chidoanthuphat_qlbmb
New Member
Link tải miễn phí Luận văn: Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh : Luận văn ThS. Văn học: 60 22 34
Nhà xuất bản: ĐHKHXH&NV
Ngày: 2013
Chủ đề: Khuất, Quang Thụy, 1950-
Văn học Việt Nam
Tiểu thuyết
Nghiên cứu văn học
Miêu tả: 102 tr. + CD-ROM + tóm tắt
Luận văn ThS. Văn học Việt Nam -- Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Đại học Quốc gia Hà Nội, 2013
Tìm hiểu tiểu thuyết Khuất Quang Thụy trong bức tranh tiểu thuyết viết về chiến tranh thời kỳ đổi mới. Nghiên cứu sự đổi mới về hiện thực chiến tranh và dáng người lính trong tiểu thuyết của Khất Quang Thụy: cái nhìn hiện thực đa chiều; hiện thực chiến trường; dáng người lính. Trình bày một số đặc điểm nghệ thuật nổi bật của tiểu thuyết viết về chiến tranh của Khuất Quang Thụy sau đổi mới
PHẦN MỞ ĐẦU......................................................................................................4
1. Lí do chọn đề tài....................................................................................................4
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ....................................................................................5
2.1 Những công trình, bài viết nghiên cứu khái quát về tiểu thuyết viết về chiến
tranh...........................................................................................................................6
2.2 Những bài viết, ý kiến về tiểu thuyết viết về chiến tranh của Khuất Quang Thụy.
...................................................................................................................................8
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................10
3.1 Đối tƣợng nghiên cứu........................................................................................10
3.2 Phƣơng pháp nghiên cứu...................................................................................10
4. Nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................................11
5. Phƣơng pháp nghiên cứu.....................................................................................11
6. Kết cấu của luận văn ...........................................................................................11
PHẦN NỘI DUNG ................................................................................................12
CHƢƠNG 1: TIỂU THUYẾT KHUẤT QUANG THỤY TRONG BỨC TRANH
TIỂU THUYẾT VIẾT VỀ CHIẾN TRANH THỜI KÌ ĐỔI MỚI .........................12
1.1 Bức tranh chung của tiểu thuyết viết về chiến tranh thời kỳ đổi mới…………12
1.1.1 Tiểu thuyết viết về chiến tranh trƣớc thời kỳ đổi mới ...................................12
1.1.1.1 Giai đoạn từ 1954 – 1975............................................................................12
1.1.1.2 Giai đoạn từ 1975 – 1985............................................................................15
1.1.2 Tiểu thuyết viết về chiến tranh thời kì đổi mới..............................................16
1.1.2.1 Giai đoạn từ 1986 đến những năm 90.........................................................16
1.1.2.2 Giai đoạn từ những năm 90 đến nay ...........................................................18
1.2 Tiểu thuyết viết về chiến tranh của Khuất Quang Thụy và sự kết hợp hài hòa
chất sử thi với chất tiểu thuyết. ...............................................................................21
1.2.1 Nhà văn Khuất Quang Thụy ..........................................................................21
1.2.2 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy và sự kết hợp hài hòa chất sử thi với chất
tiểu thuyết................................................................................................................24Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
2
CHƢƠNG 2: SỰ ĐỔI MỚI VỀ CÁI NHÌN HIỆN THỰC CHIẾN TRANH VÀ
CHÂN DUNG NGƢỜI LÍNH TRONG TIỂU THUYẾT CỦA KHUẤT QUANG
THỤY......................................................................................................................29
2.1 Cái nhìn hiện thực đa chiều ..............................................................................29
2.2 Hiện thực chiến trƣờng......................................................................................30
2.2.1 Hiện thực chiến trƣờng khốc liệt....................................................................30
2.2.2 Hiện thực chiến trƣờng thấm đẫm chất thơ....................................................37
2.3 dáng ngƣời lính........................................................................................39
2.3.1 Nhân vật ngƣời chỉ huy – anh hùng ...............................................................40
2.3.2 Nhân vật ngƣời lính tập thể............................................................................48
2.3.3 Nhân vật kẻ thù ..............................................................................................55
CHƢƠNG 3: MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM NGHỆ THUẬT NỔI BẬT CỦA TIỂU
THUYẾT KHUẤT QUANG THỤY TRONG TIẾN TRÌNH ĐỔI MỚI TIỂU
THUYẾT VIẾT VỀ CHIẾN TRANH. ...................................................................61
3.1 Kết cấu trần thuật ..............................................................................................61
3.2 Điểm nhìn trần thuật..........................................................................................65
3.3 Không gian và thời gian nghệ thuật ..................................................................70
3.3.1 Không gian nghệ thuật ...................................................................................71
3.3.1.1 Không gian chiến trƣờng ............................................................................71
3.3.1.2 Không gian ảo giác, tâm linh ......................................................................73
3.3.2 Thời gian nghệ thuật ......................................................................................75
3.3.2.1 Thời gian lịch sử - sự kiện...........................................................................76
3.3.2.2 Thời gian tâm lí ...........................................................................................77
3.4 Ngôn Ngữ..........................................................................................................80
3.4.1 Ngôn ngữ ngƣời kể chuyện ............................................................................80
3.4.2 Ngôn ngữ nhân vật .........................................................................................83
3.4.3.1 Ngôn ngữ đối thoại......................................................................................84
3.4.3.2 Ngôn ngữ độc thoại nội tâm........................................................................86
3.5 Giọng điệu.........................................................................................................87
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phiTiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
3
3.5.1 Giọng điệu triết lí ...........................................................................................88
3.5.2 Giọng điệu suy tƣ, chiêm nghiệm ..................................................................90
3.5.3. Giọng điệu trữ tình ........................................................................................92
3.5.3.1 Giọng trữ tình xót xa, ngậm ngùi ................................................................92
3.5.3.2 Giọng điệu trữ tình thấm đẫm chất thơ .......................................................94
3.5.4 Giọng điệu suồng sã tự nhiên.........................................................................95
PHẦN KẾT LUẬN .................................................................................................98
THƢ MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................100Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
4
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Chiến tranh là một đề tài lớn trong văn học từ trƣớc đến nay. Sự hiện diện
của mảng đề tài này trong văn học chính là sự phản ánh sinh động nhất bức tranh
hiện thực cuộc sống trong những giai đoạn lịch sử đặc biệt của từng dân tộc và của
cả loài ngƣời. Với văn học Việt Nam, chiến tranh và ngƣời lính từ lâu đã đƣợc xem
nhƣ một đề tài mang tính truyền thống. Trải qua quá trình dựng nƣớc và giữ nƣớc
của dân tộc, qua mỗi chặng đƣờng lịch sử, đề tài chiến tranh lại đƣợc tiếp cận và
phản ánh từ những góc độ khác nhau, theo những cảm hứng khác nhau. Từ sau khi
hòa bình thống nhất và đặc biệt là sau đổi mới 1986, văn học vẫn viết về chiến tranh
nhƣ một mạch nguồn cảm xúc vô tận, lúc này ngƣời viết đã có những “độ lùi” cần
thiết để nhìn nhận về cuộc chiến, để thâm nhập sâu hơn vào đời sống tinh thần của
ngƣời lính, vì vậy mà chiến tranh đã trở thành “siêu đề tài, ngƣời lính trở thành siêu
nhân vật, càng khám phá càng thấy những độ rung không mòn nhẵn”. [26; tr18]
Sau những thành tựu rực rỡ của văn học giai đoạn 1945 – 1975, nền văn học
Việt Nam trong điều kiện xã hội mới đã có sự khởi sắc với sự phát triển đa dạng của
các đề tài và cách thức thể hiện. Bên cạnh dòng tiểu thuyết tiếp nối từ trƣớc 1975
viết về chiến tranh cách mạng còn có tiểu thuyết đời tƣ thế sự, tiểu thuyết lịch sử,
v.v…thể hiện sự bồn bề, phong phú của hiện thực đời sống và con ngƣời trong thời
đại mới. Nằm trong dòng chảy ấy, tiểu thuyết về đề tài chiến tranh vẫn là một mạch
chảy liên tục, có khi cuồn cuộn, có khi nhẹ nhàng, âm ỉ nhƣng chƣa bao giờ đứt
gãy. Các nhà văn, nhất là thế hệ những nhà văn mặc áo lính đã không ngừng làm
mới mình để có thể đáp ứng đƣợc những đòi hỏi ngày càng khắt khe của bạn đọc.
Khuất Quang Thụy một trong những nhà văn nhƣ thế. Đối với ông viết về chiến
tranh là nghĩa vụ, là trách nhiệm, là niềm say mê và đồng thời là để trả nợ đồng chí
đồng đội và nhân dân mình. Ông luôn bị “từ trƣờng” của cuộc chiến hấp dẫn và đã
không ngừng sáng tạo bằng vốn sống, trải nghiệm và tinh thần của một ngƣời lính.
Đặc biệt từ thời kì đổi mới năm 1986, Khuất Quang Thụy đã có những đổi thay rõ
rệt qua những sáng tác: Không phải trò đùa viết năm 1987 (tác phẩm đƣợc giải
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phiTiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
5
xuất sắc về tiểu thuyết viết về đề tài chiến tranh do Bộ Quốc phòng trao tặng),
Những bức tường lửa xuất bản năm 2004 (Giải nhất về tiểu thuyết viết về đề tài
chiến tranh cách mạng của Bộ Quốc phòng trong 5 năm 1999 – 2004, giải thƣởng
văn học 2005), và mới đây nhất là Đối chiến xuất bản năm 2010. Ba cuốn tiểu
thuyết đã cho thấy một cách tiếp cận hiện thực với sự mở rộng biên độ cuộc sống
trong chiến tranh và hình ảnh những ngƣời lính đƣợc nhìn nhận chân thật hơn. Tiểu
thuyết của ông đã góp thêm một cái nhìn mới về chiến tranh.
Chính vì vậy, chúng tui chọn đề tài “Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy
trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh” (qua ba tác phẩm tiêu biểu
trên). Đề tài không chỉ làm rõ những đặc điểm tiểu thuyết Khuất Quang Thụy với
những cách tân và sáng tạo mới, mà qua đó còn khẳng định những bƣớc tiến của
tiểu thuyết chiến tranh thời hậu chiến trong dòng chảy của tiểu thuyết Việt Nam
đƣơng đại.
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Nghiên cứu về tiểu thuyết viết về chiến tranh ở Việt Nam đƣợc tiến hành từ
khoảng những năm 60 của thế kỉ trƣớc. Đặc biệt là thời kì nở rộ của tiểu thuyết
mang âm hƣởng sử thi. Cho đến nay số lƣợng những bài viết, bài nghiên cứu về đề
tài này là rất lớn. Điều đó chứng tỏ rằng giới nghiên cứu và giới chuyên ngành rất
quan tâm đến mảng đề tài này. Nó nhƣ một dòng chảy có khi cuồn cuộn, có khi âm
ỷ nhƣng không bao giờ đứt quãng, ngừng nghỉ sau gần 40 năm kết thúc chiến tranh.
Khuất Quang Thụy cũng là một tác giả đƣợc giới quan tâm nghiên cứu từ những
năm đầu của xu hƣớng đổi mới tƣ duy tiểu thuyết. Sau thời kỉ nở rộ năm 1986 ông
đã cho ra đời tác phẩm Không phải trò đùa, rồi đến Những bức tường lửa và gần
đây nhất là tác phẩm Đối chiến đã gây đƣợc sự chu ý của độc giả và giới nghiên
cứu. Vì thế thật khó có thể liệt kê đƣợc đầy đủ nguồn tài liệu phong phú, đa dạng
này. Ở đây, chúng tui chỉ xin điểm qua một số công trình có giá trị hay liên quan
trực tiếp đến các tác phẩm trong luận văn của mình.
2.1 Những công trình, bài viết nghiên cứu khái quát về tiểu thuyết viết về chiến
tranhTiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
6
Cuốn Tiểu thuyết Việt Nam hiện đại của Phan Cự Đệ là một công trình
nghiên cứu mang tính chất lý luận công phu về tiểu thuyết hiện đại từ nguồn gốc, hệ
hình tƣ duy chi phối tiểu thuyết đến đặc điểm tiểu thuyết hiện đại Việt Nam. Trong
đó, ông đã có những nhận định, đánh giá hệ thống về thể loại tiểu thuyết viết về đề
tài chiến tranh cách mạng, ông còn đi vào phân tích cụ thể một số tác phẩm văn học
viết về chiến tranh tiêu biểu của văn học Việt Nam trên cả hai phƣơng diện nội
dung và nghệ thuật.
Lại Nguyên Ân là một nhà nghiên cứu đã dành nhiều bài viết sâu sắc cho đề
tài chiến tranh cách mạng. Văn xuôi về chiến tranh và hình thức sử thi viết năm
1979 và bài biết Văn học Việt Nam từ sau Cách mạng tháng Tám-một nền sử thi
hiện đại viết năm 1986, … ông nêu ý kiến khẳng định “chất sử thi là đặc điểm nổi
bật, quyết định của nền văn học giai đoạn 1945-1975”. Với cách đánh giá này ông
nhận định chất sử thi của văn học sử thi hiện đại Việt Nam có những biểu hiện độc
đáo, khá ấn tƣợng ở cấp độ thể tài và nội dung thể hiện.
Tôn Phƣơng Lan một nhà nghiên cứu với rất nhiều bài viết trong cuốn Văn
chương và cảm nhận cũng là ngƣời theo rất sát với tiểu thuyết về chiến tranh. Bà
nghiên cứu sâu về Nguyễn Minh Châu với nhiều sáng tác về ngƣời lính, khẳng định
Nguyễn Minh Châu là “ngƣời mở đƣờng” cho những đổi mới của văn học Việt
Nam giai đoạn 1986. Ngoài ra bà còn có bài viết đánh giá về vấn đề văn xuôi viết
về chiến tranh nhƣ: Người lính trong văn xuôi viết về chiến tranh của những nhà
văn cầm súng. Nhìn chung, nhà nghiên cứu Tôn Phƣơng Lan đã có những đánh giá
và nhận xét sâu sắc, phân tích khá kỹ lƣỡng các tác phẩm tiểu thuyết viết về chiến
tranh giai đoạn gần đây và đƣa ra những đổi mới trong cách xử lý và kỹ thuật của
các tác giả. Đánh giá về nhân vật ngƣời lính, nhà nghiên cứu cho rằng, viết về ngƣời
lính các nhà văn đã: “thể hiện trong hình ảnh ngƣời trở về và bƣớc vào một cuộc
chiến đấu mới, tƣơng đối đơn thƣơng độc mã trong việc duy trì cuộc sống bình
thƣờng cho cá nhân, gia đình và cho xã hội” [26; tr.67]
Bùi Việt Thắng cũng là một nhà nghiên cứu hƣớng sự quan tâm của mình
vào việc quan sát sự phát triển của thể loại tiểu thuyết trong nền văn học Việt Nam
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phiTiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
7
nói chung và mảng tiểu thuyết viết về chiến tranh nói riêng. Hầu hết các ý kiến đánh
giá của tác giả đƣợc tập hợp trong cuốn Tiểu thuyết đương đại, nhà xuất bản Văn
hóa-thông tin năm 2009. Viết về đề tài chiến tranh cách mạng trong tiểu thuyết từ
sau 1975 có các bài: Mấy nhận xét về tiểu thuyết sau 1975 viết về cuộc kháng chiến
chống Mỹ, “Cái bi kịch” trong tiểu thuyết Xô Viết và Việt Nam viết về chiến tranh
sau chiến tranh, v.v... Hầu hết tác giả đều nhận định những đổi mới đáng kể của
tiểu thuyết ở mƣời năm đầu sau chiến tranh nhƣng dƣờng nhƣ nó lá những “cuộc
chuẩn bị” cho những thành công của tiểu thuyết viết về chiến tranh về sau này.
Nguyễn Thanh Tú với bài viết Tiểu thuyết sử thi hôm nay-những nét tìm tòi
đổi mới khẳng định: “khoảng cách sử thi” trong tiểu thuyết của chúng ta sau 1975
về đề tài chiến tranh theo quy luật cứ ngày càng rút hẹp dần nhƣng không bao giờ bị
phá vỡ hoàn toàn, tuy không còn nguyên khối, nguyên chất nhƣng chất sử thi vẫn
chiếm vị trí chủ đạo. Nhà nghiên cứu nhấn mạnh về những nét tìm tòi đổi mới của
tiểu thuyết sử thi hôm nay chính là ở sự thu hẹp, rút ngắn của “khoảng cách sử thi”.
Ngoài ra còn có các bài viết nghiên cứu về tiểu thuyết chiến tranh của các tác giả
Bảo Ninh, Chu Lai, Nguyễn Trọng Oánh, mà chúng tui không có điều kiện trình
bày.
Việc nghiên cứu tiểu thuyết về đề tài chiến tranh cách mạng không chỉ thu
hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, các giáo sƣ; tiến sĩ đầu ngành về mảng đề
tài này mà cũng đƣợc tìm hiểu trong rất nhiều các luận án, khóa luận tốt nghiệp của
học viên, sinh viên các trƣờng đại học nhƣ: Tiểu thuyết sử thi Việt Nam 1945-1975
(luận án tiến sĩ ngữ văn) của Hoàng Mạnh Hùng và một số luận văn thạc sĩ: Đề tài
chiến tranh trong tiểu thuyết Việt Nam giai đoạn 1975-1985 của Vũ Thị Phƣơng
Nga, Tiểu thuyết về đề tài chiến tranh cách mạng Việt Nam 2004-2009 của Cấn Thị
Thu Hằng, Chiến tranh và người lính trong tiểu thuyết Việt Nam sau 1975 của
Nguyễn Thị Kim Hiền, Đặc điểm nghệ thuật tiểu thuyết Chu Lai của Nguyễn Thị
Mai Lan… Nhìn chung, các luận văn đã chỉ ra đƣợc nét khái quát về diện mạo và
khuynh hƣớng của tiểu thuyết về đề tài chiến tranh cách mạng Việt Nam, đặc điểmTiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
8
trong sáng tác của một số tác giả và chỉ ra đƣợc những nét đặc trƣng, nét mới nổi
bật ở từng giai đoạn, thời kì.
Nhƣ vậy trong từng thời kì nhất định, những nghiên cứu, nhận xét, đánh giá
về văn xuôi nói chung và tiểu thuyết viết về đề tài chiến tranh nói riêng đều dành
đƣợc sự quan tâm, chú ý của rất nhiều nhà nghiên cứu. Ở thập niên đầu của thế kỉ
XXI, các nhà nghiên cứu, phê bình vẫn khẳng định sức sống và dòng chảy của tiểu
thuyết viết về đề tài chiến tranh cách mạng. Tuy rằng vẫn chƣa có tác phẩm xứng
tầm với cuộc chiến tranh vĩ đại của dân tộc nhƣng chúng ta vẫn hi vọng vào bƣớc đi
tiếp theo của văn học viết về chiến tranh cách mạng Việt Nam.
2.2 Những bài viết, ý kiến về tiểu thuyết viết về chiến tranh của Khuất Quang
Thụy.
Nói đến những bài viết về Khuất Quang Thụy và ba tiểu thuyết Không phải
trò đùa, Những bức tường lửa và Đối chiến cũng có nhiều nhà nghiên cứu đánh giá
và nhận xét ở tầm khái quát. Về tác phẩm Không phải trò đùa, tác giả Nguyễn Thị
Thanh trong bài viết khuynh hướng triết luận trong tiểu thuyết Việt Nam sau 1975
về đề tài chiến tranh (đăng trên webside
ngay trong nhan đề bài viết: Chiến tranh không phải trò đùa. Tác giả cũng khẳng
định “Tác phẩm là sự suy ngẫm, chiêm nghiệm về chiến tranh, về ngƣời lính, về cõi
tâm linh siêu thực của con ngƣời, tình yêu”. Ngoài ra còn một số bài viết đánh giá
về tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy nhƣ: Nguyễn Đình Tú trên báo Văn nghệ
quân đội 2005 với bài Những bức tường lửa và sự đổi mới tiểu thuyết sử thi, đánh
giá dƣới góc độ nghệ thuật “về cơ bản thời gian của tác phẩm là thời gian sử thi,
thời gian mang tính lịch sử - sự kiện. Nhƣng xét ở góc độ tiểu thuyết tác phẩm là
những câu chuyện về những cuộc đời”. “Những sự kiện vừa mang dấu ấn thời đại
vừa mang tính đời tƣ”. Về hình ảnh ngƣời lính Nguyễn Đình Tú cho rằng “nhân vật
ngƣời lính anh hùng đến nhân vật tập thể thật cao quý anh dũng mà cũng đời
thƣờng tự nhiên”. Về kết cấu tác phẩm tác giả cho rằng Khuất Quang Thụy đã có
nhiều cố gắng đổi mới về kết cấu, điểm nhìn trần thuật, giọng điệu.
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phiTiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
9
Nguyễn Chí Hoan trong bài viết Luận về anh hùng, về chiến thắng và về
đồng đội đã đánh giá về tác phẩm Những bức tường lửa “cái nhìn hồi cố, từ thời
điểm hiện tại ở khoảng giao thời hai thế kỷ, những điều mà dƣờng nhƣ đã xa lạ với
đƣơng thời: về ngƣời anh hùng chiến trận và chủ nghĩa anh hùng thấm đẫm chất lý
tƣởng cộng sản thời chiến”. Nhà nghiên cứu cho rằng đây là tác phẩm: “lần đầu tiên
đã gắn kết thành công hai chủ đề “thân phận con ngƣời và chủ nghĩa anh hùng cách
mạng”. Hay “là một tác phẩm hiếm hoi đã đƣa ngƣời anh hùng vào tâm điểm khảo
sát”, tác giả cũng cho rằng “điều làm nên sự khác biệt của tác phẩm là “tác giả mô
tả nhân vật Hùng Phong nhƣ một tƣớng lĩnh hàng đầu của đất nƣớc. Tác giả tiếp tục
khẳng định: “Một cuốn tiểu thuyết tiếp tục xu hƣớng tiểu thuyết luận đề đƣợc đặt ra
từ tác phẩm Không phải trò đùa và đƣợc tiếp nối với Những bức tường lửa. Những
luận đề về ngƣời anh hùng, về chiến tranh đƣợc đặt ra nhƣng không nhằm ca ngợi
chiến tranh mà làm sống lại một tinh thần văn hóa cao thƣợng có tính lý tƣởng, một
chủ nghĩa anh hùng có tính khắc kỷ vị tha”.
Với tiểu thuyết Đối chiến, báo Văn nghệ đã tổ chức cuộc tọa đàm vào tháng
8 năm 2011, với sự góp mặt của các nhà văn, nhà nghiên cứu văn nghệ Văn Chinh,
Sƣơng Nguyệt Minh, Nguyễn Trí Huân, Đỗ Tiến Thụy, Nguyễn Chí Hoan, Nguyên
An, Cao Việt Dũng,… Tại cuộc tọa đàm này đã có những ý kiến đánh giá trên
phƣơng diện khái quát tác phẩm Đối chiến một cách trung thực thẳng thắn, đồng
thời cũng đƣa ra những mặt hạn chế của tác phẩm. Phần lớn các ý kiến của các nhà
nghiên cứu đều đồng tình với những yếu tố lạ trong nghệ thuật cuốn tiểu thuyết Đối
chiến. Đồng thời, tác giả Văn Chinh đã khái lƣợc những nét lớn ở cả ba tác phẩm từ
Không phải trò đùa đến Những bức tường lửa, sang đến tác phẩm Đối chiến nhƣ
một dòng chảy đầy tâm huyết của nhà văn Khuất Quang Thụy qua bài viết Chiến
tranh dưới góc nhìn xã hội học của Khuất Quang Thụy: “Đọc Khuất Quang Thụy,
tui nhận thấy một điều nhất quán xuyên suốt các cuốn sách của ông sau đổi mới. Đó
là sự chuyển dịch điểm nhìn từ trong cuộc ra ngoài cuộc, từ chủ quan sang khách
quan” [9; tr.3]Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
10
Trong bài viết Con mắt người đối chiến Nguyễn Chí Hoan đánh giá: “Lần
đầu tiên trong các sáng tác văn học hậu chiến, tiểu thuyết Đối chiến của nhà văn
Khuất Quang Thụy đã nỗ lực hết mức trong việc tạo dựng một hệ thống nhân vật có
thể giúp hình dung diện mạo quân đội đối phƣơng” [21; tr.4]. Tác giả ghi nhận
những trang viết của Khuất Quang Thụy trong tác phẩm là không có gì mới về đề
tài, vẫn viết về chiến tranh, về số phận con ngƣời, không giật gân nhƣng lại làm
ngạc nhiên bất cứ ai quan tâm đến tiểu thuyết viết về đề tài chiến tranh. Tác giả với
cách nhìn trung thực và tái hiện một hệ thống nhân vật đối xứng, toàn diện dƣới góc
nhìn nhân văn, nhân bản đã dựng lên “ dáng những binh lính Việt Nam cộng
hòa; những con ngƣời quen thuộc mà xa lạ suốt thời đó”. [21; tr.5]
Nguồn tài liệu mà chúng tui đã tiếp cận đƣợc tuy chƣa đầy đủ trong số rất
nhiều những công trình nghiên cứu, bài viết về tiểu thuyết chiến tranh cách mạng và
về tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy. Nhƣng đây cũng là những tài liệu quý báu,
làm cơ sở để chúng tui triển khai luận văn của mình. Điểm qua những công trình
nghiên cứu đã đề cập ở trên chúng tui thấy đây đều là những ý kiến nhận xét và
đánh giá của các nhà nghiên cứu phê bình trên một vài phƣơng diện. Những bài viết
chƣa có sự đi sâu đánh giá tỉ mỉ về tiểu thuyết chiến tranh của Khuất Quang Thụy từ
sau đổi mới một cách hệ thống. Với đề tài này chúng tui sẽ đi vào tìm hiểu chi tiết,
kĩ lƣỡng hơn vào đặc điểm tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong việc đổi mới
cái nhìn hiện thực chiến tranh và hình tƣợng ngƣời lính. Đồng thời chỉ ra những nét
nghệ thuật đặc sắc của nhà văn trong ba tác phẩm Không phải trò đùa, Những bức
tường lửa và Đối chiến
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1 Đối tƣợng nghiên cứu
Luận văn đi vào khảo sát ba tiểu thuyết Không phải trò đùa, Những bức
tường lửa, và Đối chiến của Khuất Quang Thụy trên hai phƣơng diện nội dung và
nghệ thuật của các tác phẩm. Từ đó, khái quát về cách nhìn nhận, khai thác hiện
thực chiến tranh, sự thể hiện hình tƣợng ngƣời lính của tác giả.
3.2 Phạm vi nghiên cứu
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phiTiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
11
Chúng tui chủ yếu khảo sát tác phẩm Không phải trò đùa, Những bức tường
lửa, và Đối chiến của Khuất Quang Thụy có kết hợp so sánh cùng một số tiểu
thuyết khác về đề tài chiến tranh trong văn học Việt Nam thời kì trƣớc và sau 1975.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Xác định đặc điểm và vị trí của tiểu thuyết Khuất Quang Thụy trong tiến
trình vận động của tiểu thuyết Việt Nam viết về đề tài chiến tranh.
- Chỉ ra những đổi mới trong tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong việc
thể hiện hiện thực chiến tranh và hình tƣợng ngƣời lính (so với tiểu thuyết viết về
chiến tranh trƣớc 1975)
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Thực hiện đề tài này chúng tui sử dụng các phƣơng pháp nghên cứu sau:
Phƣơng pháp phân tích và khảo sát văn bản, phƣơng pháp so sánh, phƣơng pháp
khái quát tổng hợp.
6. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và thƣ mục tài liệu tham khảo, luận văn triển
khai nội dung thành ba chƣơng
Chƣơng 1: Tiểu thuyết Khuất Quang Thụy trong bức tranh tiểu thuyết viết về chiến
tranh thời kỳ đổi mới
Chƣơng 2: Sự đổi mới về hiện thực chiến tranh và dáng ngƣời lính trong tiểu
thuyết của Khất Quang Thụy
Chƣơng 3: Một số đặc điểm nghệ thuật nổi bật của tiểu thuyết viết về chiến tranh
của Khuất Quang Thụy sau đổi mới.Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
12
PHẦN NỘI DUNG
CHƢƠNG 1: TIỂU THUYẾT KHUẤT QUANG THỤY TRONG BỨC TRANH
TIỂU THUYẾT VIẾT VỀ CHIẾN TRANH THỜI KÌ ĐỔI MỚI
1.1 Bức tranh chung của tiểu thuyết viết về chiến tranh thời kỳ đổi mới
1.1.1 Tiểu thuyết viết về chiến tranh trước thời kỳ đổi mới
1.1.1.3 Giai đoạn từ 1945 – 1975
Từ 1945 đến 1975, để thắng đƣợc những kẻ thù lớn mạnh, chúng ta đã phải
huy động mọi nguồn lực, trong đó có văn học. Với sứ mệnh tuyên truyền, cổ vũ
chiến đấu, từ 1945 đến 1954, cuộc kháng chiến chống Pháp đƣợc tái hiện trong mọi
thể loại văn xuôi, thành tựu về tiểu thuyết còn khá hiếm hoi. Văn xuôi giai đoạn
1955 – 1964 đã khá đa dạng về đề tài. Bên cạnh bộ phận tiểu thuyết quay lại tái hiện
quá khứ trƣớc cách mạng tháng Tám năm 1945 và hƣớng vào đời sống hiện tại,
phản ánh sự đổi thay của đất nƣớc, của con ngƣời trong công cuộc xây dựng đời
sống mới thì còn có một bộ phận tiểu thuyết phản ánh trực tiếp và chân thực cuộc
kháng chiến chống Mỹ ở miền Nam
Ngày mùng 5 tháng 8 năm 1964, tiếng súng chống Mỹ ở miền Bắc đã nổ,
ghi dấu mốc quan trọng của thời kì cả nƣớc có chiến tranh. Trong khoảnh khắc ấy,
tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc đã cùng trỗi dậy trong muôn vàn trái tim thanh
niên Việt Nam yêu nƣớc, thúc giục họ lên đƣờng cầm súng chiến đấu. Trong đội
ngũ trùng điệp những đoàn quân ấy có không ít nhà văn vừa cầm súng chiến đấu
vừa cổ vũ động viên chiến sĩ bằng những trang viết nóng hổi và sôi sục ý chí của
mình. Dƣới sự lãnh đạo của Đảng, nền văn nghệ cách mạng phải tập trung phục vụ
cho những nhiệm vụ chính trị lớn lao. Vì thế, quan niệm về sứ mệnh của văn nghệ
và ngƣời nghệ sĩ rất nhất quán, rõ ràng. Các nhà văn ý thức mình nhƣ một ngƣời
lính tiên phong trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, một ngƣời tuyên
truyền cho sự nghiệp cách mạng.
Phần lớn tiểu thuyết về chiến tranh trong giai đoạn này đều là tiểu thuyết sử
thi với cảm hứng lãng mạn bao trùm. Các tác phẩm đều nhất quán ở sắc thái ngợi ca
chủ nghĩa yêu nƣớc, ở khát vọng tự do độc lập, ở niềm tự hào về sự nghiệp cứu
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phiTiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
13
nƣớc vĩ đại của nhân dân Việt Nam và niềm tin tƣởng mãnh liệt vào chủ nghĩa xã
hội. Đồng thời, hình tƣợng nhân vật ngƣời lính thƣờng đƣợc lí tƣởng hóa, một
chiều, họ hầu nhƣ không có thiếu sót, không phạm sai lầm. Và đây cũng là cảm
hứng chủ đạo trong tiểu thuyết về chiến tranh giai đoạn 1964-1975
Văn học thấm nhuần tƣ tƣởng “Không có gì quý hơn độc lập tự do”. Nhà văn
hình dung con đƣờng ra trận là con đƣờng vui, bừng bừng khí thế. Cảnh ra trận
trong nhiều trang viết thấm đẫm chất thơ, chất lãng mạn. Hiện thực chiến tranh đã
đƣợc thể hiện khá đa dạng trong các trang viết của những nhà văn khoắc áo lính.
Hữu Mai viết về không quân (Vùng trời), Nguyễn Minh Châu viết về các binh
chủng bộ binh trong một chiến dịch chiến đấu lớn qua tiểu thuyết Dấu chân người
lính. Chiến sĩ của Nguyễn Khải kể về một chiến sĩ xe tăng quân giải phóng thì
Những người cùng tuyến của Hải Hồ viết về những ngƣời chiến sĩ trên tuyến đƣờng
vận chuyển ra tiền tuyến…Ngoài ra chúng ta còn có các nhà văn Nam bộ viết về
cuộc chiến đấu ở chiến trƣờng miền Nam nhƣ Phan Tứ viết Mẫn và tôi, Thu Bồn
viết Chớp trắng….Các nhà văn không chỉ mở rộng dung lƣợng phản ánh bằng việc
thể hiện sự lớn mạnh và đa dạng của các đơn vị nơi tiền tuyến mà hiện thực chiến
tranh còn thể hiện ở việc gắn tiền tuyến với hậu phƣơng. Số phận của ngƣời lính
còn đƣợc đặt trong mối tƣơng quan giữa thế hệ cha anh đi trƣớc và thế hệ con em
lên đƣờng theo sau. Tiểu thuyết thời kì này bắt đầu đặt ngƣời lính ở trung tâm của
lịch sử và đời sống chứ không chỉ riêng trên mặt trận chiến đấu…
Cảm hứng sử thi bao trùm khiến hiện thực trong tiểu thuyết về chiến tranh
trƣớc 1975 luôn đƣợc thi vị hóa. Nơi quê hƣơng có bao phụ nữ đảm đang, hoàn
thành cả núi công việc trên tinh thần thi đua với tiền tuyến và luôn vững niềm tin
vào chiến đấu, vào cách mạng. Chị Sứ (Hòn đất) một lòng sắc son chung thủy, luôn
vững tin và thầm hứa hẹn xứng đáng với ngƣời chồng tập kết. Còn ở tiền thuyến,
ngƣời chiến sĩ anh dũng giết giặc với một niềm tin mãnh liệt về chính nghĩa, về
tƣơng lai. Lí tƣởng chiến đấu, tình đồng đội, tình cảm tiền tuyến – hậu phƣơng đã
làm nên sức mạnh để họ trở thành đội quân bách chiến bách thắng.Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
14
Nhân vật sử thi trƣớc hết là những nhân vật mang trong nó sứ mệnh minh
họa cho xu thế lịch sử: con ngƣời đƣợc lột xác, đổi đời nhờ cách mạng và kháng
chiến. Trong cấu trúc nhân vật, đời sống ý thức, nhãn quan chính trị luôn đƣợc tô
đậm, nó phải trở thành nơi kết tinh những phẩm chất đẹp đẽ của cộng đồng, thời
đại. Tuy đƣợc phân biệt rạch ròi thành hai tuyến chính diện và phản diện nhƣng
dụng công và tâm huyết của nhà văn luôn dành cho các nhân vật chính diện. Nhân
vật chính diện phần lớn là những ngƣời anh hùng, những chiến sĩ bách chiến bách
thắng. Họ sống chủ yếu trong tƣ cách con ngƣời chính trị, con ngƣời công dân.
Ngay tình yêu của các nhân vật cũng đậm sắc thái lí trí và luôn gắn liền với vận
mệnh cộng đồng nhƣ tình yêu Mẫn – Thiêm (Mẫn và tôi), Ngạn – Quyên (Hòn đất),
Tâm – Thành (Dưới đám mây màu cách vạc), Lữ - Hiền (Dấu chân người lính),
Quỳnh – Hảo (Vùng trời),…
Để phù hợp với tầm vóc ngƣời anh hùng, nhà văn thƣờng cho nhân vật hoạt
động trong những không gian mở, hoành tráng, không gian sinh hoạt cộng đồng. Ở
đó, tập thể là môi trƣờng lí tƣởng nhất để mỗi cá nhân trƣởng thành, hoàn thiện, tìm
đƣợc niềm tin và sức mạnh bất khả chiến bại.
Nhìn chung nhân vật thƣờng đƣợc lí tƣởng hóa, một chiều, họ hầu nhƣ
không có tì vết, không phạm sai lầm. Ngƣời đọc ít gặp những trăn trở đời thƣờng
trong tâm hồn họ, họ rất ít khi buồn, không biết đến cô đơn, vì mọi cảm xúc đều gắn
chặt với đoàn thể và lí tƣởng. Nhân vật chủ yếu đƣợc xây dựng từ điểm nhìn bên
ngoài, ít đƣợc đi sâu miêu tả ở góc độ con ngƣời nội tâm và đời sống cá nhân.
Các nhà văn thƣờng xây dựng mối quan hệ giữa các tuyến nhân vật thƣờng là
quan hệ đối lập. Vì vậy, cốt truyện luôn đƣợc tổ chức theo mô hình truyền thống,
nghĩa là có xung đột gay cấn, đa số là xung đột địch – ta. Nhà văn thƣờng đẩy xung
đột lên đến mức gay gắt quyết liệt qua việc thể hiện tội ác của kẻ thù với nhân dân.
Việc xây dựng xung đột nhƣ vậy làm nổi bật chính nghĩa của ta và phi nghĩa của kẻ
thù, qua đó chỉ ra những nguyên nhân làm nên sức mạnh để quân dân ta thắng giặc.
Với kiểu kết cấu dựa trên xung đột địch – ta, trong nhiều tiểu thuyết, những
sự kiện và biến cố lịch sử thƣờng lấn át sự miêu tả con ngƣời. Cấu trúc tác phẩm
cho tác phẩm của mình nhƣ: điểm nhìn trần thuật có sự di chuyển linh hoạt, ngôn
ngữ có sự thay đổi theo hƣớng ngày càng gần gũi với cuộc sống hàng ngày. Bản
hợp âm đa thanh nhiều giọng điệu tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy nổi bật hơn là
giọng suy tƣ, chiêm nghiệm, triết lí về những điều đã qua của chiến tranh và lí giải
những vấn đề của con ngƣời và xã hội.
Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy về đề tài chiến tranh cách mạng đã đạt
đƣợc một số thành công đáng kể. Tuy rằng những tác phẩm của ông chƣa có gì vƣợt
qua đƣợc cái mặt bằng chung của văn học nƣớc nhà trong mấy thập kỉ qua, nhƣng
nó đã góp phần tạo nên cái mặt bằng chung ấy. Các tác phẩm của Khuất Quang
Thụy góp thêm vào tiếng nói của những ngƣời đã từng tham gia chiến tranh, mang
hơi thở ngồn ngộn của chiến trƣờng và những gì thế hệ ông đã trải qua.
Tiểu thuyết của ông đã góp phần tìm tòi, biến đổi để phù hợp với thị hiếu và
tâm lí tiếp nhận của ngƣời đọc trong thời đại hiện nay. Nó cũng là bƣớc tiếp nối,
không đứt đoạn của tiểu thuyết viết về chiến tranh cách mạng sau chiến tranh, góp
phần vào sự thành công của tiểu thuyết Việt Nam đƣơng đại thời kì đổi mới.
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download. các bạn chỉ cần làm theo hướng dẫn.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm trực tiếp vào Link để tải:
Nhà xuất bản: ĐHKHXH&NV
Ngày: 2013
Chủ đề: Khuất, Quang Thụy, 1950-
Văn học Việt Nam
Tiểu thuyết
Nghiên cứu văn học
Miêu tả: 102 tr. + CD-ROM + tóm tắt
Luận văn ThS. Văn học Việt Nam -- Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Đại học Quốc gia Hà Nội, 2013
Tìm hiểu tiểu thuyết Khuất Quang Thụy trong bức tranh tiểu thuyết viết về chiến tranh thời kỳ đổi mới. Nghiên cứu sự đổi mới về hiện thực chiến tranh và dáng người lính trong tiểu thuyết của Khất Quang Thụy: cái nhìn hiện thực đa chiều; hiện thực chiến trường; dáng người lính. Trình bày một số đặc điểm nghệ thuật nổi bật của tiểu thuyết viết về chiến tranh của Khuất Quang Thụy sau đổi mới
PHẦN MỞ ĐẦU......................................................................................................4
1. Lí do chọn đề tài....................................................................................................4
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ....................................................................................5
2.1 Những công trình, bài viết nghiên cứu khái quát về tiểu thuyết viết về chiến
tranh...........................................................................................................................6
2.2 Những bài viết, ý kiến về tiểu thuyết viết về chiến tranh của Khuất Quang Thụy.
...................................................................................................................................8
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................10
3.1 Đối tƣợng nghiên cứu........................................................................................10
3.2 Phƣơng pháp nghiên cứu...................................................................................10
4. Nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................................11
5. Phƣơng pháp nghiên cứu.....................................................................................11
6. Kết cấu của luận văn ...........................................................................................11
PHẦN NỘI DUNG ................................................................................................12
CHƢƠNG 1: TIỂU THUYẾT KHUẤT QUANG THỤY TRONG BỨC TRANH
TIỂU THUYẾT VIẾT VỀ CHIẾN TRANH THỜI KÌ ĐỔI MỚI .........................12
1.1 Bức tranh chung của tiểu thuyết viết về chiến tranh thời kỳ đổi mới…………12
1.1.1 Tiểu thuyết viết về chiến tranh trƣớc thời kỳ đổi mới ...................................12
1.1.1.1 Giai đoạn từ 1954 – 1975............................................................................12
1.1.1.2 Giai đoạn từ 1975 – 1985............................................................................15
1.1.2 Tiểu thuyết viết về chiến tranh thời kì đổi mới..............................................16
1.1.2.1 Giai đoạn từ 1986 đến những năm 90.........................................................16
1.1.2.2 Giai đoạn từ những năm 90 đến nay ...........................................................18
1.2 Tiểu thuyết viết về chiến tranh của Khuất Quang Thụy và sự kết hợp hài hòa
chất sử thi với chất tiểu thuyết. ...............................................................................21
1.2.1 Nhà văn Khuất Quang Thụy ..........................................................................21
1.2.2 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy và sự kết hợp hài hòa chất sử thi với chất
tiểu thuyết................................................................................................................24Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
2
CHƢƠNG 2: SỰ ĐỔI MỚI VỀ CÁI NHÌN HIỆN THỰC CHIẾN TRANH VÀ
CHÂN DUNG NGƢỜI LÍNH TRONG TIỂU THUYẾT CỦA KHUẤT QUANG
THỤY......................................................................................................................29
2.1 Cái nhìn hiện thực đa chiều ..............................................................................29
2.2 Hiện thực chiến trƣờng......................................................................................30
2.2.1 Hiện thực chiến trƣờng khốc liệt....................................................................30
2.2.2 Hiện thực chiến trƣờng thấm đẫm chất thơ....................................................37
2.3 dáng ngƣời lính........................................................................................39
2.3.1 Nhân vật ngƣời chỉ huy – anh hùng ...............................................................40
2.3.2 Nhân vật ngƣời lính tập thể............................................................................48
2.3.3 Nhân vật kẻ thù ..............................................................................................55
CHƢƠNG 3: MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM NGHỆ THUẬT NỔI BẬT CỦA TIỂU
THUYẾT KHUẤT QUANG THỤY TRONG TIẾN TRÌNH ĐỔI MỚI TIỂU
THUYẾT VIẾT VỀ CHIẾN TRANH. ...................................................................61
3.1 Kết cấu trần thuật ..............................................................................................61
3.2 Điểm nhìn trần thuật..........................................................................................65
3.3 Không gian và thời gian nghệ thuật ..................................................................70
3.3.1 Không gian nghệ thuật ...................................................................................71
3.3.1.1 Không gian chiến trƣờng ............................................................................71
3.3.1.2 Không gian ảo giác, tâm linh ......................................................................73
3.3.2 Thời gian nghệ thuật ......................................................................................75
3.3.2.1 Thời gian lịch sử - sự kiện...........................................................................76
3.3.2.2 Thời gian tâm lí ...........................................................................................77
3.4 Ngôn Ngữ..........................................................................................................80
3.4.1 Ngôn ngữ ngƣời kể chuyện ............................................................................80
3.4.2 Ngôn ngữ nhân vật .........................................................................................83
3.4.3.1 Ngôn ngữ đối thoại......................................................................................84
3.4.3.2 Ngôn ngữ độc thoại nội tâm........................................................................86
3.5 Giọng điệu.........................................................................................................87
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phiTiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
3
3.5.1 Giọng điệu triết lí ...........................................................................................88
3.5.2 Giọng điệu suy tƣ, chiêm nghiệm ..................................................................90
3.5.3. Giọng điệu trữ tình ........................................................................................92
3.5.3.1 Giọng trữ tình xót xa, ngậm ngùi ................................................................92
3.5.3.2 Giọng điệu trữ tình thấm đẫm chất thơ .......................................................94
3.5.4 Giọng điệu suồng sã tự nhiên.........................................................................95
PHẦN KẾT LUẬN .................................................................................................98
THƢ MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................100Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
4
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Chiến tranh là một đề tài lớn trong văn học từ trƣớc đến nay. Sự hiện diện
của mảng đề tài này trong văn học chính là sự phản ánh sinh động nhất bức tranh
hiện thực cuộc sống trong những giai đoạn lịch sử đặc biệt của từng dân tộc và của
cả loài ngƣời. Với văn học Việt Nam, chiến tranh và ngƣời lính từ lâu đã đƣợc xem
nhƣ một đề tài mang tính truyền thống. Trải qua quá trình dựng nƣớc và giữ nƣớc
của dân tộc, qua mỗi chặng đƣờng lịch sử, đề tài chiến tranh lại đƣợc tiếp cận và
phản ánh từ những góc độ khác nhau, theo những cảm hứng khác nhau. Từ sau khi
hòa bình thống nhất và đặc biệt là sau đổi mới 1986, văn học vẫn viết về chiến tranh
nhƣ một mạch nguồn cảm xúc vô tận, lúc này ngƣời viết đã có những “độ lùi” cần
thiết để nhìn nhận về cuộc chiến, để thâm nhập sâu hơn vào đời sống tinh thần của
ngƣời lính, vì vậy mà chiến tranh đã trở thành “siêu đề tài, ngƣời lính trở thành siêu
nhân vật, càng khám phá càng thấy những độ rung không mòn nhẵn”. [26; tr18]
Sau những thành tựu rực rỡ của văn học giai đoạn 1945 – 1975, nền văn học
Việt Nam trong điều kiện xã hội mới đã có sự khởi sắc với sự phát triển đa dạng của
các đề tài và cách thức thể hiện. Bên cạnh dòng tiểu thuyết tiếp nối từ trƣớc 1975
viết về chiến tranh cách mạng còn có tiểu thuyết đời tƣ thế sự, tiểu thuyết lịch sử,
v.v…thể hiện sự bồn bề, phong phú của hiện thực đời sống và con ngƣời trong thời
đại mới. Nằm trong dòng chảy ấy, tiểu thuyết về đề tài chiến tranh vẫn là một mạch
chảy liên tục, có khi cuồn cuộn, có khi nhẹ nhàng, âm ỉ nhƣng chƣa bao giờ đứt
gãy. Các nhà văn, nhất là thế hệ những nhà văn mặc áo lính đã không ngừng làm
mới mình để có thể đáp ứng đƣợc những đòi hỏi ngày càng khắt khe của bạn đọc.
Khuất Quang Thụy một trong những nhà văn nhƣ thế. Đối với ông viết về chiến
tranh là nghĩa vụ, là trách nhiệm, là niềm say mê và đồng thời là để trả nợ đồng chí
đồng đội và nhân dân mình. Ông luôn bị “từ trƣờng” của cuộc chiến hấp dẫn và đã
không ngừng sáng tạo bằng vốn sống, trải nghiệm và tinh thần của một ngƣời lính.
Đặc biệt từ thời kì đổi mới năm 1986, Khuất Quang Thụy đã có những đổi thay rõ
rệt qua những sáng tác: Không phải trò đùa viết năm 1987 (tác phẩm đƣợc giải
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phiTiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
5
xuất sắc về tiểu thuyết viết về đề tài chiến tranh do Bộ Quốc phòng trao tặng),
Những bức tường lửa xuất bản năm 2004 (Giải nhất về tiểu thuyết viết về đề tài
chiến tranh cách mạng của Bộ Quốc phòng trong 5 năm 1999 – 2004, giải thƣởng
văn học 2005), và mới đây nhất là Đối chiến xuất bản năm 2010. Ba cuốn tiểu
thuyết đã cho thấy một cách tiếp cận hiện thực với sự mở rộng biên độ cuộc sống
trong chiến tranh và hình ảnh những ngƣời lính đƣợc nhìn nhận chân thật hơn. Tiểu
thuyết của ông đã góp thêm một cái nhìn mới về chiến tranh.
Chính vì vậy, chúng tui chọn đề tài “Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy
trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh” (qua ba tác phẩm tiêu biểu
trên). Đề tài không chỉ làm rõ những đặc điểm tiểu thuyết Khuất Quang Thụy với
những cách tân và sáng tạo mới, mà qua đó còn khẳng định những bƣớc tiến của
tiểu thuyết chiến tranh thời hậu chiến trong dòng chảy của tiểu thuyết Việt Nam
đƣơng đại.
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Nghiên cứu về tiểu thuyết viết về chiến tranh ở Việt Nam đƣợc tiến hành từ
khoảng những năm 60 của thế kỉ trƣớc. Đặc biệt là thời kì nở rộ của tiểu thuyết
mang âm hƣởng sử thi. Cho đến nay số lƣợng những bài viết, bài nghiên cứu về đề
tài này là rất lớn. Điều đó chứng tỏ rằng giới nghiên cứu và giới chuyên ngành rất
quan tâm đến mảng đề tài này. Nó nhƣ một dòng chảy có khi cuồn cuộn, có khi âm
ỷ nhƣng không bao giờ đứt quãng, ngừng nghỉ sau gần 40 năm kết thúc chiến tranh.
Khuất Quang Thụy cũng là một tác giả đƣợc giới quan tâm nghiên cứu từ những
năm đầu của xu hƣớng đổi mới tƣ duy tiểu thuyết. Sau thời kỉ nở rộ năm 1986 ông
đã cho ra đời tác phẩm Không phải trò đùa, rồi đến Những bức tường lửa và gần
đây nhất là tác phẩm Đối chiến đã gây đƣợc sự chu ý của độc giả và giới nghiên
cứu. Vì thế thật khó có thể liệt kê đƣợc đầy đủ nguồn tài liệu phong phú, đa dạng
này. Ở đây, chúng tui chỉ xin điểm qua một số công trình có giá trị hay liên quan
trực tiếp đến các tác phẩm trong luận văn của mình.
2.1 Những công trình, bài viết nghiên cứu khái quát về tiểu thuyết viết về chiến
tranhTiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
6
Cuốn Tiểu thuyết Việt Nam hiện đại của Phan Cự Đệ là một công trình
nghiên cứu mang tính chất lý luận công phu về tiểu thuyết hiện đại từ nguồn gốc, hệ
hình tƣ duy chi phối tiểu thuyết đến đặc điểm tiểu thuyết hiện đại Việt Nam. Trong
đó, ông đã có những nhận định, đánh giá hệ thống về thể loại tiểu thuyết viết về đề
tài chiến tranh cách mạng, ông còn đi vào phân tích cụ thể một số tác phẩm văn học
viết về chiến tranh tiêu biểu của văn học Việt Nam trên cả hai phƣơng diện nội
dung và nghệ thuật.
Lại Nguyên Ân là một nhà nghiên cứu đã dành nhiều bài viết sâu sắc cho đề
tài chiến tranh cách mạng. Văn xuôi về chiến tranh và hình thức sử thi viết năm
1979 và bài biết Văn học Việt Nam từ sau Cách mạng tháng Tám-một nền sử thi
hiện đại viết năm 1986, … ông nêu ý kiến khẳng định “chất sử thi là đặc điểm nổi
bật, quyết định của nền văn học giai đoạn 1945-1975”. Với cách đánh giá này ông
nhận định chất sử thi của văn học sử thi hiện đại Việt Nam có những biểu hiện độc
đáo, khá ấn tƣợng ở cấp độ thể tài và nội dung thể hiện.
Tôn Phƣơng Lan một nhà nghiên cứu với rất nhiều bài viết trong cuốn Văn
chương và cảm nhận cũng là ngƣời theo rất sát với tiểu thuyết về chiến tranh. Bà
nghiên cứu sâu về Nguyễn Minh Châu với nhiều sáng tác về ngƣời lính, khẳng định
Nguyễn Minh Châu là “ngƣời mở đƣờng” cho những đổi mới của văn học Việt
Nam giai đoạn 1986. Ngoài ra bà còn có bài viết đánh giá về vấn đề văn xuôi viết
về chiến tranh nhƣ: Người lính trong văn xuôi viết về chiến tranh của những nhà
văn cầm súng. Nhìn chung, nhà nghiên cứu Tôn Phƣơng Lan đã có những đánh giá
và nhận xét sâu sắc, phân tích khá kỹ lƣỡng các tác phẩm tiểu thuyết viết về chiến
tranh giai đoạn gần đây và đƣa ra những đổi mới trong cách xử lý và kỹ thuật của
các tác giả. Đánh giá về nhân vật ngƣời lính, nhà nghiên cứu cho rằng, viết về ngƣời
lính các nhà văn đã: “thể hiện trong hình ảnh ngƣời trở về và bƣớc vào một cuộc
chiến đấu mới, tƣơng đối đơn thƣơng độc mã trong việc duy trì cuộc sống bình
thƣờng cho cá nhân, gia đình và cho xã hội” [26; tr.67]
Bùi Việt Thắng cũng là một nhà nghiên cứu hƣớng sự quan tâm của mình
vào việc quan sát sự phát triển của thể loại tiểu thuyết trong nền văn học Việt Nam
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phiTiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
7
nói chung và mảng tiểu thuyết viết về chiến tranh nói riêng. Hầu hết các ý kiến đánh
giá của tác giả đƣợc tập hợp trong cuốn Tiểu thuyết đương đại, nhà xuất bản Văn
hóa-thông tin năm 2009. Viết về đề tài chiến tranh cách mạng trong tiểu thuyết từ
sau 1975 có các bài: Mấy nhận xét về tiểu thuyết sau 1975 viết về cuộc kháng chiến
chống Mỹ, “Cái bi kịch” trong tiểu thuyết Xô Viết và Việt Nam viết về chiến tranh
sau chiến tranh, v.v... Hầu hết tác giả đều nhận định những đổi mới đáng kể của
tiểu thuyết ở mƣời năm đầu sau chiến tranh nhƣng dƣờng nhƣ nó lá những “cuộc
chuẩn bị” cho những thành công của tiểu thuyết viết về chiến tranh về sau này.
Nguyễn Thanh Tú với bài viết Tiểu thuyết sử thi hôm nay-những nét tìm tòi
đổi mới khẳng định: “khoảng cách sử thi” trong tiểu thuyết của chúng ta sau 1975
về đề tài chiến tranh theo quy luật cứ ngày càng rút hẹp dần nhƣng không bao giờ bị
phá vỡ hoàn toàn, tuy không còn nguyên khối, nguyên chất nhƣng chất sử thi vẫn
chiếm vị trí chủ đạo. Nhà nghiên cứu nhấn mạnh về những nét tìm tòi đổi mới của
tiểu thuyết sử thi hôm nay chính là ở sự thu hẹp, rút ngắn của “khoảng cách sử thi”.
Ngoài ra còn có các bài viết nghiên cứu về tiểu thuyết chiến tranh của các tác giả
Bảo Ninh, Chu Lai, Nguyễn Trọng Oánh, mà chúng tui không có điều kiện trình
bày.
Việc nghiên cứu tiểu thuyết về đề tài chiến tranh cách mạng không chỉ thu
hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, các giáo sƣ; tiến sĩ đầu ngành về mảng đề
tài này mà cũng đƣợc tìm hiểu trong rất nhiều các luận án, khóa luận tốt nghiệp của
học viên, sinh viên các trƣờng đại học nhƣ: Tiểu thuyết sử thi Việt Nam 1945-1975
(luận án tiến sĩ ngữ văn) của Hoàng Mạnh Hùng và một số luận văn thạc sĩ: Đề tài
chiến tranh trong tiểu thuyết Việt Nam giai đoạn 1975-1985 của Vũ Thị Phƣơng
Nga, Tiểu thuyết về đề tài chiến tranh cách mạng Việt Nam 2004-2009 của Cấn Thị
Thu Hằng, Chiến tranh và người lính trong tiểu thuyết Việt Nam sau 1975 của
Nguyễn Thị Kim Hiền, Đặc điểm nghệ thuật tiểu thuyết Chu Lai của Nguyễn Thị
Mai Lan… Nhìn chung, các luận văn đã chỉ ra đƣợc nét khái quát về diện mạo và
khuynh hƣớng của tiểu thuyết về đề tài chiến tranh cách mạng Việt Nam, đặc điểmTiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
8
trong sáng tác của một số tác giả và chỉ ra đƣợc những nét đặc trƣng, nét mới nổi
bật ở từng giai đoạn, thời kì.
Nhƣ vậy trong từng thời kì nhất định, những nghiên cứu, nhận xét, đánh giá
về văn xuôi nói chung và tiểu thuyết viết về đề tài chiến tranh nói riêng đều dành
đƣợc sự quan tâm, chú ý của rất nhiều nhà nghiên cứu. Ở thập niên đầu của thế kỉ
XXI, các nhà nghiên cứu, phê bình vẫn khẳng định sức sống và dòng chảy của tiểu
thuyết viết về đề tài chiến tranh cách mạng. Tuy rằng vẫn chƣa có tác phẩm xứng
tầm với cuộc chiến tranh vĩ đại của dân tộc nhƣng chúng ta vẫn hi vọng vào bƣớc đi
tiếp theo của văn học viết về chiến tranh cách mạng Việt Nam.
2.2 Những bài viết, ý kiến về tiểu thuyết viết về chiến tranh của Khuất Quang
Thụy.
Nói đến những bài viết về Khuất Quang Thụy và ba tiểu thuyết Không phải
trò đùa, Những bức tường lửa và Đối chiến cũng có nhiều nhà nghiên cứu đánh giá
và nhận xét ở tầm khái quát. Về tác phẩm Không phải trò đùa, tác giả Nguyễn Thị
Thanh trong bài viết khuynh hướng triết luận trong tiểu thuyết Việt Nam sau 1975
về đề tài chiến tranh (đăng trên webside
You must be registered for see links
) đã khẳng định tính triết luận ởngay trong nhan đề bài viết: Chiến tranh không phải trò đùa. Tác giả cũng khẳng
định “Tác phẩm là sự suy ngẫm, chiêm nghiệm về chiến tranh, về ngƣời lính, về cõi
tâm linh siêu thực của con ngƣời, tình yêu”. Ngoài ra còn một số bài viết đánh giá
về tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy nhƣ: Nguyễn Đình Tú trên báo Văn nghệ
quân đội 2005 với bài Những bức tường lửa và sự đổi mới tiểu thuyết sử thi, đánh
giá dƣới góc độ nghệ thuật “về cơ bản thời gian của tác phẩm là thời gian sử thi,
thời gian mang tính lịch sử - sự kiện. Nhƣng xét ở góc độ tiểu thuyết tác phẩm là
những câu chuyện về những cuộc đời”. “Những sự kiện vừa mang dấu ấn thời đại
vừa mang tính đời tƣ”. Về hình ảnh ngƣời lính Nguyễn Đình Tú cho rằng “nhân vật
ngƣời lính anh hùng đến nhân vật tập thể thật cao quý anh dũng mà cũng đời
thƣờng tự nhiên”. Về kết cấu tác phẩm tác giả cho rằng Khuất Quang Thụy đã có
nhiều cố gắng đổi mới về kết cấu, điểm nhìn trần thuật, giọng điệu.
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phiTiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
9
Nguyễn Chí Hoan trong bài viết Luận về anh hùng, về chiến thắng và về
đồng đội đã đánh giá về tác phẩm Những bức tường lửa “cái nhìn hồi cố, từ thời
điểm hiện tại ở khoảng giao thời hai thế kỷ, những điều mà dƣờng nhƣ đã xa lạ với
đƣơng thời: về ngƣời anh hùng chiến trận và chủ nghĩa anh hùng thấm đẫm chất lý
tƣởng cộng sản thời chiến”. Nhà nghiên cứu cho rằng đây là tác phẩm: “lần đầu tiên
đã gắn kết thành công hai chủ đề “thân phận con ngƣời và chủ nghĩa anh hùng cách
mạng”. Hay “là một tác phẩm hiếm hoi đã đƣa ngƣời anh hùng vào tâm điểm khảo
sát”, tác giả cũng cho rằng “điều làm nên sự khác biệt của tác phẩm là “tác giả mô
tả nhân vật Hùng Phong nhƣ một tƣớng lĩnh hàng đầu của đất nƣớc. Tác giả tiếp tục
khẳng định: “Một cuốn tiểu thuyết tiếp tục xu hƣớng tiểu thuyết luận đề đƣợc đặt ra
từ tác phẩm Không phải trò đùa và đƣợc tiếp nối với Những bức tường lửa. Những
luận đề về ngƣời anh hùng, về chiến tranh đƣợc đặt ra nhƣng không nhằm ca ngợi
chiến tranh mà làm sống lại một tinh thần văn hóa cao thƣợng có tính lý tƣởng, một
chủ nghĩa anh hùng có tính khắc kỷ vị tha”.
Với tiểu thuyết Đối chiến, báo Văn nghệ đã tổ chức cuộc tọa đàm vào tháng
8 năm 2011, với sự góp mặt của các nhà văn, nhà nghiên cứu văn nghệ Văn Chinh,
Sƣơng Nguyệt Minh, Nguyễn Trí Huân, Đỗ Tiến Thụy, Nguyễn Chí Hoan, Nguyên
An, Cao Việt Dũng,… Tại cuộc tọa đàm này đã có những ý kiến đánh giá trên
phƣơng diện khái quát tác phẩm Đối chiến một cách trung thực thẳng thắn, đồng
thời cũng đƣa ra những mặt hạn chế của tác phẩm. Phần lớn các ý kiến của các nhà
nghiên cứu đều đồng tình với những yếu tố lạ trong nghệ thuật cuốn tiểu thuyết Đối
chiến. Đồng thời, tác giả Văn Chinh đã khái lƣợc những nét lớn ở cả ba tác phẩm từ
Không phải trò đùa đến Những bức tường lửa, sang đến tác phẩm Đối chiến nhƣ
một dòng chảy đầy tâm huyết của nhà văn Khuất Quang Thụy qua bài viết Chiến
tranh dưới góc nhìn xã hội học của Khuất Quang Thụy: “Đọc Khuất Quang Thụy,
tui nhận thấy một điều nhất quán xuyên suốt các cuốn sách của ông sau đổi mới. Đó
là sự chuyển dịch điểm nhìn từ trong cuộc ra ngoài cuộc, từ chủ quan sang khách
quan” [9; tr.3]Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
10
Trong bài viết Con mắt người đối chiến Nguyễn Chí Hoan đánh giá: “Lần
đầu tiên trong các sáng tác văn học hậu chiến, tiểu thuyết Đối chiến của nhà văn
Khuất Quang Thụy đã nỗ lực hết mức trong việc tạo dựng một hệ thống nhân vật có
thể giúp hình dung diện mạo quân đội đối phƣơng” [21; tr.4]. Tác giả ghi nhận
những trang viết của Khuất Quang Thụy trong tác phẩm là không có gì mới về đề
tài, vẫn viết về chiến tranh, về số phận con ngƣời, không giật gân nhƣng lại làm
ngạc nhiên bất cứ ai quan tâm đến tiểu thuyết viết về đề tài chiến tranh. Tác giả với
cách nhìn trung thực và tái hiện một hệ thống nhân vật đối xứng, toàn diện dƣới góc
nhìn nhân văn, nhân bản đã dựng lên “ dáng những binh lính Việt Nam cộng
hòa; những con ngƣời quen thuộc mà xa lạ suốt thời đó”. [21; tr.5]
Nguồn tài liệu mà chúng tui đã tiếp cận đƣợc tuy chƣa đầy đủ trong số rất
nhiều những công trình nghiên cứu, bài viết về tiểu thuyết chiến tranh cách mạng và
về tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy. Nhƣng đây cũng là những tài liệu quý báu,
làm cơ sở để chúng tui triển khai luận văn của mình. Điểm qua những công trình
nghiên cứu đã đề cập ở trên chúng tui thấy đây đều là những ý kiến nhận xét và
đánh giá của các nhà nghiên cứu phê bình trên một vài phƣơng diện. Những bài viết
chƣa có sự đi sâu đánh giá tỉ mỉ về tiểu thuyết chiến tranh của Khuất Quang Thụy từ
sau đổi mới một cách hệ thống. Với đề tài này chúng tui sẽ đi vào tìm hiểu chi tiết,
kĩ lƣỡng hơn vào đặc điểm tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong việc đổi mới
cái nhìn hiện thực chiến tranh và hình tƣợng ngƣời lính. Đồng thời chỉ ra những nét
nghệ thuật đặc sắc của nhà văn trong ba tác phẩm Không phải trò đùa, Những bức
tường lửa và Đối chiến
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1 Đối tƣợng nghiên cứu
Luận văn đi vào khảo sát ba tiểu thuyết Không phải trò đùa, Những bức
tường lửa, và Đối chiến của Khuất Quang Thụy trên hai phƣơng diện nội dung và
nghệ thuật của các tác phẩm. Từ đó, khái quát về cách nhìn nhận, khai thác hiện
thực chiến tranh, sự thể hiện hình tƣợng ngƣời lính của tác giả.
3.2 Phạm vi nghiên cứu
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phiTiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
11
Chúng tui chủ yếu khảo sát tác phẩm Không phải trò đùa, Những bức tường
lửa, và Đối chiến của Khuất Quang Thụy có kết hợp so sánh cùng một số tiểu
thuyết khác về đề tài chiến tranh trong văn học Việt Nam thời kì trƣớc và sau 1975.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Xác định đặc điểm và vị trí của tiểu thuyết Khuất Quang Thụy trong tiến
trình vận động của tiểu thuyết Việt Nam viết về đề tài chiến tranh.
- Chỉ ra những đổi mới trong tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong việc
thể hiện hiện thực chiến tranh và hình tƣợng ngƣời lính (so với tiểu thuyết viết về
chiến tranh trƣớc 1975)
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Thực hiện đề tài này chúng tui sử dụng các phƣơng pháp nghên cứu sau:
Phƣơng pháp phân tích và khảo sát văn bản, phƣơng pháp so sánh, phƣơng pháp
khái quát tổng hợp.
6. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và thƣ mục tài liệu tham khảo, luận văn triển
khai nội dung thành ba chƣơng
Chƣơng 1: Tiểu thuyết Khuất Quang Thụy trong bức tranh tiểu thuyết viết về chiến
tranh thời kỳ đổi mới
Chƣơng 2: Sự đổi mới về hiện thực chiến tranh và dáng ngƣời lính trong tiểu
thuyết của Khất Quang Thụy
Chƣơng 3: Một số đặc điểm nghệ thuật nổi bật của tiểu thuyết viết về chiến tranh
của Khuất Quang Thụy sau đổi mới.Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
12
PHẦN NỘI DUNG
CHƢƠNG 1: TIỂU THUYẾT KHUẤT QUANG THỤY TRONG BỨC TRANH
TIỂU THUYẾT VIẾT VỀ CHIẾN TRANH THỜI KÌ ĐỔI MỚI
1.1 Bức tranh chung của tiểu thuyết viết về chiến tranh thời kỳ đổi mới
1.1.1 Tiểu thuyết viết về chiến tranh trước thời kỳ đổi mới
1.1.1.3 Giai đoạn từ 1945 – 1975
Từ 1945 đến 1975, để thắng đƣợc những kẻ thù lớn mạnh, chúng ta đã phải
huy động mọi nguồn lực, trong đó có văn học. Với sứ mệnh tuyên truyền, cổ vũ
chiến đấu, từ 1945 đến 1954, cuộc kháng chiến chống Pháp đƣợc tái hiện trong mọi
thể loại văn xuôi, thành tựu về tiểu thuyết còn khá hiếm hoi. Văn xuôi giai đoạn
1955 – 1964 đã khá đa dạng về đề tài. Bên cạnh bộ phận tiểu thuyết quay lại tái hiện
quá khứ trƣớc cách mạng tháng Tám năm 1945 và hƣớng vào đời sống hiện tại,
phản ánh sự đổi thay của đất nƣớc, của con ngƣời trong công cuộc xây dựng đời
sống mới thì còn có một bộ phận tiểu thuyết phản ánh trực tiếp và chân thực cuộc
kháng chiến chống Mỹ ở miền Nam
Ngày mùng 5 tháng 8 năm 1964, tiếng súng chống Mỹ ở miền Bắc đã nổ,
ghi dấu mốc quan trọng của thời kì cả nƣớc có chiến tranh. Trong khoảnh khắc ấy,
tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc đã cùng trỗi dậy trong muôn vàn trái tim thanh
niên Việt Nam yêu nƣớc, thúc giục họ lên đƣờng cầm súng chiến đấu. Trong đội
ngũ trùng điệp những đoàn quân ấy có không ít nhà văn vừa cầm súng chiến đấu
vừa cổ vũ động viên chiến sĩ bằng những trang viết nóng hổi và sôi sục ý chí của
mình. Dƣới sự lãnh đạo của Đảng, nền văn nghệ cách mạng phải tập trung phục vụ
cho những nhiệm vụ chính trị lớn lao. Vì thế, quan niệm về sứ mệnh của văn nghệ
và ngƣời nghệ sĩ rất nhất quán, rõ ràng. Các nhà văn ý thức mình nhƣ một ngƣời
lính tiên phong trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, một ngƣời tuyên
truyền cho sự nghiệp cách mạng.
Phần lớn tiểu thuyết về chiến tranh trong giai đoạn này đều là tiểu thuyết sử
thi với cảm hứng lãng mạn bao trùm. Các tác phẩm đều nhất quán ở sắc thái ngợi ca
chủ nghĩa yêu nƣớc, ở khát vọng tự do độc lập, ở niềm tự hào về sự nghiệp cứu
Ket-noi.com kho tai lieu mien phi Ket-noi.com kho tai lieu mien phiTiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
13
nƣớc vĩ đại của nhân dân Việt Nam và niềm tin tƣởng mãnh liệt vào chủ nghĩa xã
hội. Đồng thời, hình tƣợng nhân vật ngƣời lính thƣờng đƣợc lí tƣởng hóa, một
chiều, họ hầu nhƣ không có thiếu sót, không phạm sai lầm. Và đây cũng là cảm
hứng chủ đạo trong tiểu thuyết về chiến tranh giai đoạn 1964-1975
Văn học thấm nhuần tƣ tƣởng “Không có gì quý hơn độc lập tự do”. Nhà văn
hình dung con đƣờng ra trận là con đƣờng vui, bừng bừng khí thế. Cảnh ra trận
trong nhiều trang viết thấm đẫm chất thơ, chất lãng mạn. Hiện thực chiến tranh đã
đƣợc thể hiện khá đa dạng trong các trang viết của những nhà văn khoắc áo lính.
Hữu Mai viết về không quân (Vùng trời), Nguyễn Minh Châu viết về các binh
chủng bộ binh trong một chiến dịch chiến đấu lớn qua tiểu thuyết Dấu chân người
lính. Chiến sĩ của Nguyễn Khải kể về một chiến sĩ xe tăng quân giải phóng thì
Những người cùng tuyến của Hải Hồ viết về những ngƣời chiến sĩ trên tuyến đƣờng
vận chuyển ra tiền tuyến…Ngoài ra chúng ta còn có các nhà văn Nam bộ viết về
cuộc chiến đấu ở chiến trƣờng miền Nam nhƣ Phan Tứ viết Mẫn và tôi, Thu Bồn
viết Chớp trắng….Các nhà văn không chỉ mở rộng dung lƣợng phản ánh bằng việc
thể hiện sự lớn mạnh và đa dạng của các đơn vị nơi tiền tuyến mà hiện thực chiến
tranh còn thể hiện ở việc gắn tiền tuyến với hậu phƣơng. Số phận của ngƣời lính
còn đƣợc đặt trong mối tƣơng quan giữa thế hệ cha anh đi trƣớc và thế hệ con em
lên đƣờng theo sau. Tiểu thuyết thời kì này bắt đầu đặt ngƣời lính ở trung tâm của
lịch sử và đời sống chứ không chỉ riêng trên mặt trận chiến đấu…
Cảm hứng sử thi bao trùm khiến hiện thực trong tiểu thuyết về chiến tranh
trƣớc 1975 luôn đƣợc thi vị hóa. Nơi quê hƣơng có bao phụ nữ đảm đang, hoàn
thành cả núi công việc trên tinh thần thi đua với tiền tuyến và luôn vững niềm tin
vào chiến đấu, vào cách mạng. Chị Sứ (Hòn đất) một lòng sắc son chung thủy, luôn
vững tin và thầm hứa hẹn xứng đáng với ngƣời chồng tập kết. Còn ở tiền thuyến,
ngƣời chiến sĩ anh dũng giết giặc với một niềm tin mãnh liệt về chính nghĩa, về
tƣơng lai. Lí tƣởng chiến đấu, tình đồng đội, tình cảm tiền tuyến – hậu phƣơng đã
làm nên sức mạnh để họ trở thành đội quân bách chiến bách thắng.Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh
14
Nhân vật sử thi trƣớc hết là những nhân vật mang trong nó sứ mệnh minh
họa cho xu thế lịch sử: con ngƣời đƣợc lột xác, đổi đời nhờ cách mạng và kháng
chiến. Trong cấu trúc nhân vật, đời sống ý thức, nhãn quan chính trị luôn đƣợc tô
đậm, nó phải trở thành nơi kết tinh những phẩm chất đẹp đẽ của cộng đồng, thời
đại. Tuy đƣợc phân biệt rạch ròi thành hai tuyến chính diện và phản diện nhƣng
dụng công và tâm huyết của nhà văn luôn dành cho các nhân vật chính diện. Nhân
vật chính diện phần lớn là những ngƣời anh hùng, những chiến sĩ bách chiến bách
thắng. Họ sống chủ yếu trong tƣ cách con ngƣời chính trị, con ngƣời công dân.
Ngay tình yêu của các nhân vật cũng đậm sắc thái lí trí và luôn gắn liền với vận
mệnh cộng đồng nhƣ tình yêu Mẫn – Thiêm (Mẫn và tôi), Ngạn – Quyên (Hòn đất),
Tâm – Thành (Dưới đám mây màu cách vạc), Lữ - Hiền (Dấu chân người lính),
Quỳnh – Hảo (Vùng trời),…
Để phù hợp với tầm vóc ngƣời anh hùng, nhà văn thƣờng cho nhân vật hoạt
động trong những không gian mở, hoành tráng, không gian sinh hoạt cộng đồng. Ở
đó, tập thể là môi trƣờng lí tƣởng nhất để mỗi cá nhân trƣởng thành, hoàn thiện, tìm
đƣợc niềm tin và sức mạnh bất khả chiến bại.
Nhìn chung nhân vật thƣờng đƣợc lí tƣởng hóa, một chiều, họ hầu nhƣ
không có tì vết, không phạm sai lầm. Ngƣời đọc ít gặp những trăn trở đời thƣờng
trong tâm hồn họ, họ rất ít khi buồn, không biết đến cô đơn, vì mọi cảm xúc đều gắn
chặt với đoàn thể và lí tƣởng. Nhân vật chủ yếu đƣợc xây dựng từ điểm nhìn bên
ngoài, ít đƣợc đi sâu miêu tả ở góc độ con ngƣời nội tâm và đời sống cá nhân.
Các nhà văn thƣờng xây dựng mối quan hệ giữa các tuyến nhân vật thƣờng là
quan hệ đối lập. Vì vậy, cốt truyện luôn đƣợc tổ chức theo mô hình truyền thống,
nghĩa là có xung đột gay cấn, đa số là xung đột địch – ta. Nhà văn thƣờng đẩy xung
đột lên đến mức gay gắt quyết liệt qua việc thể hiện tội ác của kẻ thù với nhân dân.
Việc xây dựng xung đột nhƣ vậy làm nổi bật chính nghĩa của ta và phi nghĩa của kẻ
thù, qua đó chỉ ra những nguyên nhân làm nên sức mạnh để quân dân ta thắng giặc.
Với kiểu kết cấu dựa trên xung đột địch – ta, trong nhiều tiểu thuyết, những
sự kiện và biến cố lịch sử thƣờng lấn át sự miêu tả con ngƣời. Cấu trúc tác phẩm
cho tác phẩm của mình nhƣ: điểm nhìn trần thuật có sự di chuyển linh hoạt, ngôn
ngữ có sự thay đổi theo hƣớng ngày càng gần gũi với cuộc sống hàng ngày. Bản
hợp âm đa thanh nhiều giọng điệu tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy nổi bật hơn là
giọng suy tƣ, chiêm nghiệm, triết lí về những điều đã qua của chiến tranh và lí giải
những vấn đề của con ngƣời và xã hội.
Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy về đề tài chiến tranh cách mạng đã đạt
đƣợc một số thành công đáng kể. Tuy rằng những tác phẩm của ông chƣa có gì vƣợt
qua đƣợc cái mặt bằng chung của văn học nƣớc nhà trong mấy thập kỉ qua, nhƣng
nó đã góp phần tạo nên cái mặt bằng chung ấy. Các tác phẩm của Khuất Quang
Thụy góp thêm vào tiếng nói của những ngƣời đã từng tham gia chiến tranh, mang
hơi thở ngồn ngộn của chiến trƣờng và những gì thế hệ ông đã trải qua.
Tiểu thuyết của ông đã góp phần tìm tòi, biến đổi để phù hợp với thị hiếu và
tâm lí tiếp nhận của ngƣời đọc trong thời đại hiện nay. Nó cũng là bƣớc tiếp nối,
không đứt đoạn của tiểu thuyết viết về chiến tranh cách mạng sau chiến tranh, góp
phần vào sự thành công của tiểu thuyết Việt Nam đƣơng đại thời kì đổi mới.
Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download. các bạn chỉ cần làm theo hướng dẫn.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm trực tiếp vào Link để tải:
You must be registered for see links
Last edited by a moderator: