Sơ lược về tiếng và chữ Ê đê

KLEI HRIĂM 1
SƠ LƯỢC VỀ TIẾNG, CHỮ ÊĐÊ
I- SỰ RA ĐỜI CỦA CHỮ ÊĐÊ:
Dân tộc Êđê là một trong những dân tộc thiểu số của Việt Nam có được tiếng nói và chư
viết riêng. Chữ Êđê được hình thành từ những năm nửa cuối thế kỷ XIX. Các cha cố Alexandre
de Rhodes, Borri và Merini là những người đã nghiên cứu dựa vào mẫu tự Latin để ghi âm chữ
Êđê. Năm 1838, cha Tabert đã vẽ được tấm bản đồ địa hình, thổ nhưỡng, dân cư Tây nguyên và
Dak Lak. Năm 1851-1857 có các cha Bouillevaux, Fontaine, Azema đến cao nguyên Mnông xây
dựng giáo đường đã dùng mẫu tự Latin được dùng để ghi chép, biên soạn tiếng Êđê và Stiêng để
dịch kinh thánh phục vụ cho việc truyền giáo. Người có công lớn nhất trong vi ệc biên soạn bô
chữ Êđê là cha Alexandre de Rhodes, sau này các nhà trí thức người Êđê là Y -Jut Hwing, Y-Ut
Niê {uôn R^t và Y-{lul Niê Blô đã cùng nhau hoàn thiện dần chữ Êđê như ngày nay.
Người Êđê có nhiều nhánh khác nhau như: Kpă, Adham, Bih, Krung, {lô, Kdrao, Êpan,
Mdhur. Mặc dù giọng điệu của mỗi vùng có hơi khác song chữ viết của người Êđê có tính thống
nhất rất cao. Vì vậy, Êđê Kpă là tiếng Êđê phổ thông. Người Êđê kpă ở xung quanh thành phố
Buôn Ma Thuột. Tiếng Êđê ở Dak Lak được xem là tiếng phổ thông của các dân tộc thiểu số ở
Tây nguyên.
II- NGÔN NGỮ ÊĐÊ:
Tiếng Êđê thuộc ngữ hệ Malayo - Polynesien (Nam Đảo), có quan hệ với nhiều ngôn
ngữ Nam Đảo lục địa.
1- Bảng chư cái tiếng Êđê:
a ă â b [ ] d đ e e
ê e# g h i ^ j k l m n `
o o ô o ơ ơ p r s t u
u ư ư w y
 Chữ “â” chỉ sử dụng trong trường hợp để ghép với chữ “o” tạo thành vần “âo” để viết các tư
có mang vần âo:
Ví dụ: kâo, mâo, thâo.
2. Một số đặc điểm ngữ âm tiếng Êđê:
Tiếng Êđê là một ngôn ngữ vừa đơn lập (giống tiếng Việt) vừa đa tiết (giống tiếng Pháp)
không có thanh điệu. Trong tiếng Êđê, phần đầu âm tiết chưa bị đơn tiết hoá triệt để nên cấu trúc
ngữ âm- âm vị học cua nó vô cùng phức tạp. Các hiện tượng biến đổi hình thái của từ không
nhiều và được diễn ra ngay trong bản thân vỏ âm tiết làm cho âm tiết có cấu trúc ngữ âm không
ổn định. Hình thái thay đổi làm cho nghĩa của từ thay đổi, ví dụ: djiê- mdjiê (chết- giết); đ^- mđ^
(lên- làm cho lên); bo- mbo (đầy- làm cho đầy).
 Một số lưu ý khi đọc tiếng Êđê:
 Những chữ đọc giống tiếng Việt:
[ ( bờ) [ă : cõng
] ( chờ) ]ô : cháu, gội (đầu)

Click to expand...

Do Drive thay đổi chính sách, nên một số link cũ yêu cầu duyệt download. các bạn chỉ cần làm theo hướng dẫn.
Password giải nén nếu cần: ket-noi.com | Bấm trực tiếp vào Link để tải: