Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo sự nghiệp giáo dục phổ thông (từ 1975 đến 2000)

hiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Nhiệm vụ của nhân dân ta là tập trung mọi lực lượng, tranh thủ thời cơ, vượt qua khó khăn, thử thách, đẩy mạnh công cuộc đổi mới một cách toàn diện và đồng bộ” [27, tr. 468], trong đó “lấy việc phát triển nguồn lực con người làm yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh và bền vững” [27, tr. 471].
Nhận thức tầm quan trọng của sự nghiệp giáo dục - đào tạo, Đại hội VIII của Đảng đã xác định: “Cùng với khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Coi trọng cả ba mặt: mở rộng quy mô, nâng cao chất lượng và phát huy hiệu quả. Phương hướng chung của lĩnh vực giáo dục trong 5 năm tới là phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tạo điều kiện cho nhân dân, đặc biệt thanh niên có việc làm; khắc phục những tiêu cực, yếu kém trong giáo dục và đào tạo” [27, tr.490 - 491].
Đảng ta chọn giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ làm “khâu đột phá” của thời kỳ cách mạng mới. Giáo dục phải đi trước một bước: phát triển giáo dục phải đi trước một bước hợp lý so với phát triển kinh tế. Đảng còn khẳng định một tư tưởng nữa là đầu tư cho giáo dục là đầu tư cơ bản quan trọng nhất. Đầu tư không chỉ về tài chính mà là đầu tư về mọi mặt.
Để thực hiện Nghị quyết Đại hội VIII, Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã họp (tháng 12/1996) và ra Nghị quyết số 02-NQ/HNTW “Về định hướng chiến lược phát triển giáo dục - đào tạo trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và nhiệm vụ đến năm 2000”.
Đây chính là cái mốc quan trọng của sự phát triển giáo dục nước ta, mở ra một thời kỳ mới của sự phát triển giáo dục và đào tạo - thời kỳ chấn hưng nền giáo dục nước nhà.
Hội nghị đã phân tích sâu sắc thực trạng giáo dục và đào tạo, vạch ra những nguyên nhân khách quan, chủ quan và nhận định: “Hiện nay sự nghiệp giáo dục - đào tạo đang đứng trước mâu thuẫn lớn giữa yêu cầu vừa phát triển nhanh quy mô giáo dục - đào tạo, vừa phải gấp rút nâng cao chất lượng giáo dục - đào tạo, trong khi khả năng và điều kiện đáp ứng yêu cầu còn nhiều hạn chế. Đó là mâu thuẫn trong quá trình phát triển. Những thiếu sót chủ quan, nhất là những yếu kém về quản lý đã làm cho những mâu thuẫn đó càng thêm gay gắt” [2, tr.60]. Trên cơ sở đó Hội nghị đã đề ra những định hướng chiến lược phát triển giáo dục và đào tạo trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Nghị quyết Hội nghị nêu lên sáu tư tưởng chỉ đạo phát triển giáo dục - đào tạo:
Một là, nhiệm vụ và mục tiêu cơ bản của giáo dục là nhằm xây dựng những con người và thế hệ thiết tha với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, có đạo đức trong sáng, có phẩm chất, có năng lực. Nền giáo dục của ta phải đảm bảo được định hướng xã hội chủ nghĩa. Chủ trương làm giáo dục và nền giáo dục của ta phải thực hiện được chính sách công bằng xã hội, phải phát huy những ảnh hưởng tích cực và hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của cơ chế thị trường; phải chống khuynh hướng thương mại hóa giáo dục; đề phòng khuynh hướng phi chính trị trong giáo dục, không truyền bá các giáo lý trong các loại trường học. Giáo dục nhân cách là cực kỳ quan trọng. Dân trí, nhân lực, nhân tài phải trên mẫu số chung là nhân cách.
Hai là, giáo dục là quốc sách hàng đầu. Quốc sách hàng đầu phải được thể hiện ở các mặt chính sách, đội ngũ cán bộ và công tác quản lý. Hội nghị Trung ương đã kiểm điểm rõ trách nhiệm của Bộ Chính trị, của Chính phủ trong việc không chỉ đạo thường xuyên và chưa kịp thời thể chế hóa để thực hiện quốc sách hàng đầu này.
Ba là, giáo dục - đào tạo là sự nghiệp của toàn Đảng, của Nhà nước và toàn dân. Đảng và Nhà nước phải “nắm” giáo dục.Chúng ta đang phấn đấu xây dựng một xã hội công bằng, văn minh, một xã hội mà mọi người dân đều được ấm no, hạnh phúc. Sự nghiệp đó đòi hỏi Đảng và Nhà nước phải nắm giáo dục. Song giáo dục còn là sự nghiệp của toàn dân. Các tầng lớp nhân dân, các doanh nghiệp phải đóng góp để làm giáo dục; các gia đình phải làm giáo dục, phải có môi trường giáo dục tốt. Toàn xã hội phải chăm lo giáo dục. Xã hội hóa giáo dục phải được hiểu đúng nghĩa của nó.
Bốn là, phát triển giáo dục - đào tạo phải gắn với nhu cầu phát triển xã hội, những tiến bộ khoa học công nghệ và củng cố quốc phòng, an ninh. Coi trọng cả ba mặt; mở rộng quy mô, nâng cao chất lượng và phát huy hiệu quả. Thực hiện giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, nghiên cứu khoa học, lý luận gắn với thực tiễn, học đi đôi với hành, nhà trường gắn liền với gia đình và xã hội.
Năm là, phải thực hiện công bằng xã hội trong giáo dục - đào tạo. Tạo điều kiện để ai cũng được học hành. Người cùng kiệt được Nhà nước và cộng đồng giúp đỡ để học tập. Bảo đảm điều kiện cho những người học giỏi phát triển tài năng. Nhân dân đang rất e sợ về việc học tập, phát triển tài năng của người nghèo.
Sáu là, giữ vai trò nòng cốt của các trường dân lập đi đôi với đa dạng hóa các loại hình giáo dục - đào tạo, trên cơ sở Nhà nước thống nhất quản lý, từ nội dung chương trình, quy chế học, thi cử, văn bằng, tiêu chuẩn giáo viên. Phát triển các trường bán công, dân lập ở những nơi có điều kiện, từng bước mở các trường tư thục ở một số bậc học như: mầm non, phổ thông trung học (cấp III), trung học chuyên nghiệp, dạy nghề, đại học. Mở rộng các hình thức đào tạo không tập trung, đào tạo từ xa, từng bước hiện đại hóa hình thức giáo dục. Dù đa dạng hóa đến đâu thì trước hết phải lo quản lý Nhà nước tốt và kịp thời.
Trên cơ sở những tư tưởng chỉ đạo đó, Đảng và Nhà nước xây dựng chiến lược giáo dục.
Nghị quyết Hội nghị lần này vẫn nhắc lại những tư tưởng, những mục tiêu đã nêu ở Nghị quyết Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương (khóa VII), ở Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VIII. Nghị quyết Hội nghị lần này đặc biệt chỉ ra những việc cụ thể để làm cho giáo dục phổ thông mạnh hơn, tốt hơn.
Nhiệm vụ và mục tiêu phát triển giáo dục phổ thông từ nay đến năm 2000 được tập trung vào 10 chữ: “chấn chỉnh”, “sắp xếp”, “củng cố”, “nâng cao” và “phát triển”. Ngay từ năm 1997 cần chấn chỉnh công tác quản lý, khẩn chương lập lại trật tự kỷ cương, kiên quyết đẩy lùi tiêu cực. Đến năm 2000, phải có một hệ thống nhà trường có kỷ cương, có nền nếp quản lý tốt, không tiêu cực, không yếu kém.
Mục tiêu chủ yếu là thực hiện giáo dục phổ thông toàn diện: đức dục, trí dục, thể dục, mỹ dục, ở tất cả các bậc học. Hết sức coi trọng giáo dục chính trị, tư tưởng, nhân cách, khả năng tư duy sáng tạo và năng lực thực hành.
Mục tiêu cụ thể đến năm 2000 đối với ngành giáo dục phổ thông, cần:
+ Phổ cập giáo dục tiểu học trong cả nước, phần lớn học sinh tiểu học được học đủ 9 môn theo chương trình quy định. Phổ cập trung học cơ sở ở các thành phố, đô thị, các vùng kinh tế trọng điểm và những nơi có điều kiện.
+ Tính chung trong cả nước có khoảng 60% trẻ em độ tuổi 11 - 15 học phổ thông trung học cơ sở. Mở rộng và nâng cao chất lượng dạy kỹ thuật tổng hợp - hướng nghiệp, ngoại ngữ, tin học ở trường trung học. Xây dựng hệ thống trường chuyên, trường trọng điểm, trung tâm chất lượng cao ở các bậc học.
+ Thanh toán nạn mù chữ cho những người trong độ tuổi 15 - 35, thu hẹp diện mù chữ ở các độ tuổi khác, đặc biệt chú ý vùng cao, vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn, để tất cả các tỉnh đều đạt chuẩn quốc gia về xóa mù chữ và phổ cập giáo dục tiểu học trước khi bước sang thế kỷ XXI.
+ Có chính sách bảo đảm cho con em các gia đình trong diện chính sách, gia đình cùng kiệt được đi học, động viên và giúp đỡ những học sinh giỏi, có nhiều triển vọng. Mở rộng cuộc vận động rộng rãi trong toàn dân kiên quyết xóa mù chữ và chống nạn thất học.
+ Đối với miền núi, vùng sâu, vùng khó khăn, xóa “điểm trắng” về giáo dục ở ấp, bản. Mở thêm các trường phổ thông dân tộc nội trú và các trường bản trú ở cụm xã, các huyện, tạo nguồn cho các trường chuyên nghiệp và đại học để đào tạo cán bộ cho các dân tộc, trước hết là giáo viên, cán bộ y tế, cán bộ lãnh đạo và quản lý.
+ Củng cố và nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông. Nâng cao năng lực tự học và thực hành cho học sinh. Tăng cường giáo dục công dân, giáo dục lòng yêu nước, giáo dục đạo đức và nhân văn, lịch sử dân tộc; ý chí vươn lên vì tương lai của bản thân và tiền đồ của đất nước. Ngăn chặn và xử lý nghiêm những tiêu cực trong giảng dạy, học tập, thi cử, cấp văn bằng, chứng chỉ.
Về những giải pháp chủ yếu, Nghị quyết ghi chi tiết theo bốn mục: tăng cường nguồn lực, tăng cường động lực; tiếp tục đổi mới nội dung, phương pháp; tăng cường cơ sở vật chất thiết bị nhà trường; chấn chỉnh quản lý giáo dục. Sau đây là những giải pháp liên quan đến giáo dục phổ thông:
- Tăng cường các nguồn lực cho giáo dục:
Quan điểm coi đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển, đầu tư cơ bản quan trọng nhất được nhất trí cao. Đầu tư này phải lấy từ nguồn chi thường xuyên và nguồn chi phát triển. Về mức đầu tư, Trung ương nhất trí đến năm 2000, chi cho giáo dục phải đạt 15% tổng chi ngân sách. Các nguồn thu ngoài ngân sách cũng được huy động để đầu tư cho giáo dục.
Chính phủ sẽ quy định chế độ thu học phí, miễn giảm học phí cho học sinh con...