triển
của Nho giáo, tác giả đã phân chia sự hình thành phát triển Nho giáo thành
sáu giai đoạn từ Nho giáo sơ kỳ (hay còn gọi là Nho gia để phân biệt với các
phái ("gia") khác cho đến Nho giáo thời Minh Thanh. Đây là cách tiếp cận về
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi11
phân chia Nho giáo theo nghĩa phân biệt nó với Nho gia, một trong những học
thuyết chính trị - xã hội ra đời ở Trung Quốc thời cổ đại. Tuy nhiên, tác giả
không nói rõ Nho giáo là một tôn giáo trong sự phân biệt với Nho gia. Đây là
vấn đề được tranh luận từ lâu, song theo chúng tôi, Nho giáo với Nho gia về
thực chất là một, và nghĩa chữ "giáo" ở đây chỉ chủ yếu mang nội dung giáo
huấn, dù sau này Đổng Trọng Thư có đưa một số yếu tố tôn giáo thần bí vào
học thuyết Nho gia, rốt cục Nho giáo vẫn chưa đủ những tiếu chí cấu thành
tôn giáo.
Công trình "Lịch sử triết học phương Đông" của Doãn Chính [29] đã
trình bày một cách khá hệ thống nội dung tư tưởng của các học thuyết triết
học Ấn Độ và Trung Quốc cổ đại, Lịch sử tư tưởng triết học Việt Nam, trong
đó phần giới thiệu Nho giáo chiếm một dung lượng đáng kể. Tuy nhiên, dù số
lượng trang viết khá lớn, song với nội dung vô cùng phong phú của triết học
phương Đông, cuốn sách này cũng chỉ mang tính lược khảo những vấn đề cơ
bản của nền triết học này.
Một số tác giả khác đã làm rõ những ảnh hưởng của Nho giáo trên các
mặt: Chính trị, xã hội, tư tưởng, văn hóa... Cao Xuân Huy với cuốn: "Tư
tưởng phương Đông gợi những điểm nhìn tham chiếu" [65] đã luận giải khá
sâu sắc về chữ Nhân của Khổng Tử; "Khổng Tử và Luận ngữ" của Nguyễn
Hiến Lê [90]; "Nho giáo và đạo đức" của Vũ Khiêu [76]; "Nho học và Nho
học Việt Nam" của Nguyễn Tài Thư [174], "Khổng giáo phê bình tiểu luận"
của Đào Duy Anh [1]... là những tác phẩm đã chỉ ra những yếu tố tiêu cực
trong Nho giáo cần khắc phục, cũng như những ảnh hưởng tích cực của
Nho giáo cần được tiếp thu góp phần xây dựng đất nước trong giai đoạn hiện
nay. Các tác giả đi sâu vào việc luận giải nguồn gốc của Nho giáo và những
chuẩn mực đạo đức của Nho giáo, từ đó làm rõ những ảnh hưởng của Nho
giáo ở nước ta trong lịch sử cũng như hiện tại.
Cuốn: "Ảnh hưởng của Đạo đức phong kiến trong cán bộ lãnh đạo quản
lý của Việt Nam hiện nay" của Nguyễn Thế Kiệt [82] đã tập hợp các bài viết12
bàn về đạo đức Nho giáo, ở đó các tác giả đi sâu phân tích nguồn gốc, bản
chất, đặc trưng của Nho giáo và ảnh hưởng của nó đối với đạo đức cán bộ
lãnh đạo quản lý nói riêng. Bài viết trong công trình này nhan đề: "Nho giáo -
Cơ sở của đạo đức phong kiến Trung Quốc" của tác giả Nguyễn Bằng Tường
[185] đã nhận định Nho giáo là cơ sở của đạo đức phong kiến và tư tưởng đạo
đức Nho giáo được đặt trên cơ sở của chủ nghĩa tiên nghiệm; quan điểm duy
tâm chủ quan về đạo đức, sự thống nhất tuyệt đối giữ "tâm" và "tính"; mục
đích tu dưỡng đạo đức không hướng vào cuộc sống đời thường; phương pháp
tu dưỡng có tính chất siêu hình, thoát ly cuộc đời. Bài viết khác nhan đề "Đạo
đức phong kiến Việt Nam - nguồn gốc và đặc trưng cơ bản" của tác giả Nguyễn
Tài Thư [175] đã bàn về nguồn gốc của chế độ phong kiến Việt Nam và đạo đức,
đặc trưng phong kiến Việt Nam. Còn bài viết: "Từ tư tưởng "tu thân" trong Nho
giáo suy nghĩ về vấn đề giáo dục cán bộ lãnh đạo quản lý hiện nay ở nước ta"
của tác giả Nguyễn Thế Kiệt [83] đã đưa ra những nhận xét đúng về giá trị của
Nho giáo. Trong bài viết này, vấn đề Tu thân được tác giả xác nhận như một
biện pháp tu dưỡng đạo đức hiệu quả của Nho giáo với nhiều giá trị tích cực có
thể vận dụng và phát huy trong giai đoạn hiện nay. Theo đó, từ quan điểm tu
thân, tác giả đưa ra những kinh nghiệm giáo dục đạo đức của Nho giáo để rèn
luyện bồi dưỡng đạo đức cách mạng, động viên tinh thần học tập của cán bộ,
đảng viên và nhân dân thực hiện mục tiêu chung của đất nước.
Bên cạnh các tác giả bàn về những ảnh hưởng có tính chất tích cực, lại
có những tác giả có quan điểm ngược lại, nhấn mạnh mặt tiêu cực của đạo
đức Nho giáo, chẳng hạn cuốn "Nho giáo xưa và nay" của Quang Đạm [40];
"Nho giáo tại Việt Nam" của Lê Sĩ Thắng [151]... Mặc dù có những kiến giải
mới về đạo đức Nho giáo như Tam cương, Ngũ thường, Ngũ luân... nhưng các
tác giả nặng về phê phán đạo đức Nho giáo, cho nó là khắt khe, một chiều, coi
khinh phụ nữ, phân biệt đẳng cấp, v.v.
Hội thảo "Nho học ở Việt Nam" của Viện Nghiên cứu Hán Nôm và Viện
Harvard - Yenching (Mỹ) [194] đã bàn thảo nhiều vấn đề như: Ảnh hưởng
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi13
của Nho giáo trong đời sống hiện đại, quy trình du nhập của Nho giáo vào
Việt Nam; tư tưởng Nho giáo trong thời phong kiến và ảnh hưởng của nó
trong xã hội đương đại, v.v. Trong Hội thảo này, các bản tham luận tập trung
vào việc làm rõ giá trị của Nho giáo và ảnh hưởng của nó trong đời sống xã
hội Việt Nam hiện nay.
Bên cạnh đó, một số luận án cũng đề cập đến đạo đức Nho giáo, vấn đề
con người trong Nho giáo và ảnh hưởng của nó đối với Việt Nam như: "Ảnh
hưởng của Nho giáo đối với chủ nghĩa yêu nước Việt Nam truyền thống" của
Trần Thị Hồng Thúy [168]; "Vấn đề con người trong Nho học sơ kỳ" của
Nguyễn Tài Thư [172]; "Quan niệm của Nho giáo nguyên thủy về con người
và ý nghĩa của nó đối với việc giáo dục con người Việt Nam trong thời kỳ
công nghiệp hóa, hiện đại hóa" của Nguyễn Thị Nga [126]... Các luận án này
đều tập trung bàn về vấn đề con người với tư cách là đối tượng của một học
thuyết với mục đích làm rõ cách thức thực hiện mục tiêu chính trị bằng đạo
đức, tức là lấy đạo đức để cảm hóa con người trong việc thiết lập và duy trì
trật tự xã hội.
Luận án tiến sĩ của Nguyễn Thanh Bình: "Học thuyết chính trị xã hội của
Nho giáo và sự thể hiện của nó ở Việt Nam (từ thế kỷ XI đến nửa đầu thế kỷ
XIX)" [14] đã phân tích về các phạm trù nhân, lễ, chính danh, đến xã hội lý
tưởng, đến chuẩn mực đạo đức... Từ đó tác giả đề cập những chuẩn mực đạo
đức đó của chế độ phong kiến ở Việt Nam.
Luận án tiến sĩ của Nguyễn Thị Thanh Mai: "Ảnh hưởng của đạo đức
Nho giáo đối với đạo đức người cán bộ lãnh đạo, quản lý ở Việt Nam hiện
nay" [105] đã trình bày được nội dung cơ bản của đạo đức Nho giáo và nét
riêng của đạo đức Nho giáo Việt Nam. Phân tích thực trạng ảnh hưởng của
đạo đức Nho giáo đối với đạo đức cán bộ quản lý hiện nay ở nước ta, tác giả
đã đưa ra một số giải pháp cơ bản để phát huy những mặt tích cực và hạn chế
mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo trong việc xây dựng đạo đức cho cán bộ
lãnh đạo, quản lý ở nước ta hiệ
4.1.2. Bảo đảm sự thống nhất giữa kế thừa và đổi mới trong việc
phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo đến
giáo dục đạo đức trong gia đình để xây dựng gia đình văn hoá mới ở Việt
Nam hiện nay
Gia đình phát triển bền vững là điểm tựa cho mỗi thành viên của nó cũng
như góp phần giữ gìn sự phát triển lành mạnh, an toàn của xã hội và sự ổn
định của quốc gia. Chính vì vậy, một trong những định hướng quan trọng
trong xây dựng gia đình văn hóa mới là bảo đảm sự thống nhất giữa kế thừa
và đổi mới trong việc phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của đạo đức
Nho giáo đối với việc xây dựng gia đình văn hoá mới ở Việt Nam hiện nay.114
Trong bối cảnh đất nước hiện nay, nền kinh tế thị trường đã mang lại
nhiều giá trị mới, nhưng nhiều giá trị truyền thống của gia đình Việt Nam
cũng đang mất đi. Mặt trái của cơ chế thị trường đó là xu thế chạy theo đồng
tiền làm cho gia đình mất đi những yếu tố truyền thống như: tình trạng ly hôn,
bạo hành gia đình gia tăng; chủ nghĩa cá nhân, thực dụng, hưởng thụ có xu
hướng tăng lên… Những vấn nạn này đang làm cho nhiều gia đình có nguy cơ
rơi vào khủng hoảng, điều đó ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền tảng xã hội.
Kinh nghiệm của các nước trong khu vực thuộc con rồng châu Á có những
nét văn hóa chung với chúng ta là chịu ảnh hưởng của Nho giáo và các học
thuyết khác trong lịch sử, bên cạnh sự phát triển kinh tế, họ vẫn giữ được
truyền thống đạo đức trong gia đình, thậm chí còn nặng hơn chúng ta hiện nay
rất nhiều. Sở dĩ có điều đó là vì chúng ta khác họ ở chỗ đã qua một lần sang
lọc, "căn chỉnh" trong lĩnh vực xây dựng con người mới hàng chục năm. Do
đó, trong lộ trình "đến hiện đại từ truyền thống" của chúng ta không giống với
các nước đó. Chính vì vậy, khi gặp sự tác động nghiệt ngã của nền kinh tế thị
trường, những mặt tích cực của đạo đức truyền thống chưa hẳn đã giữ được
chứ chưa nói đến việc khắc phục những mặt trái của nền kinh tế này.
Yếu tố đạo đức mà cha ông ta đã gìn giữ đó là gia phong, gia đạo để tạo
nên những giá trị bền vững của gia đình theo một mẫu hình cần thiết. Những yếu
tố, nguyên tắc, chuẩn mực đó được ông cha ta chắt lọc gạn đục khơi trong từ
những chuẩn mực của đạo Nho trên cơ sở thấm đượm bản sắc văn hóa dân tộc
để làm nên gia đạo và gia phong của người Việt theo nhận thức chung là không
thể có công dân tốt nếu đó là người con bất hiếu với cha mẹ, bất đễ với anh em.
Ngay cả việc xác định yếu tố đạo đức nào đó vốn được Nho giáo đề cao
trong đạo đức gia đình mà hiện nay còn tác dụng gì hay không cũng là một
vấn đề cần bàn. Chẳng hạn tính gia trưởng của người đàn ông, người cha,
người anh trong gia đình. Mặt trái của nó là lấy "quyền huynh thế phụ" để áp
đặt, chúng ta vẫn thấy ở đó trách nhiệm của người đứng đầu gia đình với đòi
hỏi phải có trách nhiệm "tề gia", tức là làm cho gia đình êm ấm, hòa thuận.
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi115
Kéo theo trách nhiệm đó thì người cha, người anh phải gương mẫu trong mọi
lĩnh vực hoạt động như kinh tế, xã hội. Trong bất kỳ xã hội nào cũng vậy, nhà
dột phải biết là từ nóc, do đó đạo đức nếu được coi là nền tảng cho mọi quan
hệ người, dựa vào nó để điều chỉnh hành vi con người, thì "nóc nhà" là cái tạo
nên bóng mát cho sự lành mạnh hóa các mối quan hệ đó. Chúng tui cho rằng,
yếu tố gia trưởng nếu có tinh thần khoan dung, chấp nhận sự khác biệt có ích
của người khác để cải thiện, hoàn thiện gia đình mình, chắc chắn nó sẽ vươn
ra ngoài xã hội để đảm đương có trách nhiệm các công tác xã hội.
Chính vì vậy, trước những yêu cầu xây dựng gia đình văn hóa trong thời
kỳ mới chúng ta phải bảo đảm sự thống nhất giữa kế thừa và đổi mới trong
việc phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối
với việc xây dựng gia đình văn hoá mới ở Việt Nam hiện nay. Đây là vấn đề
không hề giản đơn và có thể làm rõ và vận dụng nó trong thời gian ngắn cả
trên lĩnh vực lý luận lẫn thực tiễn.
Chúng ta đều biết rằng gia đình luôn vận động theo sự phát triển của xã
hội, vì vậy phải xem xét gia đình ở trạng thái "động", phát triển, chứ không
phải trạng thái tĩnh. Gia đình mới, gia đình văn hóa mà chúng ta đang hướng
tới trong điều kiện hiện nay là gia đình không chỉ đẹp về văn hóa, lối sống,
mà còn phải là gia đình ổn định và cao dần về mức sống, chất lượng sống của
mỗi thành viên và cả gia đình, đáp ứng những nhu cầu vật chất và tinh thần
ngày càng cao của con người. Cho nên, sự kế thừa ở đây không phải là giữ
gìn một cách máy móc các yếu tố đạo đức gia đình truyền thống của Nho giáo
vốn có ảnh hưởng sâu đậm đối với các mối quan hệ trong gia đình, mà là sự
kế thừa theo phương châm "gạn đục, khơi trong", biết giữ gìn, bảo lưu những
giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp vốn có của gia đình Việt Nam trong lịch
sử. Gia đình trong điều kiện mới phải vươn tới hệ giá trị văn hóa gia đình vừa
mang yếu tố dân tộc, vừa mang yếu tố thời đại. Đó là hệ giá trị dựa trên
nguyên tắc kế thừa và phát huy các truyền thống đạo đức tốt đẹp của gia đình
Việt Nam trên cơ sở mặt tích cực của đạo đức Nho giáo, nhằm xây dựng gia116
đình no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc và bền vững; giữ gìn, chọn lọc,
phát huy, cải biến những giá trị văn hóa truyền thống dân tộc. Để làm được
điều đó, theo chúng tôi:
Một là, cần thực hiện chủ trương xây dựng gia đình văn hóa mới
theo các tiêu chí đạo đức đã được Đảng và Nhà nước ta xác định trong các
văn kiện mang tính chiến lược trước mắt cũng như lâu dài, trong đó hiếu đạo
của con cái đối với cha mẹ, tình nghĩa thủy chung vợ chồng, sự nhường nhịn
của anh em, lòng biết ơn ông bà, tổ tiên,... được nhấn mạnh, trở thành phương
châm cho mọi đối tượng trong xã hội. Phải xem đây là nội dung giáo dục đạo
đức cơ bản trong gia đình để mọi thành viên hướng tới trên cơ sở những nét mới
phù hợp với thời đại, phù hợp với giới trẻ. Ngoài đạo hiếu, trong gia đình cần
bảo đảm sự bình đẳng, bình quyền nam nữ, làm hạn chế tới mức cao nhất quan
niệm về quyền huynh thế phụ đang có nguy cơ lấn át các thành viên khác trong
gia đình và dẫn đến các hiện tượng bất bình đẳng và bạo lực gia đình.
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download. các bạn chỉ cần làm theo hướng dẫn.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm trực tiếp vào Link để tải:
MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN
ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 5
1.1. Những nghiên cứu liên quan đến Nho giáo và đạo đức Nho giáo 5
1.2. Những nghiên cứu liên quan đến gia đình và đạo đức gia đình 14
1.3. Những nghiên cứu về mối quan hệ giữa đạo đức Nho giáo với
giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam 18
1.4. Khái lược những kết quả đạt được từ các công trình khảo cứu ở
trên và những vấn đề luận án cần tiếp tục giải quyết 22
Chương 2: QUAN NIỆM CỦA NHO GIÁO VỀ ĐẠO ĐỨC VÀ VAI TRÒ
CỦA NÓ ĐỐI VỚI LĨNH VỰC GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC GIA
ĐÌNH VIỆT NAM TRONG LỊCH SỬ 26
2.1. Quan niệm của Nho giáo về đạo đức và đạo đức trong gia đình 26
2.2. Đạo đức Nho giáo với tư cách nhân tố chủ đạo của giáo dục đạo
đức gia đình Việt Nam trong lịch sử 54
Chương 3: ẢNH HƯỞNG ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO ĐẾN GIÁO DỤC ĐẠO
ĐỨC TRONG GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY - THỰC
TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA 72
3.1. Những nhân tố tác động đến ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo
trong giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay và
cách ảnh hưởng của nó 72
3.2. Thực trạng ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến giáo dục đạo
đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay 86
3.3. Một số vấn đề đặt ra từ ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến
giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay 98
Chương 4: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU
NHẰM PHÁT HUY ẢNH HƯỞNG TÍCH CỰC, HẠN CHẾ
ẢNH HƯỞNG TIÊU CỰC CỦA ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO
TRONG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM
HIỆN NAY 105
4.1. Phương hướng chủ yếu nhằm phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt
tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối với việc giáo dục đạo đức
trong gia đình ở Việt Nam hiện nay 105
4.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy mặt tích cực, hạn chế
mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối với việc giáo dục đạo đức
trong gia đình ở Việt Nam hiện nay 118
KẾT LUẬN 148
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG
BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI CỦA LUẬN ÁN 151
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 152
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Xét về mặt ý thức hệ, Việt Nam từng chịu ảnh hưởng sâu đậm của tư
tưởng phong kiến Trung Quốc mà nền tảng của nó là Nho giáo. Bên cạnh mặt
tiêu cực đã và đang ảnh hưởng không tốt đến đời sống xã hội, Nho giáo vẫn
phát huy được những mặt tích cực nhất định của nó. Ở nhiều nước phương
Đông như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore... Nho giáo vẫn có vị trí nhất định
trong đời sống xã hội. Ông Lý Quang Diệu, nguyên Thủ tướng Singapore tại
Hội nghị nghiên cứu về Khổng Tử và Đại hội thành lập Hội liên hiệp Nho học
quốc tế nhân dịp kỷ niệm 2545 năm ngày sinh của Khổng Tử, đã phát biểu
như sau:
76% nhân khẩu của Singapore là người Hoa. Văn hoá dân tộc Hoa
chú trọng ngũ luân, cũng tức là: cha con thì có tình thân, vua quan
thì có nghĩa, chồng vợ thì có khác biệt, trưởng ấu thì có thứ tự, bạn
bè thì có điều tín. Họ xem lợi ích xã hội cao hơn lợi ích cá nhân, do
đó không tiếp thu chủ nghĩa cá nhân vô hạn độ của người Mỹ... Từ
kinh nghiệm quản lý đất nước của Singapore, đặc biệt trong những
ngày gian khổ từ năm 1959- 1969, khiến tui tin tưởng sâu sắc rằng,
nếu không phải là đại bộ phận nhân dân Singapore được hun đúc
qua giá trị quan của Nho học, thì chúng tui không có cách gì khắc
phục những khó khăn, trở ngại đã vấp phải [37, tr.281].
Trải qua nhiều bước thăng trầm, song ảnh hưởng cũng như giá trị và
sức sống của tư tưởng Nho giáo nói chung, đạo đức Nho giáo nói riêng là điều
chúng ta không thể phủ nhận. Tuy ở mức độ khác nhau, nhưng với hơn 2500
năm tồn tại và phát triển, tư tưởng Nho giáo trong đó có học thuyết đạo đức
của nó đã thấm sâu trong đời sống tinh thần của nhiều người Việt Nam, thậm
chí nó đã trở thành một phần máu thịt của họ.2
Đạo đức Nho giáo không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân con người mà còn
ảnh hưởng đến các thiết chế xã hội Việt Nam, trong đó có gia đình - với tư
cách là tế bào của xã hội.
Với truyền thống nhân ái, thủy chung, trọng nghĩa tình, đạo lý, chúng ta
luôn luôn đề cao giáo dục đạo đức trong gia đình và vai trò của gia đình trong việc
hình thành và phát triển nhân cách con người. Một trong những định hướng lớn về
phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội được Đại hội XII của Đảng đề ra là "Thực hiện
chiến lược phát triển gia đình Việt Nam. Phát huy giá trị truyền thống tốt đẹp, xây
dựng gia đình ấm no, tiến bộ, hạnh phúc và văn minh" [48, tr.128].
Hiện nay nhiều gia đình Việt Nam vẫn giữ gìn và phát huy được những
giá trị tốt đẹp của đạo đức gia đình truyền thống, trở thành giá đỡ, thành chỗ
dựa tinh thần không thể thiếu trong suốt hành trình của mỗi con người. Một
thực tế không thể phủ nhận là trong những giá trị đó có sự đóng góp nhất định
của đạo đức Nho giáo. Tuy nhiên, dù được lựa chọn, sàng lọc qua quá trình
tiếp biến văn hóa ở nước ta gần hai ngàn năm, cho đến tận ngày ngay, đạo đức
Nho giáo cũng có những mặt hạn chế nhất định và ảnh hưởng không tốt đối
với sự hình thành các giá trị đạo đức mới của gia đình Việt Nam, làm cho
công cuộc đổi mới toàn diện đất nước bị cản trở.
Chính vì vậy, việc kế thừa những giá trị tích cực, khắc phục, hạn chế
mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo trên lập trường đạo đức cách mạng của
chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; kết hợp với thực tiễn của cách
mạng nước ta để xây dựng đạo đức gia đình ở Việt Nam nói riêng, gia đình
văn hóa mới nói chung ở nước ta hiện nay là vấn đề mang ý nghĩa cấp thiết.
Đề tài: "Ảnh hưởng Đạo đức Nho giáo đến giáo dục đạo đức trong gia đình
ở Việt Nam hiện nay" do chúng tui lựa chọn để làm đề tài luận án của mình
chính là sự định hướng tới mục đích nói trên.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến giáo dục
đạo đức trong gia đình ở Việt Nam trong lịch sử và những vấn đề đặt ra từ
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi3
ảnh hưởng đó đến giáo dục đạo đức trong gia đình Việt Nam hiện nay, luận
án đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm góp phần phát
huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho giáo
đến giáo dục đạo đức trong gia đình, góp phần vào sự nghiệp xây dựng gia
đình văn hóa mới ở nước ta hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, luận án có các nhiệm vụ nghiên cứu sau:
Thứ nhất: Nghiên cứu nguồn gốc, nội dung đạo đức Nho giáo.
Thứ hai: Đánh giá thực trạng ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến giáo
dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay và một số vấn đề đặt ra.
Thứ ba: Đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát
huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho giáo
đến việc giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đạo đức Nho giáo và ảnh hưởng đạo đức Nho giáo (cả mặt tích cực lẫn
tiêu cực) đến giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Luận án tập trung nghiên cứu ảnh hưởng đạo đức Nho giáo đến giáo
dục đạo đức trong gia đình Việt Nam hiện nay (nhưng số liệu điều tra, khảo
sát chủ yếu từ khi đổi mới đất nước đến nay).
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
Luận án dựa trên cơ sở những quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện
chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm,
đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về vấn đề đạo đức, giáo dục đạo đức
gia đình. Đồng thời luận án có kế thừa những thành tựu đạt được của một số
công trình khoa học có liên quan đến đề tài.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng
và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Luận án kết hợp sử dụng các phương pháp cụ4
thể: phân tích tổng hợp, lôgíc - lịch sử, quy nạp và diễn dịch, khái quát hóa,
đối chiếu so sánh, thống kê xã hội học...
5. Những đóng góp mới về khoa học
- Từ nguồn gốc và nội dung của đạo đức Nho giáo, luận án làm rõ đạo
đức Nho giáo Việt Nam và đạo đức trong gia đình theo quan niện Nho giáo
Việt Nam.
- Làm rõ ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến đạo đức trong gia đình ở
Việt Nam hiện nay.
- Đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy
mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối với việc giáo dục
đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
Luận án góp phần tìm hiểu ảnh hưởng đạo đức Nho giáo đến đạo đức
trong gia đình ở Việt Nam hiện nay. Chỉ ra những khó khăn và thuận lợi trong
việc phát huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức
Nho giáo đối với việc giáo dục đạo đức trong gia đình, xây dựng gia đình mới
ở Việt Nam hiện nay.
Luận án góp phần cung cấp những luận cứ khoa học cho việc hoạch
định chủ trương, chính sách phát triển văn hóa con người Việt Nam, đặc biệt
là việc tiếp thu các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc góp phần xây
dựng gia đình văn hóa mới.
Luận án sẽ là tài liệu tham khảo cho nghiên cứu, giảng dạy và học tập
môn triết học nói chung và triết học phương Đông nói riêng, cũng như các
môn về khoa học xã hội. Luận án cũng là tài liệu quan trọng cho những ai
quan tâm đến đạo đức, Nho giáo và giáo dục đạo đức gia đình.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
luận án gồm 4 chương, 11 tiết.
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi5
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
Nho giáo là học thuyết chính trị - xã hội ra đời cách đây hơn 2500 năm.
Sự tồn tại, phát triển của Nho giáo và những giá trị của Nho giáo cũng như
những mặt trái của Nho giáo luôn nhận được sự quan tâm của giới nghiên cứu
không chỉ ở Việt Nam mà trên toàn thế giới. Cho đến nay, đã có rất nhiều
công trình nghiên cứu về Nho giáo từ nhiều góc độ khác nhau. Chúng ta có
thể khái quát lại các công trình nghiên cứu và phân chia thành các nhóm sau:
1.1. NHỮNG NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN NHO GIÁO VÀ ĐẠO ĐỨC
NHO GIÁO
1.1.1. Những nghiên cứu của các tác giả nước ngoài
Vấn đề đạo đức nói chung và đạo đức Nho giáo nói riêng luôn được giới
nghiên cứu quan tâm và từ lâu đã thu hút sự quan tâm của nhiều học giả, với
nhiều cách tiếp cận khác nhau trên thế giới.
Chẳng hạn bộ sách: "20 thế kỷ Nho học nghiên cứu đại hệ 21" của
Truyền Vĩnh, Hàn Chung Văn [200], là kết quả nghiên cứu từ Hội thảo khoa
học quốc tế với những nội dung chính sau đây:
Thứ nhất, nghiên cứu về kinh điển Nho giáo. Đây là chủ đề được hội
thảo bàn luận nhiều nhất. Bởi lẽ, trước khi nghiên cứu nội dung cơ bản của
Nho học cần nắm vững kinh điển của nó. Tuy nhiên, trong giai đoạn hiện
nay, việc việc nghiên cứu Nho giáo không chỉ dừng lại ở trích dẫn kinh điển
mà còn ở những nhận định khách quan, khoa học và có tính thực tiễn cao hơn.
Nội dung chủ yếu của xu hướng này tập trung ở các bài viết về: Nghiên cứu
kinh điển Nho gia của Trương Đào, nghiên cứu khái quát và cụ thể từng nội
dung của Nho gia thời kỳ đầu và ảnh hưởng của nó đến Kinh học;… Nghiên
cứu Khổng Tử của Khổng Phàm Lĩnh đã đánh giá những giá trị, ảnh hưởng
của học thuyết Khổng Tử không chỉ ở xã hội Trung Quốc mà còn có một số6
quốc gia trên thế giới; Nghiên cứu các học phái Nho gia của Lý Chiêu Cường
tập trung phân tích, so sánh sự tương đồng và khác biệt giữa 8 phái của Nho
giáo và ảnh hưởng của Nho giáo đến văn hoá truyền thống Trung Quốc.
Thứ hai, nghiên cứu tư tưởng chính trị, kinh tế của Nho giáo
Công trình "Nghiên cứu tư tưởng chính trị Nho gia" của Vương Nhật Mỹ
[125] đã trình bày tư tưởng chính trị của Nho gia. Tác giả đã tổng kết và đưa
ra những giá trị của Nho giáo đang được ứng dụng trong thực tiễn xã hội
đương đại. Dương Âm Lâu chủ biên cuốn "Nghiên cứu tư tưởng kinh tế của
Nho gia" tập trung nghiên cứu lịch sử tư tưởng kinh tế của các bậc đại Nho
Trung Quốc như Khổng Tử, Mạnh Tử, Tuân Tử, Tư Mã Thiên, Đổng Trọng
Thư, Khang Hữu Vi, Lương Khải Siêu... Trong công trình này các tác giả đã
có những kiến giải về quản lý xã hội, quản lý giáo dục, quản lý kinh tế, quản
lý nghệ thuật, triết học chính trị, hay sự thích ứng của tư tưởng quản lý Nho
giáo với nền kinh tế thị trường
Thứ ba, những nghiên cứu tư tưởng giáo dục, luân lý đạo đức của Nho giáo
Tăng Chấn Vũ với công trình "Nghiên cứu tư tưởng luân lý của Nho gia"
[202]. Đây là công trình nghiên cứu những luân lý của Nho gia một cách tổng
quát. Từ luận lý tác giả đã nêu bật được những ảnh hưởng của Nho giáo đến
toàn xã hội Trung Quốc và ảnh hưởng của luân lý Nho gia đến xã hội Đông
Á, vai trò của luân lý Nho gia đối với sự phát triển kinh tế. Lý Đào Tường với
công trình "Nghiên cứu luân lý Nho gia" [186] đã tập trung nghiên cứu tư
tưởng giáo dục của các nhà Nho giáo. Công trình "Nghiên cứu sự truyền bá
Nho học" của tác giả Lưu Đức Tăng [146] đã nghiên cứu các vấn đề: Sự
truyền bá và phân hoá hay biến thể của Nho học; Nam học và Bắc học Nho
giáo; Văn hoá khu vực và các môn phái Lý học…
Thứ tư, những nghiên cứu Nho giáo trong tương quan của trục quan hệ
so sánh.
Đây là mảng đề tài được rất nhiều tác giả quan tâm. Tiêu biểu là công
trình: "Nghiên cứu Nho học Nhật Bản, Hàn Quốc" của Lưu Hậu Cầm [24].
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi7
Trong công trình này các tác giả đã nêu bật được những ảnh hưởng của Nho
giáo đến Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc. Cùng thể loại công trình này, tác
giả Lý Cảnh Minh, Đường Minh Quý đã đồng chủ biên hai công trình về Nho
giáo là "Nghiên cứu so sánh Nho giáo và Đạo giáo" [107] và "Nghiên cứu so
sánh Nho giáo và Phật giáo" [108]. Ngoài ra còn có các tác phẩm: "Nghiên
cứu tư tưởng sử học của Nho gia"; "Nghiên cứu tư tưởng tôn giáo của Nho
gia" trong cuốn: "Nghiên cứu tư tưởng triết học của Nho gia" của Tế Kim
Giang, Lý Kiến và Trương Tụng Chi [50]... Các công trình này đã nêu được
những điểm khác biệt của Nho giáo trên từng lĩnh vực đời sống xã hội so với
các học thuyết ngoài nó.
Thứ năm, những nghiên cứu về văn hoá trong Nho giáo
Về văn hóa trong Nho giáo các tác giả tập trung khai thác ở mảng Khổng
Tử và Hiến pháp, Nho giáo và Hiến pháp; Nho giáo với văn hoá truyền thống
của Trung Quốc hay tính cách của Nho gia và hạn chế trong cuộc sống hiện
đại. Tiêu biểu cho hướng nghiên cứu này là các công trình: "Nghiên cứu tư
tưởng văn hoá của Nho gia" của Dương Xuân Mai [106]; "Nghiên cứu tư
tưởng văn nghệ của Nho gia" của Triệu Lợi Dân [34].
Thứ sáu, nghiên cứu Nho giáo như là một thành tố chính trong "Giá trị
châu Á" tác động tới sự thành công của các nước Đông Á trong việc tổ chức
quản lý đời sống xã hội và phát triển kinh tế.
Các tác giả Tan Chwee Huat, Heungsik Park, Micheal T Rehg và Donggi
Lee đã luận bàn về các vấn đề như: "Nho giáo và việc xây dựng quốc gia ở
Singapore", "Sự ảnh hưởng của Đạo đức Nho giáo và Chủ nghĩa tập thể tới
mục đích thổi còi" hay "Nho giáo và nền tảng đạo đức của bộ máy quan liêu"
của H. Frederickson và nhà nghiên cứu D. Koehn với "Chữ Tín trong Nho
giáo và thực tiễn kinh doanh ở Trung Quốc"…
Bên cạnh những nghiên cức trên còn có nhiều công trình nghiên cứu về ý
nghĩa của Nho giáo đối với xã hội hiện đại. Tác phẩm: "Bình luận và giải
thích giá trị hiện đại tư tưởng Nho gia" của tác giả Tào Cương [33] đã đề cập8
đến phương pháp luận bình luận và giải thích giá trị hiện đại tư tưởng Nho gia
ở một số phương diện như tư tưởng nhân học; luân lý lý tưởng Nho gia và
kinh tế thị trường hiện đại; quan niệm đạo đức Nho gia và xây dựng đạo đức
hiện đại; quyền lợi và nghĩa vụ theo quan điểm Nho giáo…
Công trình nghiên cứu: "Văn hoá Nho gia và quản lý kinh tế hiện đại"
của của tác giả Đường Nhậm Ngũ [130] đã đề cập đến vai trò của văn hoá
Nho giáo đến tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc, Nhật Bản và một số nước
Đông Nam Á; Nhân tố trong văn hoá Nho gia phù hợp với sự phát triển kinh tế;
Văn hoá Nho gia thích ứng với sự phát triển của đất nước trong thời kỳ mới.
Công trình nghiên cứu "Nho gia truyền thống và tư tưởng nhân quyền,
dân chủ" của của các tác giả Trần Khải Trí và Trương Thọ Hoa [182]. Đây là
công trình tập hợp các bài viết của các tác giả Trung Quốc về tư tưởng Nho
gia với các vấn đề triết học chính trị hiện đại: nhân quyền, dân quyền, dân
chủ, và so sánh với xã hội phương Tây. Ở đây các tác giả cũng lấy tư tưởng
của Mạnh Tử về dân bản (dân vi bản) để phân tích, đề xuất mô hình xã hội
đương đại.
Tác giả Trương Hưng Phúc với công trình: "Văn hoá Nho gia và nghiên
cứu quản lý hiện đại" [135] đã đề cập đến những vấn đề lợi ích, chế độ, đào
tạo bồi dưỡng nhân tài, hiệu ứng tâm lý, giá trị hướng thượng... của Nho giáo
từ đó đề xuất, áp dụng những giá trị của Nho gia vào quản lý xã hội hiện đại.
Như vậy, có thể nói cho đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu đề
cập đến hầu hết các lĩnh vực tư tưởng của Nho giáo và ảnh hưởng của nó đến
đời sống con người phương Đông trong lịch sử cũng như hiện tại. Đồng thời
nó phản ánh tính thời sự khoa học cấp bách mà ở mỗi nước đồng văn Trung
Hoa ngày nay phải tính đến trên con đường hội nhập và phát triển của mình.
Việc tìm hiểu những nội dung thiết thực liên quan đến đề tài luận án chắc
chắn giúp chúng tui ngoài việc tham khảo những đánh giá của các học giả về
đạo đức gia đình, xã hội của Nho giáo, thiết nghĩ cũng cần có quan điểm riêng
của mình đối với việc nghiên cứu các vấn đề đó ở Việt Nam.
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi9
Về vấn đề đạo đức Nho giáo đã có một số công trình nghiên cứu như:
"Đạo Hiếu trong Nho gia" của tác giả Cao Vọng Chi [27] đã có những khảo
cứu, so sánh khá chi tiết về nội dung của Hiếu Kinh với đạo Hiếu trong Nho
gia, từ đó chỉ ra cơ sở xác lập, hoàn cảnh lịch sử và sự kế thừa tư tưởng đó
trong quá trình hình thành tư tưởng đạo Hiếu của Nho giáo. Tác giả còn phân
tích một cách sâu sắc những lời răn dạy của Nho giáo về đạo Hiếu đối với dân
chúng với giới tri thức và đặc biệt đối với phụ nữ. Đặc biệt trong chương 8 về
Đạo Hiếu trong Nho gia, tác giả đã nêu lên tầm ảnh hưởng của Nho giáo và
đạo đức Nho giáo đối với các nước láng giềng như Triều Tiên, Nhật Bản và Việt
Nam. Đối với Việt Nam, tác giả đã có sự hiểu biết rất sâu sắc về lịch sử và phân
tích những ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đối với Việt Nam như: các sắc lệnh
của vua ban về đạo Hiếu, về sự bắt buộc phải tuân thủ tục để tang ba năm do
Khổng Tử đề xuất, v.v. Phần cuối của cuốn sách, tác giả đã có những nghiên cứu
và so sánh đạo Hiếu trong Nho gia với Phật giáo, Đạo giáo và Thiên Chúa giáo.
Đây là công trình giúp chúng tui tham khảo nhiều vấn đề liên quan đến quá trình
thực hiện đề tài, đặc biệt ở cách lý giải đạo Hiếu trong Nho gia.
1.1.2. Những nghiên cứu của các tác giả trong nước
Vấn đề đạo đức Nho giáo được bàn rất nhiều qua các lăng kính khác nhau:
Tác giả Trần Trọng Kim trong tác phẩm Nho giáo, được Nxb Thông tin,
Hà Nội xuất bản năm 2003, đã trình bày và phân tích những tư tưởng cơ bản
của Nho giáo trong quá trình hình thành và phát triển. Đặc biệt nêu cao những
giá trị tích cực của Nho giáo trong việc đào tạo con người và ổn định trật tự
xã hội. Khi nói về cuốn Luận ngữ của Khổng Tử, ông đã viết:
Trong sách ấy, cùng một chữ nhân, chữ hiếu, chữ chính mà mỗi nơi
nói một khác, là vì cách lập giáo của Khổng Tử cứ tùy tư cách, hoặc
tùy sở đắc, sở thất của từng người mà dạy bảo, cho nên nghĩa không
đồng. Tuy hình thức thì không có trật tự, phân minh, nhưng văn từ
thì thật rõ, thật đúng, ý tứ rất sáng, rất gọn, mà câu nào cũng hàm
súc ung dung, đích đáng là lời dạy của thánh nhân [84, tr.171].10
Tác phẩm "Không học đăng" của Phan Bội Châu [25] đã trình bày về sự
hình thành và phát triển Nho giáo từ Khổng Tử đến Khổng học thời Minh
Thanh, tác phẩm đề cập sâu rộng một số phạm trù trong học thuyết của Khổng
Tử như Nhân, Trí, Dũng... và bàn về Khổng học thời Lưỡng Hán Lục triều,
thời Tống và Minh Thanh.
Các tác giả của Nho giáo và Khổng học đăng đều có điểm chung là:
thông qua cách trình bày một số phạm trù, nguyên lý cơ bản của Nho giáo.
Trong tiến trình lịch sử của nó, nhìn nhận Nho giáo từ góc độ giá trị, cho rằng
Nho giáo không chỉ là một học thuyết triết học, mà còn là học thuyết chính trị
xã hội, đạo đức, ở đó dường như thâu thái đầy đủ những nội dung triết học
của toàn thế giới. Trong điều kiện thực dân Pháp bãi bỏ nền cổ học trên toàn
cõi An Nam (1919), sự bành trướng của văn hóa phương Tây vào Việt Nam
đương thời đã làm xuất hiện các quan điểm coi thường giá trị của các học
thuyết truyền thống, trong đó có Nho giáo. Hai ông đã trình bày khá hệ thống
nội dung tư tưởng của học thuyết này nhằm chứng minh sức sống trường tồn
của Nho giáo, đặc biệt là lĩnh vực đạo đức. Tuy nhiên có nhiều đánh giá,
nhiều ý kiến mang yếu tố chủ quan, cá nhân.
Bộ sách về "Đại cương triết học Trung Quốc" của Giản Chi, Nguyễn
Hiến Lê [26] đã đề cập đến các phạm trù đạo đức cơ bản của Nho giáo qua
một số phạm trù đạo đức như: nhân, trí, dũng, lễ, nghĩa, v.v. Đây là công trình
với dung lượng trang lớn, các tác giả đã tập trung phân tích các phạm trù đó ở
phương diện hệ thống để làm rõ mối quan hệ đạo đức gia đình - làng - nước.
Công trình "Nho giáo Trung Quốc" của Nguyễn Tôn Nhan [132], là bộ
sách nghiên cứu lịch sử Nho giáo một cách chi tiết, độ dày của cuốn sách lên
đến hơn 1600 trang. Đây là tác phẩm mà tác giả đã dành tâm huyết và có cách
nhìn mới mẻ, hệ thống về Nho giáo. Trên cơ sở trình bày lịch sử phát triển
của Nho giáo, tác giả đã phân chia sự hình thành phát triển Nho giáo thành
sáu giai đoạn từ Nho giáo sơ kỳ (hay còn gọi là Nho gia để phân biệt với các
phái ("gia") khác cho đến Nho giáo thời Minh Thanh. Đây là cách tiếp cận về
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi11
phân chia Nho giáo theo nghĩa phân biệt nó với Nho gia, một trong những học
thuyết chính trị - xã hội ra đời ở Trung Quốc thời cổ đại. Tuy nhiên, tác giả
không nói rõ Nho giáo là một tôn giáo trong sự phân biệt với Nho gia. Đây là
vấn đề được tranh luận từ lâu, song theo chúng tôi, Nho giáo với Nho gia về
thực chất là một, và nghĩa chữ "giáo" ở đây chỉ chủ yếu mang nội dung giáo
huấn, dù sau này Đổng Trọng Thư có đưa một số yếu tố tôn giáo thần bí vào
học thuyết Nho gia, rốt cục Nho giáo vẫn chưa đủ những tiếu chí cấu thành
tôn giáo.
Công trình "Lịch sử triết học phương Đông" của Doãn Chính [29] đã
trình bày một cách khá hệ thống nội dung tư tưởng của các học thuyết triết
học Ấn Độ và Trung Quốc cổ đại, Lịch sử tư tưởng triết học Việt Nam, trong
đó phần giới thiệu Nho giáo chiếm một dung lượng đáng kể. Tuy nhiên, dù số
lượng trang viết khá lớn, song với nội dung vô cùng phong phú của triết học
phương Đông, cuốn sách này cũng chỉ mang tính lược khảo những vấn đề cơ
bản của nền triết học này.
Một số tác giả khác đã làm rõ những ảnh hưởng của Nho giáo trên các
mặt: Chính trị, xã hội, tư tưởng, văn hóa... Cao Xuân Huy với cuốn: "Tư
tưởng phương Đông gợi những điểm nhìn tham chiếu" [65] đã luận giải khá
sâu sắc về chữ Nhân của Khổng Tử; "Khổng Tử và Luận ngữ" của Nguyễn
Hiến Lê [90]; "Nho giáo và đạo đức" của Vũ Khiêu [76]; "Nho học và Nho
học Việt Nam" của Nguyễn Tài Thư [174], "Khổng giáo phê bình tiểu luận"
của Đào Duy Anh [1]... là những tác phẩm đã chỉ ra những yếu tố tiêu cực
trong Nho giáo cần khắc phục, cũng như những ảnh hưởng tích cực của
Nho giáo cần được tiếp thu góp phần xây dựng đất nước trong giai đoạn hiện
nay. Các tác giả đi sâu vào việc luận giải nguồn gốc của Nho giáo và những
chuẩn mực đạo đức của Nho giáo, từ đó làm rõ những ảnh hưởng của Nho
giáo ở nước ta trong lịch sử cũng như hiện tại.
Cuốn: "Ảnh hưởng của Đạo đức phong kiến trong cán bộ lãnh đạo quản
lý của Việt Nam hiện nay" của Nguyễn Thế Kiệt [82] đã tập hợp các bài viết12
bàn về đạo đức Nho giáo, ở đó các tác giả đi sâu phân tích nguồn gốc, bản
chất, đặc trưng của Nho giáo và ảnh hưởng của nó đối với đạo đức cán bộ
lãnh đạo quản lý nói riêng. Bài viết trong công trình này nhan đề: "Nho giáo -
Cơ sở của đạo đức phong kiến Trung Quốc" của tác giả Nguyễn Bằng Tường
[185] đã nhận định Nho giáo là cơ sở của đạo đức phong kiến và tư tưởng đạo
đức Nho giáo được đặt trên cơ sở của chủ nghĩa tiên nghiệm; quan điểm duy
tâm chủ quan về đạo đức, sự thống nhất tuyệt đối giữ "tâm" và "tính"; mục
đích tu dưỡng đạo đức không hướng vào cuộc sống đời thường; phương pháp
tu dưỡng có tính chất siêu hình, thoát ly cuộc đời. Bài viết khác nhan đề "Đạo
đức phong kiến Việt Nam - nguồn gốc và đặc trưng cơ bản" của tác giả Nguyễn
Tài Thư [175] đã bàn về nguồn gốc của chế độ phong kiến Việt Nam và đạo đức,
đặc trưng phong kiến Việt Nam. Còn bài viết: "Từ tư tưởng "tu thân" trong Nho
giáo suy nghĩ về vấn đề giáo dục cán bộ lãnh đạo quản lý hiện nay ở nước ta"
của tác giả Nguyễn Thế Kiệt [83] đã đưa ra những nhận xét đúng về giá trị của
Nho giáo. Trong bài viết này, vấn đề Tu thân được tác giả xác nhận như một
biện pháp tu dưỡng đạo đức hiệu quả của Nho giáo với nhiều giá trị tích cực có
thể vận dụng và phát huy trong giai đoạn hiện nay. Theo đó, từ quan điểm tu
thân, tác giả đưa ra những kinh nghiệm giáo dục đạo đức của Nho giáo để rèn
luyện bồi dưỡng đạo đức cách mạng, động viên tinh thần học tập của cán bộ,
đảng viên và nhân dân thực hiện mục tiêu chung của đất nước.
Bên cạnh các tác giả bàn về những ảnh hưởng có tính chất tích cực, lại
có những tác giả có quan điểm ngược lại, nhấn mạnh mặt tiêu cực của đạo
đức Nho giáo, chẳng hạn cuốn "Nho giáo xưa và nay" của Quang Đạm [40];
"Nho giáo tại Việt Nam" của Lê Sĩ Thắng [151]... Mặc dù có những kiến giải
mới về đạo đức Nho giáo như Tam cương, Ngũ thường, Ngũ luân... nhưng các
tác giả nặng về phê phán đạo đức Nho giáo, cho nó là khắt khe, một chiều, coi
khinh phụ nữ, phân biệt đẳng cấp, v.v.
Hội thảo "Nho học ở Việt Nam" của Viện Nghiên cứu Hán Nôm và Viện
Harvard - Yenching (Mỹ) [194] đã bàn thảo nhiều vấn đề như: Ảnh hưởng
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi13
của Nho giáo trong đời sống hiện đại, quy trình du nhập của Nho giáo vào
Việt Nam; tư tưởng Nho giáo trong thời phong kiến và ảnh hưởng của nó
trong xã hội đương đại, v.v. Trong Hội thảo này, các bản tham luận tập trung
vào việc làm rõ giá trị của Nho giáo và ảnh hưởng của nó trong đời sống xã
hội Việt Nam hiện nay.
Bên cạnh đó, một số luận án cũng đề cập đến đạo đức Nho giáo, vấn đề
con người trong Nho giáo và ảnh hưởng của nó đối với Việt Nam như: "Ảnh
hưởng của Nho giáo đối với chủ nghĩa yêu nước Việt Nam truyền thống" của
Trần Thị Hồng Thúy [168]; "Vấn đề con người trong Nho học sơ kỳ" của
Nguyễn Tài Thư [172]; "Quan niệm của Nho giáo nguyên thủy về con người
và ý nghĩa của nó đối với việc giáo dục con người Việt Nam trong thời kỳ
công nghiệp hóa, hiện đại hóa" của Nguyễn Thị Nga [126]... Các luận án này
đều tập trung bàn về vấn đề con người với tư cách là đối tượng của một học
thuyết với mục đích làm rõ cách thức thực hiện mục tiêu chính trị bằng đạo
đức, tức là lấy đạo đức để cảm hóa con người trong việc thiết lập và duy trì
trật tự xã hội.
Luận án tiến sĩ của Nguyễn Thanh Bình: "Học thuyết chính trị xã hội của
Nho giáo và sự thể hiện của nó ở Việt Nam (từ thế kỷ XI đến nửa đầu thế kỷ
XIX)" [14] đã phân tích về các phạm trù nhân, lễ, chính danh, đến xã hội lý
tưởng, đến chuẩn mực đạo đức... Từ đó tác giả đề cập những chuẩn mực đạo
đức đó của chế độ phong kiến ở Việt Nam.
Luận án tiến sĩ của Nguyễn Thị Thanh Mai: "Ảnh hưởng của đạo đức
Nho giáo đối với đạo đức người cán bộ lãnh đạo, quản lý ở Việt Nam hiện
nay" [105] đã trình bày được nội dung cơ bản của đạo đức Nho giáo và nét
riêng của đạo đức Nho giáo Việt Nam. Phân tích thực trạng ảnh hưởng của
đạo đức Nho giáo đối với đạo đức cán bộ quản lý hiện nay ở nước ta, tác giả
đã đưa ra một số giải pháp cơ bản để phát huy những mặt tích cực và hạn chế
mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo trong việc xây dựng đạo đức cho cán bộ
lãnh đạo, quản lý ở nước ta hiệ
4.1.2. Bảo đảm sự thống nhất giữa kế thừa và đổi mới trong việc
phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo đến
giáo dục đạo đức trong gia đình để xây dựng gia đình văn hoá mới ở Việt
Nam hiện nay
Gia đình phát triển bền vững là điểm tựa cho mỗi thành viên của nó cũng
như góp phần giữ gìn sự phát triển lành mạnh, an toàn của xã hội và sự ổn
định của quốc gia. Chính vì vậy, một trong những định hướng quan trọng
trong xây dựng gia đình văn hóa mới là bảo đảm sự thống nhất giữa kế thừa
và đổi mới trong việc phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của đạo đức
Nho giáo đối với việc xây dựng gia đình văn hoá mới ở Việt Nam hiện nay.114
Trong bối cảnh đất nước hiện nay, nền kinh tế thị trường đã mang lại
nhiều giá trị mới, nhưng nhiều giá trị truyền thống của gia đình Việt Nam
cũng đang mất đi. Mặt trái của cơ chế thị trường đó là xu thế chạy theo đồng
tiền làm cho gia đình mất đi những yếu tố truyền thống như: tình trạng ly hôn,
bạo hành gia đình gia tăng; chủ nghĩa cá nhân, thực dụng, hưởng thụ có xu
hướng tăng lên… Những vấn nạn này đang làm cho nhiều gia đình có nguy cơ
rơi vào khủng hoảng, điều đó ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền tảng xã hội.
Kinh nghiệm của các nước trong khu vực thuộc con rồng châu Á có những
nét văn hóa chung với chúng ta là chịu ảnh hưởng của Nho giáo và các học
thuyết khác trong lịch sử, bên cạnh sự phát triển kinh tế, họ vẫn giữ được
truyền thống đạo đức trong gia đình, thậm chí còn nặng hơn chúng ta hiện nay
rất nhiều. Sở dĩ có điều đó là vì chúng ta khác họ ở chỗ đã qua một lần sang
lọc, "căn chỉnh" trong lĩnh vực xây dựng con người mới hàng chục năm. Do
đó, trong lộ trình "đến hiện đại từ truyền thống" của chúng ta không giống với
các nước đó. Chính vì vậy, khi gặp sự tác động nghiệt ngã của nền kinh tế thị
trường, những mặt tích cực của đạo đức truyền thống chưa hẳn đã giữ được
chứ chưa nói đến việc khắc phục những mặt trái của nền kinh tế này.
Yếu tố đạo đức mà cha ông ta đã gìn giữ đó là gia phong, gia đạo để tạo
nên những giá trị bền vững của gia đình theo một mẫu hình cần thiết. Những yếu
tố, nguyên tắc, chuẩn mực đó được ông cha ta chắt lọc gạn đục khơi trong từ
những chuẩn mực của đạo Nho trên cơ sở thấm đượm bản sắc văn hóa dân tộc
để làm nên gia đạo và gia phong của người Việt theo nhận thức chung là không
thể có công dân tốt nếu đó là người con bất hiếu với cha mẹ, bất đễ với anh em.
Ngay cả việc xác định yếu tố đạo đức nào đó vốn được Nho giáo đề cao
trong đạo đức gia đình mà hiện nay còn tác dụng gì hay không cũng là một
vấn đề cần bàn. Chẳng hạn tính gia trưởng của người đàn ông, người cha,
người anh trong gia đình. Mặt trái của nó là lấy "quyền huynh thế phụ" để áp
đặt, chúng ta vẫn thấy ở đó trách nhiệm của người đứng đầu gia đình với đòi
hỏi phải có trách nhiệm "tề gia", tức là làm cho gia đình êm ấm, hòa thuận.
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phi115
Kéo theo trách nhiệm đó thì người cha, người anh phải gương mẫu trong mọi
lĩnh vực hoạt động như kinh tế, xã hội. Trong bất kỳ xã hội nào cũng vậy, nhà
dột phải biết là từ nóc, do đó đạo đức nếu được coi là nền tảng cho mọi quan
hệ người, dựa vào nó để điều chỉnh hành vi con người, thì "nóc nhà" là cái tạo
nên bóng mát cho sự lành mạnh hóa các mối quan hệ đó. Chúng tui cho rằng,
yếu tố gia trưởng nếu có tinh thần khoan dung, chấp nhận sự khác biệt có ích
của người khác để cải thiện, hoàn thiện gia đình mình, chắc chắn nó sẽ vươn
ra ngoài xã hội để đảm đương có trách nhiệm các công tác xã hội.
Chính vì vậy, trước những yêu cầu xây dựng gia đình văn hóa trong thời
kỳ mới chúng ta phải bảo đảm sự thống nhất giữa kế thừa và đổi mới trong
việc phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối
với việc xây dựng gia đình văn hoá mới ở Việt Nam hiện nay. Đây là vấn đề
không hề giản đơn và có thể làm rõ và vận dụng nó trong thời gian ngắn cả
trên lĩnh vực lý luận lẫn thực tiễn.
Chúng ta đều biết rằng gia đình luôn vận động theo sự phát triển của xã
hội, vì vậy phải xem xét gia đình ở trạng thái "động", phát triển, chứ không
phải trạng thái tĩnh. Gia đình mới, gia đình văn hóa mà chúng ta đang hướng
tới trong điều kiện hiện nay là gia đình không chỉ đẹp về văn hóa, lối sống,
mà còn phải là gia đình ổn định và cao dần về mức sống, chất lượng sống của
mỗi thành viên và cả gia đình, đáp ứng những nhu cầu vật chất và tinh thần
ngày càng cao của con người. Cho nên, sự kế thừa ở đây không phải là giữ
gìn một cách máy móc các yếu tố đạo đức gia đình truyền thống của Nho giáo
vốn có ảnh hưởng sâu đậm đối với các mối quan hệ trong gia đình, mà là sự
kế thừa theo phương châm "gạn đục, khơi trong", biết giữ gìn, bảo lưu những
giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp vốn có của gia đình Việt Nam trong lịch
sử. Gia đình trong điều kiện mới phải vươn tới hệ giá trị văn hóa gia đình vừa
mang yếu tố dân tộc, vừa mang yếu tố thời đại. Đó là hệ giá trị dựa trên
nguyên tắc kế thừa và phát huy các truyền thống đạo đức tốt đẹp của gia đình
Việt Nam trên cơ sở mặt tích cực của đạo đức Nho giáo, nhằm xây dựng gia116
đình no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc và bền vững; giữ gìn, chọn lọc,
phát huy, cải biến những giá trị văn hóa truyền thống dân tộc. Để làm được
điều đó, theo chúng tôi:
Một là, cần thực hiện chủ trương xây dựng gia đình văn hóa mới
theo các tiêu chí đạo đức đã được Đảng và Nhà nước ta xác định trong các
văn kiện mang tính chiến lược trước mắt cũng như lâu dài, trong đó hiếu đạo
của con cái đối với cha mẹ, tình nghĩa thủy chung vợ chồng, sự nhường nhịn
của anh em, lòng biết ơn ông bà, tổ tiên,... được nhấn mạnh, trở thành phương
châm cho mọi đối tượng trong xã hội. Phải xem đây là nội dung giáo dục đạo
đức cơ bản trong gia đình để mọi thành viên hướng tới trên cơ sở những nét mới
phù hợp với thời đại, phù hợp với giới trẻ. Ngoài đạo hiếu, trong gia đình cần
bảo đảm sự bình đẳng, bình quyền nam nữ, làm hạn chế tới mức cao nhất quan
niệm về quyền huynh thế phụ đang có nguy cơ lấn át các thành viên khác trong
gia đình và dẫn đến các hiện tượng bất bình đẳng và bạo lực gia đình.
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download. các bạn chỉ cần làm theo hướng dẫn.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm trực tiếp vào Link để tải:
You must be registered for see links
Tags: đề tài tiểu luận triết học đạo đức đạo giáo với việt nam hiện nay, ảnh hưởng của nho giáo đến giáo dục hàn quốc ngày nay, Nho giáo đề cao người đàn ông trong gia đình, ẢNH HƯỞNG CỦA NHO GIÁO ĐỐI VỚI VĂN HÓA GIA ĐÌNH HÀN QUỐC ĐẦU THẾ KỶ XXI, nho giáo với việc giáo dục đạo đức, Thực trạng ảnh hưởng đạo đức nho giáo đến đạo đức của người dân, nho giáo ảnh hưởng đến giáo dục đạo đức ở việt nam hiện nay, Bàn luận về giáo dục đạo đức trong xã hội xưa và nay, ảnh hưởng của nho giáo đối với văn hóa gia đình hàn quốc đầu thế kỷ 21