MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Bán hàng đa cấp du nhập vào Việt Nam từ những năm cuối thế kỷ
XX, theo số liệu thống kê của Cục Quản lý cạnh tranh, Bộ Công Thương,
tính đến hết Quý I năm 2016, đã có 67 công ty đang áp dụng cách
kinh doanh này (trong đó, có 54 doanh nghiệp trong nước và 13 doanh
nghiệp nước ngoài). Hiện nay, cả nước có khoảng 1,2 triệu người tham gia
mạng lưới kinh doanh của các doanh nghiệp đa cấp, tổng doanh thu trong
năm 2015, khoảng 6.000 tỉ đồng tăng trưởng 6,4% so với năm 2013 [31,
tr.19].
Cho đến nay, bán hàng đa cấp mặc dù không còn mới đối với
người dân Việt Nam, nhưng vẫn là đề tài mang tính thời sự, gây nhiều
tranh luận trên phạm vi cả nước. Nếu doanh nghiệp thực hiện cách
bán hàng đa cấp đúng nghĩa, đúng pháp luật, sẽ có những đóng góp nhất
định cho nền kinh tế; đó là vấn đề mang tính nguyên tắc, bất kỳ phương
thức bán hàng nào cũng đều giúp cho việc phát triển sản xuất và lưu thông
hàng hóa. Xét trên bình diện rộng hơn, bán hàng đa cấp sẽ tạo thêm việc
làm và thu nhập cho nhiều người lao động; giúp cho người tiêu dùng có
thêm sự lựa chọn mua sắm, hàng hóa được giao tận nhà; giúp cho doanh
nghiệp tiết kiệm được nhiều chi phí trung gian, chi phí quảng cáo, khuyến
mại… Tuy nhiên, lợi dụng lòng tin dưới hình thức những món lợi khổng lồ,
nhiều công ty “ma” đã giả danh doanh nghiệp bán hàng đa cấp nước ngoài để
kéo theo hàng nghìn người kinh doanh nhưng chưa hiểu rõ cách bán
hàng đa cấp, để lừa đảo người tiêu dùng. Nhiều công ty bán hàng đa cấp làm
ăn chụp giựt, thu được lợi nhuận lớn ban đầu rồi bỏ trốn gây hậu quả
xấu cho người tiêu dùng, bằng chứng là có đến 20 công ty bán hàng đa cấp,
chiếm gần 30% công ty được cấp giấy phép ngưng hoạt động, trong đó có
công ty bị tịch thu giấy phép kinh doanh do hành vi lừa đảo không trung thực
[70, tr.18]. Mỗi công ty bán hàng đa cấp có hàng ngàn người tham gia, gây
ảnh hưởng đến họ với sự tác động xấu của cách kinh doanh này. Thế
là, từ một cách kinh doanh hợp pháp, bán hàng đa cấp trở thành bất
hợp pháp dưới sự bóp méo của những kẻ lừa đảo, gây mất lòng tin của người
1
tiêu dùng, khiến xã hội Việt Nam chưa coi trọng , thậm chí phản đối về bán
hàng đa cấp, cho rằng đây là hình thức kinh doanh có tính chất “lừa đảo”, đề
nghị Nhà nước cấm.
Vậy, vì sao hoạt động kinh doanh đa cấp liên tục biến tướng phức
tạp, gây hậu quả nghiêm trọng với cộng đồng xã hội, ảnh hưởng tới an
ninh - trật tự? Rất nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng, hoạt động kinh
doanh đa cấp biến tướng, lộn xộn trước hết là do việc kiểm tra, quản lý
kinh doanh đa cấp chưa thường xuyên, thiếu thống nhất, khiến một số
doanh nghiệp, đơn vị bán hàng đa cấp với mục đích lừa đảo có “đất” phát
triển... Bởi vậy, để tăng cường công tác quản lý nhà nước về hoạt động bán
hàng đa cấp, các cơ quan chức năng cần sớm bổ sung và hoàn thiện các
văn bản quy phạm pháp luật; tăng cường công tác quản lý, kiểm tra, giám
sát hoạt động bán hàng đa cấp trên địa bàn; chủ động thực hiện hoạt động
giám sát, kiểm tra nhằm phát hiện và xử lý kịp thời, hay chuyển cơ quan
có thẩm quyền xử lý kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật về bán hàng
đa cấp trên địa bàn; triển khai công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục,
nâng cao nhận thức cho người dân, doanh nghiệp bán hàng đa cấp và
người tham gia bán hàng đa cấp trên địa bàn về hoạt động bán hàng đa cấp
nói chung và pháp luật quản lý hoạt động bán hàng đa cấp nói riêng. Đối
với các doanh nghiệp kinh doanh đa cấp muốn hoạt động tại các địa
phương phải có trụ sở chi nhánh, hay văn phòng đại diện, có người đại
diện, điện thoại cụ thể để ngành chức năng địa phương có cơ sở theo dõi,
cập nhập thông tin và kịp thời chấn chỉnh những sai phạm của doanh
nghiệp, nhân viên kinh doanh đa cấp. Các địa phương cũng cần chủ động
tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho người dân nhận
diện hành vi bán hàng đa cấp bất chính, để tránh bị lôi kéo, “sập bẫy lừa
đảo”, thận trọng, cảnh giác với các biến tướng của loại hình kinh doanh đa
cấp, có phương án bảo vệ an toàn cho người tố cáo các đơn vị kinh doanh
đa cấp có biểu hiện lừa đảo…
Với thực tế được phân tích ở trên, nghiên cứu sinh thấy rằng, việc
nghiên cứu để xây dựng mô hình quản lý hiệu quả đối với hoạt động bán
hàng đa cấp ở Việt Nam hiện nay là vấn đề có tính cấp thiết. Công tác
2
quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp luôn là ưu tiên hàng
đầu của cơ quan chức năng, nhằm hỗ trợ hơn nữa những người tham gia
chân chính, tạo nên một cái nhìn tích cực về ngành này, đồng thời bảo vệ
tối đa quyền lợi của người tiêu dùng. Từ đó, nghiên cứu sinh đã mạnh dạn
lựa chọn đề tài “Quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở
Việt Nam hiện nay” để nghiên cứu và làm Luận án Tiến sĩ luật học.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1 Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của luận án là nhằm làm sáng tỏ những vấn
đề lý luận về quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp; phân
tích, đánh giá thực trạng quy định pháp luật và thực tiễn thực hiện công tác
quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam hiện nay
để chỉ ra những điểm còn hạn chế, bất cập, từ đó, đề xuất những giải pháp
nhằm hoàn thiện công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa
cấp ở Việt Nam trong tình hình mới.
2.2 Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện được mục đích nghiên cứu nêu trên, nhiệm vụ của
luận án là:
- Làm rõ bản chất, nội hàm của cách bán hàng đa cấp, từ
đó, làm rõ nhu cầu, vai trò và tính đặc thù trong nội dung quản lý nhà
nước đối hoạt động bán hàng đa cấp.
- Phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật và thực trạng quản lý
nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam hiện nay.
- Đề xuất các quan điểm và giải pháp nhằm hoàn thiện công tác
quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam trong tình
hình mới.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là những vấn đề lý luận và thực
tiễn về hoạt động bán hàng đa cấp và quản lý nhà nước đối với hoạt động
bán hàng đa cấp theo quy định của pháp luật Việt Nam.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
3
Về nội dung: Tác giả luận án tập trung nghiên cứu những vấn đề
lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa
cấp theo quy định của pháp luật Việt Nam. Tuy nhiên, để làm rõ hơn các
vấn đề nghiên cứu, tác giả luận án cũng tiến hành khảo cứu pháp luật và
thực tiễn quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở một số
quốc gia trên thế giới nhằm rút ra bài học kinh nghiệm trong công tác quản
lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam.
Về không gian: Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội là hai trung tâm
thương mại lớn của cả nước, đồng thời, cũng là nơi tổ chức kinh doanh bán
hàng đa cấp nhiều nhất Việt Nam. Có đến 80% công ty bán hàng đa cấp của
Việt Nam đóng trên 2 địa bàn này, nhiều công ty kinh doanh thành công và có
đóng góp nhất định cho phát triển kinh tế, xã hội, song cũng không ít công ty
bán hàng đa cấp có hoạt động không trung thực ảnh hưởng xấu đến người
tiêu dùng, gây bức xúc cho xã hội. Vì vậy, tác giả luận án lấy địa bàn TP. Hồ
Chí Minh và Hà Nội để nghiên cứu thực tế nhằm rút ra những bài học từ thực
tiễn, góp phần đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý nhà nước đối
với hoạt động bán hàng đa cấp.
Về thời gian: Các số liệu thống kê sử dụng trong luận án được tiến
hành thu thập từ năm 2004 đến năm 2016.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Để thực hiện nghiên cứu hiệu quả những vấn đề của đề tài đặt ra,
luận án sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử.
Đây là phương pháp chủ đạo, xuyên suốt toàn bộ quá trình nghiên cứu của
luận án, để đưa ra những kết luận khoa học đảm bảo tính khách quan, chân
thực. Bên cạnh đó, luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể
như: Phương pháp tiếp cận hệ thống đa ngành, liên ngành (kinh tế, luật
học, chính trị); phương pháp phân tích, tổng hợp; phương pháp luật học so
sánh; phương pháp xã hội học pháp luật; phương pháp phân tích hệ thống;
phương pháp đồ họa (phương pháp mạng lưới); phương pháp mô hình (mô
hình tác nghiệp…).
Để thực hiện có hiệu quả mục đích nghiên cứu, tác giả luận án kết
hợp chặt chẽ các phương pháp này trong suốt quá trình nghiên cứu toàn bộ
4
nội dung luận án, tùy thuộc vào từng chương, các phương pháp nghiên cứu
được áp dụng như sau:
- Ở Chương 1, tác giả sử dụng phương pháp tổng hợp, thống kê,
thu thập, phân tích, tiếp cận đa ngành nhằm đánh giá tổng quan tình hình
nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án.
- Ở Chương 2, tác giả chú trọng phương pháp hệ thống, so sánh,
phương pháp phân tích, tổng hợp nhằm làm rõ những vấn đề lý luận của
quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp, đồng thời, phân tích
so sánh các quy định pháp luật của một số nước trên thế giới cũng như
thực tiễn áp dụng pháp luật về quản lý nhà nước đối với hoạt động bán
hàng đa cấp, qua đó rút ra bài học kinh nghiệm góp phần hoàn thiện công
tác quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam.
- Ở Chương 3, tác giả chú trọng phương pháp hệ thống hoá, phân
tích, tổng hợp, đánh giá; phương pháp đồ họa (phương pháp mạng lưới),
nhằm làm rõ thực trạng các quy định pháp luật Việt Nam hiện hành và
thực tiễn thực hiện pháp luật về quản lý nhà nước đối với hoạt động bán
hàng đa cấp trong thời gian qua, chỉ ra những thành tựu cơ bản, những hạn
chế, bất cập và nguyên nhân.
- Ở Chương 4, tác giả vận dụng kết hợp các phương pháp lịch sử,
xã hội học pháp luật, phương pháp tổng hợp và dự báo để đưa ra phương
hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động
bán hàng đa cấp, bảo đảm mục tiêu của quản lý nhà nước đối với hoạt
động bán hành đa cấp, song vẫn tôn trọng quyền tự do kinh doanh và nhu
cầu phát triển của các doanh nghiệp cũng như người tham gia, tạo lợi thế
cạnh tranh cho các doanh nghiệp nhưng bảo vệ hiệu quả quyền lợi của
người tiêu dùng trong cách kinh doanh bán hàng đa cấp…
5. Những điểm mới của luận án
Luận án là công trình nghiên cứu một cách cơ bản, toàn diện về
quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp trong điều kiện kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Những điểm mới của luận án
được thể hiện ở các vấn đề sau đây:
Một là, luận án làm rõ tính đặc thù của cách bán hàng đa
5
cấp và chính những đặc thù này chi phối yêu cầu, mô hình và nội dung của
quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam về
phương diện lý luận. Đồng thời, để làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn
của quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp, luận án cũng
khảo cứu pháp luật và thực tiễn quản lý nhà nước đối với hoạt động bán
hàng đa cấp ở một số nước trên thế giới nhằm rút ra bài học kinh nghiệm
trong quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam.
Hai là, luận án đã phân tích thực trạng pháp luật cũng như thực
tiễn quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam thời
gian qua, đánh giá những ưu điểm, chỉ ra những hạn chế, bất cập và
nguyên nhân... Đây được coi là cơ sở thực tiễn quan trọng để hoàn thiện
công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam.
Ba là, từ các nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận án đưa ra các
quan điểm và kiến nghị các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý nhà
nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam trong tình hình mới.
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
Về mặt khoa học, luận án góp phần làm sáng tỏ thêm các vấn đề lý
luận về quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp phù hợp với
điều kiện thực tiễn Việt Nam và yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế. Những
nghiên cứu, đề xuất của luận án góp phần hoàn thiện pháp luật và nâng
cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt
Nam trong tình hình mới.
Về mặt thực tiễn, kết quả nghiên cứu của luận án sẽ là tài liệu
tham khảo có giá trị trong nghiên cứu lập pháp cũng như thực tiễn quản
lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp. Luận án cũng có thể là tài
liệu giảng dạy và học tập trong các cơ sở đào tạo pháp luật về vấn đề quản
lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp
7. Kết cấu luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và các
phụ lục, luận án được kết cấu bốn chương:
Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sở lý thuyết và
phương pháp nghiên cứu
6
Chƣơng 2: Những vấn đề lý luận về quản lý nhà nước đối với
hoạt động bán hàng đa cấp
Chƣơng 3: Thực trạng quản lý nhà nước đối với hoạt động bán
hàng đa cấp ở Việt Nam hiện nay
Chƣơng 4: Định hướng và giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước
đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam
CHƢƠNG 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU,
CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu
Tình hình nghiên cứu ở ngoài nước
Qua quá trình nghiên cứu, tác giả nhận thấy tài liệu về quản lý bán
hàng đa cấp không thật sự phong phú như các công trình nghiên cứu dưới
góc độ kinh tế về lĩnh vực kinh doanh bán hàng đa cấp. Tuy nhiên trong
các công trình viết về loại hình kinh doanh bán hàng đa cấp cũng có những
vấn đề liên quan đến quản lý bán hàng đa cấp như bộ máy quản lý, nguyên
tắc quản lý, đặc điểm quản lý, đối tượng quản lý. Các công trình có thể
được chia thành hai loại: 1) các công trình tâp trung viết về bán hàng đa
cấp, nhận diện loại hình kinh doanh này, xác định vai trò của nó, những ưu
thế cũng như những thủ đoạn kinh doanh đa cấp bất chính v.v… để từ đó
khuyến cáo các cơ quan quản lý cũng như xã hội nâng cao hiểu biết và
quản lý, giám sát hoạt động của các công ty bán hàng đa cấp; 2) các công
trình viết chuyên về vấn đề quản lý nhà nước đối với bán hàng đa cấp. Tuy
nhiên, khi viết về quản lý đối với bán hàng đa cấp thì cũng ít nhiều phải
trình bày về bán hàng đa cấp, khó có công trình nào chỉ chuyên bàn về
quản lý nhà nước đối với bán hàng đa cấp.
Tình hình nghiên cứu trong nước
Bán hàng đa cấp và sự cần thiết quản lý nhà nước đối với bán hàng đa
cấp thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học pháp lý, khoa học kinh tế
với các vấn đề có liên quan như sau:
7
- Nghiên cứu lý luận về quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng
đa cấp.
- Nghiên cứu về thực trạng quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng
đa cấp
1.2. Đánh giá về các công trình nghiên cứu đã công bố
Từ quá trình khảo cứu các công trình nghiên cứu trong và ngoài
nước về vấn đề bán hàng đa cấp và quản lý nhà nước có liên quan đến đề
tài, tác giả nhận thấy hoạt động nghiên cứu đạt được một số kết quả cơ bản
sau:
Một là, có rất nhiều cách tiếp cận ở các góc độ khác nhau từ góc độ
kinh tế, góc độ pháp lý, góc độ chính trị về bán hàng đa cấp. Song nhìn
chung dù là ủng hộ hay phản đối cách kinh doanh đa cấp, các tác
giả đều khẳng định tính hai mặt của bán hàng đa cấp và là xu thế tất yếu
khách quan của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.
Hai là, các công trình đã phân tích làm rõ cơ sở kinh tế, pháp lý của
việc áp dụng các quy định pháp luật trong hoạt động quản lý bán hàng đa
cấp. Ở khía cạnh này cũng có nhiều quan điểm khác nhau có ý kiến cho
rằng nên chăng bỏ bán hàng đa cấp trong kinh tế. Điều này đi ngược lại tự
do trong kinh doanh mà Hiến pháp nước ta đã quy định.
Ba là, ở Việt Nam mặc dù vấn đề quản lý nhà nước đối với hoạt
động bán hàng đa cấp còn khá nhiều tranh luận trong khoa học pháp lý và
thực tiễn kinh doanh song ở các khía cạnh khác nhau, vấn đề này cũng
đựơc giới kinh tế, luật học quan tâm và nhìn chung đều có quan điểm
tương đối thống nhất về cách kinh doanh là bán hàng đa cấp.
1.3 Cơ sở lý thuyết và phƣơng pháp nghiên cứu
- Cơ sở lý thuyết
Đề tài luận án được nghiên cứu trước hết là dựa vào các quan
điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, và đường lối chủ
trương chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam về các thành phần kinh tế
và hội nhập kinh tế quốc tế.
Luận án cũng dựa vào đường lối đổi mới của đất nước, các nghị
quyết Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng, Hiến pháp và văn bản
8
pháp luật của Nhà nước trong việc xây dựng nhà nước pháp quyền, trong
đó theo định hướng cho sự hoàn thiện pháp luật về quản lý nhà nước đối
với hoạt động bán hàng đa cấp.
Luận án tiếp cận các vấn đề theo hướng từ cơ sở lý luận về quản
lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp đến đánh giá thực trạng
công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp. Phương
pháp nghiên cứu.
Để nghiên cứu có hiệu quả những vấn đề do đề tài đặt ra, luận án sử
dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch
sử. Đây là phương pháp chủ đạo xuyên suốt toàn bộ quá trình nghiên cứu
của luận án, để đưa ra những nhận định, kết luận khoa học đảm tính khách
quan, chân thực. Bên cạnh đó tác giả còn sử dụng các phương pháp khác.
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1
Từ những ý tưởng cũng như luận giải như đã trình bày, nghiên cứu
sinh rút ra một số kết luận sau:
Với những ưu điểm vượt trội trong việc thu hút người tiêu dùng
tham gia mạng lưới phân phối, bán hàng đa cấp sẽ là cách tiêu thụ
sản phẩm có khả năng phát triển mạnh mẽ ở nước ta trong nhiều năm tới.
Dưới góc độ pháp lý, điều đó đòi hỏi pháp luật không chỉ tạo điều kiện
thuận lợi cho chủ thể bán hàng đa cấp chân chính phát triển, mà còn phải
có khả năng ngăn ngừa và xử lý nghiêm minh những chủ thể lợi dụng bán
hàng đa cấp để trục lợi bất chính góp phần bảo vệ quyền lợi chính đáng
của người tiêu dùng, người tham gia và doanh nghiệp bán hàng đa cấp nói
chung. Và để góp phần đáp ứng yêu cầu trên, qua quá trình nhiên cứu đề
tài, tác giả rút ra một số kết luận sau:
Pháp luật điều chỉnh hoạt động bán hàng đa cấp hiện nay của nước
ta chưa phù hợp với thực tiễn bán hàng đa cấp. Pháp luật có nhiều quy
định tập trung vào khâu đăng ký bán hàng đa cấp nhưng buông lỏng quá
trình hoạt động của doanh nghiệp và người tham gia bán hàng đa cấp. Bên
cạnh đó, các quy định xử lý vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực
bán hàng đa cấp còn nhiều thiếu sót nên chưa thể áp dụng vào thực tiễn.
9
Từ đó dẫn đến hệ quả không thể quản lý và ngăn chặn kịp thời hành vi vi
phạm của doanh nghiệp và người tham gia bán hàng đa cấp.
Bán hàng đa cấp luôn là vấn đề được các học giả trên thế giới quan
tâm nghiên cứu từ lâu và có nhiều quan điểm khác nhau, điều đó cho thấy
tính phức tạp của vấn đề. Ở Việt Nam, vấn đề này còn có nhiều tranh luận,
tuy đã có một số công trình nghiên cứu, nhưng chủ yếu nhìn từ các khía
cạnh kinh tế. Vì vậy, rất cần có một công trình nghiên cứu độc lập chuyên
sâu và có hệ thống về quản lý nhà nước hoạt động bán hàng đa cấp từ góc
độ thể chế pháp lý.
CHƢƠNG 2
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC
ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG BÁN HÀNG ĐA CẤP
2.1 Những vấn đề chung về hoạt động bán hàng đa cấp
2.1.1 Khái niệm bán hàng đa cấp
Theo Nghị định 42/2014/NĐ-CP của Chính phủ ban hành ngày
14/05/2014 về quản lý bán hàng kinh doanh đa cấp nêu rõ: “Kinh doanh
theo cách đa cấp là hình thức kinh doanh thông qua mạng lưới
người tham gia gồm nhiều cấp, nhiều nhánh khác nhau, trong đó, người
tham gia được hưởng hoa hồng, tiền thưởng và các lợi ích kinh tế khác từ
hoạt động kinh doanh của mình và của mạng lưới do mình xây dựng”.
Còn theo Khoản 11, Điều 3, Luật Cạnh tranh số 27/2004/QH11 được
Quốc hội Việt Nam ban hành ngày 03/12/2004: “BHĐC là một phương
thức tổ chức kinh doanh của doanh nghiệp thông qua nhiều cấp khác
nhau, trong đó người tham gia sẽ được hưởng tiền hoa hồng, tiền thưởng
và/hay lợi ích kinh tế khác từ kết quả bán hàng hóa của mình và của
người khác trong mạng lưới do người đó tổ chức ra và được doanh
nghiệp BHĐC chấp thuận”.
2.1.2 Đặc điểm của bán hàng đa cấp
Thứ nhất, bán hàng đa cấp là một hình thức phát triển của bán hàng
trực tiếp (là cách bán lẻ hàng hóa).
Thứ hai, bán hàng đa cấp có cách bán hàng là thông qua
10
những người tham gia được tổ chức ở nhiều tầng khác nhau.
Thứ ba, doanh nghiệp bán hàng đa cấp phải chi trả hoa hồng cho
phân phối viên.
Thứ tư, người tham gia bán hàng đa cấp là người tiêu dùng mà
không nhân danh doanh nghiệp.
Thứ năm, doanh nghiệp bán hàng đa cấp không cần quảng cáo sản
phẩm trên phương tiện thông tin đại chúng.
2.1.3. Phân biệt bán hàng đa cấp với các cách bán hàng
trực tiếp khác và bán hàng đa cấp bất chính
- Phân biệt bán hàng đa cấp với bán hàng trực tiếp
Bán hàng đa cấp cũng là một cách bán hàng trực tiếp. Tuy
nhiên bán hàng đa cấp có những điểm khác biệt rõ nét với cách
bán hàng trực tiếp khác như bán hàng qua điện thoại, internet, home
shopping, bán hàng thông qua mạng lưới phân phối do doanh nghiệp trực
tiếp tuyển dụng...
- Phân biệt bán hàng đa cấp với bán hàng đa cấp bất chính
2.2 . Khái niệm quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa
cấp
2.2.1 Khái niệm quản lý nhà nước
Như vậy, quản lý nhà nước là sự tác động mang tính chấp hành và
điều hành của các chủ thể mang quyền lực nhà nước, chủ yếu là các cơ
quan hành chính nhà nước, bằng nhiều biện pháp, tới các đối tượng quản
lý nhằm thực hiện chức năng đối nội và đối ngoại của Nhà nước trên cơ sở
pháp luật.
2.2.2
Khái niệm quản lý nhà nước đối với hoạt động bán
hàng đa cấp
Quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp mang những
đặc điểm chung của quản lý nhà nước:
Một là, quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp là hoạt
động mang tính tổ chức và điều chỉnh.
Hai là, quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp là hoạt
động quản lý mang tính quyền lực nhà nước.
11
Ba là, quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp là hoạt
động có tính thống nhất, được tổ chức chặt chẽ
Bốn là, quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp có tính
chủ động, sáng tạo.
Ngoài ra, quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp có
những đặc điểm riêng sau đây:
Thứ nhất, trong hoạt động quản lý nhà nước về bán hàng đa cấp,
Nhà nước trao toàn quyền chủ động cho doanh nghiệp tự lựa chọn phương
thức kinh doanh, cụ thể là cách bán hàng đa cấp.
Thứ hai, để thực hiện hoạt động bán hàng đa cấp thì doanh nghiệp
phải đăng ký với cơ quan nhà nước có thẩm quyền (hoạt động kinh doanh
có điều kiện) đó là Bộ Công Thương.
Thứ ba, quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp là quá
trình quản lý những đối tượng tương đối phức tạp.
Bốn là, các sản phẩm bán hàng đa cấp thường có nguồn gốc xuất xứ
nước ngoài nên việc quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp
có quan hệ mật thiết với quản lý hàng hóa nhập khẩu.
2.3 Vai trò của quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động BHĐC
Vai trò, quản lý của Nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp
được thể hiện qua những điểm sau:
Một là, quản lý nhà nước tạo ra môi trường kinh doanh thuận lợi
Hai là, bên cạnh những lợi ích về kinh tế- xã hội, hoạt động bán
hàng đa cấp còn có nhiều biểu hiện tiêu cực, tác động xấu về nhiều mặt
nên cần có sự quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp.
2.4 Chủ thể quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động BHĐC
Các chủ thể có chức năng quản lý nhà nước và được phân cấp
thẩm quyền quản lý nhà nước đối với hoạt động BHĐC gồm Chính phủ,
Bộ Công Thương, UBND cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, Sở
Công Thương.
12
2.5. Đối tƣợng quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa cấp
- Chủ thể tổ chức bán hàng đa cấp
- Sản phẩm được tiêu thụ trong bán hàng đa cấp
- Người tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp
2.6 Hình thức và phƣơng pháp quản lý nhà nƣớc đối với hoạt
động bán hàng đa cấp
- Hình thức quản lý nhà nước đối với hoạt động BHĐC
- Phương pháp quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp
Các phương pháp quản lý chủ yếu của Nhà nước đối với hoạt động
bán hàng đa cấp bao gồm:
+ Phương pháp hành chính
+ Phương pháp kinh tế
2.7. Các nguyên tắc quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán
hàng đa cấp
Theo đó, nguyên tắc quản lý đối với hoạt động bán hàng đa cấp của
Nhà nước với ba nguyên tắc cơ bản sau:
- Nguyên tắc thống nhất lãnh đạo chính trị và kinh tế đối với hoạt
động bán hàng đa cấp
- Nguyên tắc đảm bảo lợi ích của nhà nước và của xã hội
- Nguyên tắc pháp chế XHCN
2.8 Nội dung quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa
cấp
- Ban hành văn bản quy phạm pháp luật về hoạt động BHĐC
- Tổ chức thực hiện văn bản pháp luật về quản lý nhà nước đối với
hoạt động bán hàng đa cấp
- Thanh tra, kiểm tra hoạt động bán hàng đa cấp
- Xử lý vi phạm pháp luật trong hoạt động bán hàng đa cấp
2.9. Kinh nghiệm quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động BHĐC ở
các nƣớc trên thế giới
13
- Kinh nghiệm của Hoa Kỳ:
- Kinh nghiệm của Trung Quốc
- Kinh nghiệm của Nhật Bản
- Một số nhận xét
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2
Bán hàng đa cấp là cách bán lẻ hàng hóa thông qua những
mạng lưới những cá nhân phân phối gồm nhiều tầng khác nhau; trong đó
mỗi người đều có trách nhiệm bán lẻ sản phẩm và có quyền tuyển dụng,
đào tạo người mới tham gia mạng lưới phân phối của mình; mỗi phân phối
viên sẽ được nhận tiền hoa hồng, tiền thưởng hay lợi ích kinh tế khác từ
kết quả tiêu thụ sản phẩm của mình và của mạng lưới do mình trực tiếp
xây dựng và được doanh nghiệp thừa nhận.
Quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp là tập hợp
những tác động liên tục, có tổ chức, có định hướng của Nhà nước đến toàn
bộ quá trình hoạt động bán hàng đa cấp, từ giai đoạn đăng ký hoạt động
bán hàng đa cấp đến hoạt động kinh doanh để đáp ứng nhu cầu cho thị
trường.
Nội dung quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp bao
gồm: Ban hành và tổ chức thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật về
bán hàng đa cấp; Kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm trong hoạt động bán
hàng đa cấp.
Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước về hoạt động bán hàng đa
cấp trên phạm vi cả nước. Bộ Công Thương là cơ quan chuyên môn chịu
trách nhiệm trước Chính phủ thực hiện quản lý nhà nước về hoạt động bán
hàng đa cấp. Uỷ ban nhân dân các cấp có trách nhiệm thực hiện quản lý
nhà nước về hoạt động bán hàng đa cấp trên địa bàn theo phân cấp của
Chính phủ.
Bán hàng đa cấp được nhiều quốc gia trên thế giới thừa nhận là một
hình thức kinh doanh hợp pháp. Có những quốc gia đã ban hành một đạo
luật riêng để điều chỉnh hoạt động bán hàng đa cấp, có những quốc gia lại
xem hoạt động này chỉ được điều chỉnh trong một đạo luật đã có của quốc
14
gia mình. Qua đó, các nhà làm luật nước ta có thể tham khảo các quy định
pháp luật và quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp của một
số quốc gia để quy định trong việc quản lý hoạt động bán hàng đa cấp
nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Việt Nam trước cạm bẫy mô hình
kinh doanh hình tháp ảo.
CHƢƠNG 3
THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI
HOẠT ĐỘNG BÁN HÀNG ĐA CẤP
3.1. Thực trạng bán hàng đa cấp ở Việt Nam
3.1.1 Lịch sử hình thành hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam
Bán hàng đa cấp chỉ có thể hoạt động ở nơi có nền kinh tế thị trường,
cho nên hình thức thương mại này vào Việt Nam khá muộn, tức cuối thế
kỷ 20 và đầu thế kỷ 21 [25]. Chưa đầy 20 năm hình thành và phát triển,
lịch sử BHĐC ở Việt Nam chia làm ba giai đoạn:
Hoạt động BHĐC thời kỳ 1998 – 2004; Hoạt động thời kỳ
2005- 7/2014; Hoạt động BHĐC thời kỳ từ tháng 7/2014 đến tháng
9/2015
3.1.2. Sự phát triển hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam:
- Sự phát triển doanh nghiệp và nhà phân phối trong hoạt động bán
hàng đa cấp
- Đánh giá tình hình hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt nam
3.2. Về thực trạng ban hành thể chế quản lý nhà nƣớc đối với
hoạt động bán hàng đa cấp
Xây dựng, ban hành thể chế pháp lý về BHĐC và quản lý nhà nước
đối với hoạt động BHĐC là tạo ra hành lang pháp lý cho việc tổ chức đăng
ký thành lập và hoạt động của các doanh nghiệp bán hàng đa cấp, là cơ sở
pháp lý để kiểm tra, thanh tra cũng như xử lý các vi phạm trong BHĐC.
3.3 Thực trạng thực hiện thể chế quản lý nhà nƣớc đối với hoạt
động BHĐC
15
- Thực trạng cấp giấy đăng ký bán hàng đa cấp
- Quản lý đối với doanh nghiệp bán hàng đa cấp
- Quản lý người tham gia bán hàng đa cấp
3.4 Thanh tra, kiểm tra trong hoạt động BHĐC
Theo quy định của pháp luật về vấn đề kiểm tra và thanh tra
hoạt động bán hàng đa cấp tác giả có một số nhận xét như sau: Các nhà
làm luật đã cố gắng liên kết hoạt động quản lý ở khâu khởi đầu với việc
giám sát hoạt động của doanh nghiệp trên thực tế. Từ những nội dung
đã trình bày ở những phần trên, có thể hình dung diện mạo của cơ chế
tiền kiểm mà pháp luật của chúng ta đã xác lập đối với hoạt động bán
hàng đa cấp.
3.5 Xử lý vi phạm pháp luật trong hoạt động BHĐC
Trong báo cáo của Chi cục Quản lý thị trường, Sở Công Thương Hà
Nội cho biết, từ tháng 5/2015 đến hết tháng 12/2015, Chi cục đã kiểm tra,
xử phạt 13 doanh nghiệp trên địa bàn hoạt động BHĐC trong khi chưa có
Giấy chứng nhận BHĐC. Theo đó, mỗi doanh nghiệp xử phạt từ 80-102
triệu đồng, với 13 doanh nghiệp, tổng số tiền phạt lên đến 1,104 tỷ đồng.
Đồng thời, buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện hành vi
vi phạm vào ngân sách nhà nước 55,5 triệu đồng.
Tuy nhiên, thời điểm sau kiểm tra, thanh tra và xử phạt nêu trên thông
tin về các doanh nghiệp bị xử phạt đã không được công bố rộng rãi. Trong
quý I/2016, Chi cục Quản lý thị trường Hà Nội đã kiểm tra, giám sát hoạt
động 7 doanh nghiệp. Trong đó, xử phạt vi phạm hành chính 2 công ty với
số tiền 143 triệu đồng. Cũng trong năm 2015, việc kiểm tra các doanh
nghiệp hoạt động bán hàng đa cấp cũng được Cục Quản lý cạnh tranh tiến
hành dựa trên Quyết định 73 về việc thành lập Đoàn kiểm tra việc chấp
hành pháp luật về bán hàng đa cấp tại các doanh nghiệp bán hàng đa cấp
và các doanh nghiệp có dấu hiệu kinh doanh theo cách đa cấp
chưa được cấp Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hành đa cấp. Cụ
thể, Cục Quản lý cạnh tranh đã từng kiểm tra công ty Liên Kết Việt sau 7
tháng công ty này được cấp Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng
đa cấp và phát hiện Liên Kết Việt có 5 – 6 điểm các nội dung vi phạm
16
pháp luật quy định, xử phạt 570 triệu đồng. Công ty TNHH Nhượng quyền
Thăng Long (TL Group) cũng từng bị kiểm tra vào tháng 7/2015 xử phạt
202 triệu đồng do vi phạm không thực hiện thủ tục đề nghị cấp sửa đổi, bổ
sung Giấy chứng nhận; cung cấp thông tin sai lệch về tính chất, công dụng
của sản phẩm, về lợi ích của việc tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp
nhằm dụ dỗ người tham gia bán hàng đa cấp… Tuy nhiên, kết quả của đợt
thanh tra, kiểm tra kể trên cũng không được Cục Quản lý cạnh tranh công
bố rộng rãi. Chính vì điều này, sau sự việc công ty Liên Kết Việt lừa
60.000 người tham gia vỡ lở dư luận đã đặt câu hỏi tại sao Bộ Công
Thương không công bố rộng rãi thông tin xử phạt, nếu công bố rộng rãi
hậu quả có thể giảm bớt…
Hiện nay, pháp luật và nhận thức xã hội chưa có sự phân biệt rõ mô
hình bán hàng đa cấp hợp pháp và hành vi lừa đảo hình tháp, nên nhiều
trường hợp tiêu cực liên quan đến lừa đảo hình tháp bị quy về bán hàng đa
cấp [25, tr.5].
Như đã đề cập tại phần trên, bán hàng đa cấp là cách kinh
doanh thông qua mạng lưới những người tham gia được tổ chức thành
nhiều cấp, nhiều nhánh. Những người tham gia này được hưởng hoa hồng,
lợi ích kinh tế từ kết quả kinh doanh của mình và những người tham gia
cấp dưới.
Bên cạnh mô hình bán hàng đa cấp nêu trên, trên thực tế có tồn tại
một mô hình huy động tài chính hình tháp (pyramid scheme) cũng tổ chức
người tham gia theo mạng lưới gồm nhiều cấp giống như bán hàng đa cấp.
Tuy nhiên, bản chất của mô hình này là thu tiền của những người cấp dưới
để trả cho những người cấp cao hơn. Trong mô hình này, người mới tham
gia sẽ được yêu cầu đóng một khoản tiền gia nhập mạng lưới để trả cho các
cấp trên, bù lại họ sẽ được quyền tuyển dụng người mới ở cấp dưới và thu
tiền từ những người này. Đây là một hình thức lừa đảo, không tạo ra bất kỳ
giá trị thặng dư cho nền kinh tế và tất yếu sẽ đổ vỡ khi không còn tìm được
những người mới đóng tiền vào hình tháp. Khi đó, số đông những người ở
cấp thấp sẽ gánh chịu thiệt hại do khoản tiền đã đóng cho cấp trên. Yếu tố
lừa đảo còn thể hiện ở việc những người điều hành mô hình thông tin gian
17
dối về khoản tiền gia nhập mạng lưới dưới danh nghĩa mua hàng, đầu tư...
cũng như gian dối về khả năng lợi nhuận mà mô hình đem lại.
Do sự tương tự về tổ chức mạng lưới nhiều cấp, trong một số trường
hợp mô hình bán hàng đa cấp được sử dụng làm vỏ bọc cho hành vi tổ
chức hình tháp. Khi đó, hoạt động bán sản phẩm hàng hóa hay dịch vụ chỉ
là hình thức che đậy việc thu tiền của những người mới tham gia vào
mạng. Hoạt động vi phạm có những biểu hiện như: sản phẩm được chào
bán cho người tham gia với giá rất cao nhưng ít hay không có giá trị sử
dụng, không thể lưu thông một cách bình thường trong thực tế; người tham
gia không được trang bị kỹ năng bán hàng mà được dạy cách lôi kéo, dụ dỗ
người khác tham gia mạng lưới và được hứa hẹn thu lợi khi tuyển dụng
được người mới.
Vì vậy, nhu cầu đặt ra đối với công tác quản lý hoạt động bán hàng
đa cấp trong tương lai rất quan trọng, một mặt phải sửa đổi các quy định
của pháp luật nhằm thắt chặt quản lý hơn nữa, tránh tình trạng biến tướng
của một số công ty bán hàng đa cấp; một mặt phải nâng cao nhận thức của
người dân về hành vi lừa đảo hình tháp. Hiện hệ thống pháp luật Việt Nam
cũng chưa có những quy định rõ ràng về việc xử lý đối với hành vi lừa đảo
hình tháp này.
3.6 Đánh giá thực trạng quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán
hàng đa cấp
- Những thành công
- Những hạn chế yếu kém trong công tác quản lý Nhà nước đối với
hoạt động bán hàng đa cấp.
- Nguyên nhân hạn chế yếu kém trong công tác quản lý nhà nước
đối với hoạt động bán hàng đa cấp.
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3
Trong những năm qua, hoạt động bán hàng đa cấp tại Việt Nam diễn
ra rất nhanh chóng. Quá trình hoạt động của hình thức kinh doanh này đã
đặt ra yêu cầu rất lớn về quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa
cấp. Các cơ quan quản lý nhà nước ở Việt Nam đã có nhiều cố gắng trong
18
quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp, đảm bảo đúng mục
tiêu phát triển kinh tế theo hướng hội nhập quốc tế mà Đảng và Nhà nước
đã đề ra và đạt được một số hiệu quả tích cực. Hệ thống văn bản quy phạm
pháp luật về quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp đã đảm
bảo cho hoạt động kinh doanh này theo đúng khuôn khổ, tuân thủ pháp
luật, đảm bảo lợi ích của Nhà nước, lợi nhuận cho doanh nghiệp bán hàng
đa cấp, người tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp và người tiêu dùng.
Do nhiều nguyên nhân, hoạt động quản lý nhà nước của các cấp
chính quyền đối với hoạt động bán hàng đa cấp Việt Nam cũng còn một số
mặt tồn tại, hạn chế cần được khắc phục để đáp ứng yêu cầu phát triển của
quốc gia trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế của nước ta hiện nay.
Những bất cập, hạn chế đó là:
Một là, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật còn một số quy định
mâu thuẫn, chồng chéo gây khó khăn trong việc tổ chức thực hiện pháp
luật trên thực tế; việc thực thi pháp luật về bán hàng đa cấp chưa nghiêm.
Hai là, việc cho thành lập doanh nghiệp tổ chức và hoạt động bán
hàng đa cấp chưa được chặt chẽ. Nhiều doanh nghiệp bán hàng đa cấp
không tuân thủ các quy định của pháp luật và có sự biến tướng trong hoạt
động này đó là bán hàng đa cấp bất chính. Mặt khác, các cơ quan quản lý
nhà nước cũng chưa hoàn toàn tuân thủ các quy trình và tính khách quan
khi cho phép các doanh nghiệp tổ chức và thực hiện bán hàng đa cấp nên
có nhiều dự án đầu tư không đem lại hiệu quả cho xã hội.
Ba là, hoạt động quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa
cấp còn lỏng lẻo, các quy định về quản lý doanh nghiệp, người tham gia,
xử lý vi phạm pháp luật trong hoạt động bán hàng đa cấp chưa đồng bộ và
cụ thể.
19
Chƣơng 4
PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NHÀ
NƢỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG BÁN HÀNG ĐA CẤP
4.1 Phƣơng hƣớng hoàn thiện quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động
bán hàng đa cấp
Thứ nhất: Tiếp tục chính sách quản lý theo hướng cho phép đăng ký
hoạt động bán hàng đa cấp đồng thời siết chặt quản lý[4]
Thứ hai: Để thực hiện tốt chính sách quản lý hoạt động bán hàng đa
cấp, cần có sự xem xét và phát triển tách biệt hai bộ phận khác nhau của
chính sách này:
+ Chính sách quản lý chung
+ Chính sách quản lý đặc thù:
4.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán
hàng đa cấp
- Bổ sung và hoàn thiện các quy định của pháp luật về hoạt động bán hàng
đa cấp
- Đổi mới mô hình quản lý, giám sát hoạt động đối với doanh nghiệp bán
hàng đa cấp
+ Hoàn thiện nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức của các chủ thể quản lý
nhà nước đối với bán hàng đa cấp
Thứ nhất: Hoàn thiện bộ máy quản lý BHĐC ở Cục Quản lý Cạnh
tranh (Bộ Công Thương).
Thứ hai: hoàn thiện bộ máy quản lý BHĐC ở Sở Công Thương
+ Nâng cao năng lực quản lý, giám sát và xử lý vi phạm pháp
luật của các cơ quan quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp BHĐC
+ Tăng cường công tác hướng dẫn, hỗ trợ và định hướng cho
doanh nghiệp tổ chức kinh doanh và quản lý, giám sát hoạt động của đội
ngũ nhà phân phối theo đúng quy định của pháp luật
4.3 Giải pháp đào tạo đội ngũ cán bộ - công chức thực hiện nhiệm vụ
quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa cấp.
Xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức đủ năng lực, phẩm chất đáp
ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân
20
dân, do nhân dân, vì nhân dân [80, tr58]. Cho nên, việc nâng cao nhận
thức của đội ngũ cán bộ công chức thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước
về bán hàng đa cấp là rất thiết thực trong công tác kiểm tra, phát hiện, xử
lý hành vi bán hàng đa cấp bất chính. Công tác thực thi pháp luật về bán
hàng đa cấp về bán hàng đa cấp có hiệu quả hay không phụ thuộc phần lớn
vào đội ngũ thực thi pháp luật.
4.4. Giải pháp đổi mới phƣơng tiện hoạt động quản lý nhà nƣớc
đối với hoạt động bán hàng đa cấp
Hiện nay Chính phủ điện tử (e-Government) là tên gọi của một chính
phủ mà mọi hoạt động của nhà nước được thay đổi theo một khái niệm
hoàn toàn mới, chính phủ đó gần và thuận lợi với công dân hơn, bằng các
kỹ thuật và công nghệ tiên tiến, hiện đại. Mọi quan hệ giữa chính phủ và
công dân bảo đảm tính minh bạch, công khai, thuận tiện, bảo đảm sự kiểm
soát và giám sát lẫn nhau giữa công dân với chính phủ; một chính phủ của
dân, vì dân và vì sự phồn thịnh của đất nước trong một môi trường toàn
cầu hóa và hội nhập quốc tế. [Theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia].
4.5 Điều kiện để thực hiện giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý
nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa cấp
Các giải pháp nêu trên nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước
đối với hoạt động bán hàng đa cấp. Đó không phải là các giải pháp riêng
biệt mà có quan hệ mật thiết với nhau. Vì thế, phải thực hiện một cách
đồng bộ các giải pháp nhằm mục đích góp phần bổ sung hoàn thiện các
quy định pháp luật về bán hàng đa cấp và đồng thời giúp cho công tác
quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ngày càng chặt chẽ
hơn.
KẾT LUẬN CHƢƠNG 4
Trong chương này, nghiên cứu sinh đã nêu lên hai phương hướng
hoàn thiện quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp đó là: (1)
Tiếp tục chính sách quản lý theo hướng cho phép đăng ký hoạt động bán
hàng đa cấp đồng thời siết chặt quản lý; (2) Để thực hiện tốt chính sách
quản lý hoạt động bán hàng đa cấp cần xem xét và tách biệt hai bộ phận
21
khác nhau đó là chính sách quản lý chung – chính sách quản lý đặc thù.
Hoạt động bán hàng đa cấp là một loại hình kinh doanh khá mới và
phức tạp nên đã gây nhiều khó khăn trong công tác quản lý nhà nước đối
với hoạt động bán hàng đa cấp. Trong quản lý nhà nước đối với hoạt động
bán hàng đa cấp đã nảy sinh những hạn chế bất cập trong quy định pháp
luật cũng như hạn chế bất cập trong thực tiễn quản lý nhà nước đối với
hoạt động này. Từ những khó khăn, bất cập, hạn chế đó tác giả đưa ra
những giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng
đa cấp. Nhóm giải pháp bổ sung và hoàn thiện các quy định của pháp luật
về hoạt động BHĐC; nhóm gải pháp đổi mới mô hình quản lý, giám sát
hoạt động đối với doanh nghiệp BHĐC. Bên cạnh đó, tác giả đưa ra những
khuyến khích doanh nghiệp xây dựng chế độ hoa hồng hợp lý, nâng cao
đạo đức kinh doanh cho người tham gia, chú trọng lợi ích cộng đồng xã
hội. Giải pháp đào tạo đội ngũ cán bộ - công chức, đổi mới phương tiện
hoạt động quản lý nhà nước đối với hoạt động BHĐC cũng là giải pháp
thiết yếu cho công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động BHĐC. Để thực
hiện những giải pháp trên, trong chương 4 cũng đặt ra giải pháp nâng cao
hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động BHĐC.
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Bán hàng đa cấp du nhập vào Việt Nam từ những năm cuối thế kỷ
XX, theo số liệu thống kê của Cục Quản lý cạnh tranh, Bộ Công Thương,
tính đến hết Quý I năm 2016, đã có 67 công ty đang áp dụng cách
kinh doanh này (trong đó, có 54 doanh nghiệp trong nước và 13 doanh
nghiệp nước ngoài). Hiện nay, cả nước có khoảng 1,2 triệu người tham gia
mạng lưới kinh doanh của các doanh nghiệp đa cấp, tổng doanh thu trong
năm 2015, khoảng 6.000 tỉ đồng tăng trưởng 6,4% so với năm 2013 [31,
tr.19].
Cho đến nay, bán hàng đa cấp mặc dù không còn mới đối với
người dân Việt Nam, nhưng vẫn là đề tài mang tính thời sự, gây nhiều
tranh luận trên phạm vi cả nước. Nếu doanh nghiệp thực hiện cách
bán hàng đa cấp đúng nghĩa, đúng pháp luật, sẽ có những đóng góp nhất
định cho nền kinh tế; đó là vấn đề mang tính nguyên tắc, bất kỳ phương
thức bán hàng nào cũng đều giúp cho việc phát triển sản xuất và lưu thông
hàng hóa. Xét trên bình diện rộng hơn, bán hàng đa cấp sẽ tạo thêm việc
làm và thu nhập cho nhiều người lao động; giúp cho người tiêu dùng có
thêm sự lựa chọn mua sắm, hàng hóa được giao tận nhà; giúp cho doanh
nghiệp tiết kiệm được nhiều chi phí trung gian, chi phí quảng cáo, khuyến
mại… Tuy nhiên, lợi dụng lòng tin dưới hình thức những món lợi khổng lồ,
nhiều công ty “ma” đã giả danh doanh nghiệp bán hàng đa cấp nước ngoài để
kéo theo hàng nghìn người kinh doanh nhưng chưa hiểu rõ cách bán
hàng đa cấp, để lừa đảo người tiêu dùng. Nhiều công ty bán hàng đa cấp làm
ăn chụp giựt, thu được lợi nhuận lớn ban đầu rồi bỏ trốn gây hậu quả
xấu cho người tiêu dùng, bằng chứng là có đến 20 công ty bán hàng đa cấp,
chiếm gần 30% công ty được cấp giấy phép ngưng hoạt động, trong đó có
công ty bị tịch thu giấy phép kinh doanh do hành vi lừa đảo không trung thực
[70, tr.18]. Mỗi công ty bán hàng đa cấp có hàng ngàn người tham gia, gây
ảnh hưởng đến họ với sự tác động xấu của cách kinh doanh này. Thế
là, từ một cách kinh doanh hợp pháp, bán hàng đa cấp trở thành bất
hợp pháp dưới sự bóp méo của những kẻ lừa đảo, gây mất lòng tin của người
1
tiêu dùng, khiến xã hội Việt Nam chưa coi trọng , thậm chí phản đối về bán
hàng đa cấp, cho rằng đây là hình thức kinh doanh có tính chất “lừa đảo”, đề
nghị Nhà nước cấm.
Vậy, vì sao hoạt động kinh doanh đa cấp liên tục biến tướng phức
tạp, gây hậu quả nghiêm trọng với cộng đồng xã hội, ảnh hưởng tới an
ninh - trật tự? Rất nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng, hoạt động kinh
doanh đa cấp biến tướng, lộn xộn trước hết là do việc kiểm tra, quản lý
kinh doanh đa cấp chưa thường xuyên, thiếu thống nhất, khiến một số
doanh nghiệp, đơn vị bán hàng đa cấp với mục đích lừa đảo có “đất” phát
triển... Bởi vậy, để tăng cường công tác quản lý nhà nước về hoạt động bán
hàng đa cấp, các cơ quan chức năng cần sớm bổ sung và hoàn thiện các
văn bản quy phạm pháp luật; tăng cường công tác quản lý, kiểm tra, giám
sát hoạt động bán hàng đa cấp trên địa bàn; chủ động thực hiện hoạt động
giám sát, kiểm tra nhằm phát hiện và xử lý kịp thời, hay chuyển cơ quan
có thẩm quyền xử lý kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật về bán hàng
đa cấp trên địa bàn; triển khai công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục,
nâng cao nhận thức cho người dân, doanh nghiệp bán hàng đa cấp và
người tham gia bán hàng đa cấp trên địa bàn về hoạt động bán hàng đa cấp
nói chung và pháp luật quản lý hoạt động bán hàng đa cấp nói riêng. Đối
với các doanh nghiệp kinh doanh đa cấp muốn hoạt động tại các địa
phương phải có trụ sở chi nhánh, hay văn phòng đại diện, có người đại
diện, điện thoại cụ thể để ngành chức năng địa phương có cơ sở theo dõi,
cập nhập thông tin và kịp thời chấn chỉnh những sai phạm của doanh
nghiệp, nhân viên kinh doanh đa cấp. Các địa phương cũng cần chủ động
tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho người dân nhận
diện hành vi bán hàng đa cấp bất chính, để tránh bị lôi kéo, “sập bẫy lừa
đảo”, thận trọng, cảnh giác với các biến tướng của loại hình kinh doanh đa
cấp, có phương án bảo vệ an toàn cho người tố cáo các đơn vị kinh doanh
đa cấp có biểu hiện lừa đảo…
Với thực tế được phân tích ở trên, nghiên cứu sinh thấy rằng, việc
nghiên cứu để xây dựng mô hình quản lý hiệu quả đối với hoạt động bán
hàng đa cấp ở Việt Nam hiện nay là vấn đề có tính cấp thiết. Công tác
2
quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp luôn là ưu tiên hàng
đầu của cơ quan chức năng, nhằm hỗ trợ hơn nữa những người tham gia
chân chính, tạo nên một cái nhìn tích cực về ngành này, đồng thời bảo vệ
tối đa quyền lợi của người tiêu dùng. Từ đó, nghiên cứu sinh đã mạnh dạn
lựa chọn đề tài “Quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở
Việt Nam hiện nay” để nghiên cứu và làm Luận án Tiến sĩ luật học.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1 Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của luận án là nhằm làm sáng tỏ những vấn
đề lý luận về quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp; phân
tích, đánh giá thực trạng quy định pháp luật và thực tiễn thực hiện công tác
quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam hiện nay
để chỉ ra những điểm còn hạn chế, bất cập, từ đó, đề xuất những giải pháp
nhằm hoàn thiện công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa
cấp ở Việt Nam trong tình hình mới.
2.2 Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện được mục đích nghiên cứu nêu trên, nhiệm vụ của
luận án là:
- Làm rõ bản chất, nội hàm của cách bán hàng đa cấp, từ
đó, làm rõ nhu cầu, vai trò và tính đặc thù trong nội dung quản lý nhà
nước đối hoạt động bán hàng đa cấp.
- Phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật và thực trạng quản lý
nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam hiện nay.
- Đề xuất các quan điểm và giải pháp nhằm hoàn thiện công tác
quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam trong tình
hình mới.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là những vấn đề lý luận và thực
tiễn về hoạt động bán hàng đa cấp và quản lý nhà nước đối với hoạt động
bán hàng đa cấp theo quy định của pháp luật Việt Nam.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
3
Về nội dung: Tác giả luận án tập trung nghiên cứu những vấn đề
lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa
cấp theo quy định của pháp luật Việt Nam. Tuy nhiên, để làm rõ hơn các
vấn đề nghiên cứu, tác giả luận án cũng tiến hành khảo cứu pháp luật và
thực tiễn quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở một số
quốc gia trên thế giới nhằm rút ra bài học kinh nghiệm trong công tác quản
lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam.
Về không gian: Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội là hai trung tâm
thương mại lớn của cả nước, đồng thời, cũng là nơi tổ chức kinh doanh bán
hàng đa cấp nhiều nhất Việt Nam. Có đến 80% công ty bán hàng đa cấp của
Việt Nam đóng trên 2 địa bàn này, nhiều công ty kinh doanh thành công và có
đóng góp nhất định cho phát triển kinh tế, xã hội, song cũng không ít công ty
bán hàng đa cấp có hoạt động không trung thực ảnh hưởng xấu đến người
tiêu dùng, gây bức xúc cho xã hội. Vì vậy, tác giả luận án lấy địa bàn TP. Hồ
Chí Minh và Hà Nội để nghiên cứu thực tế nhằm rút ra những bài học từ thực
tiễn, góp phần đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý nhà nước đối
với hoạt động bán hàng đa cấp.
Về thời gian: Các số liệu thống kê sử dụng trong luận án được tiến
hành thu thập từ năm 2004 đến năm 2016.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Để thực hiện nghiên cứu hiệu quả những vấn đề của đề tài đặt ra,
luận án sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử.
Đây là phương pháp chủ đạo, xuyên suốt toàn bộ quá trình nghiên cứu của
luận án, để đưa ra những kết luận khoa học đảm bảo tính khách quan, chân
thực. Bên cạnh đó, luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể
như: Phương pháp tiếp cận hệ thống đa ngành, liên ngành (kinh tế, luật
học, chính trị); phương pháp phân tích, tổng hợp; phương pháp luật học so
sánh; phương pháp xã hội học pháp luật; phương pháp phân tích hệ thống;
phương pháp đồ họa (phương pháp mạng lưới); phương pháp mô hình (mô
hình tác nghiệp…).
Để thực hiện có hiệu quả mục đích nghiên cứu, tác giả luận án kết
hợp chặt chẽ các phương pháp này trong suốt quá trình nghiên cứu toàn bộ
4
nội dung luận án, tùy thuộc vào từng chương, các phương pháp nghiên cứu
được áp dụng như sau:
- Ở Chương 1, tác giả sử dụng phương pháp tổng hợp, thống kê,
thu thập, phân tích, tiếp cận đa ngành nhằm đánh giá tổng quan tình hình
nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án.
- Ở Chương 2, tác giả chú trọng phương pháp hệ thống, so sánh,
phương pháp phân tích, tổng hợp nhằm làm rõ những vấn đề lý luận của
quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp, đồng thời, phân tích
so sánh các quy định pháp luật của một số nước trên thế giới cũng như
thực tiễn áp dụng pháp luật về quản lý nhà nước đối với hoạt động bán
hàng đa cấp, qua đó rút ra bài học kinh nghiệm góp phần hoàn thiện công
tác quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam.
- Ở Chương 3, tác giả chú trọng phương pháp hệ thống hoá, phân
tích, tổng hợp, đánh giá; phương pháp đồ họa (phương pháp mạng lưới),
nhằm làm rõ thực trạng các quy định pháp luật Việt Nam hiện hành và
thực tiễn thực hiện pháp luật về quản lý nhà nước đối với hoạt động bán
hàng đa cấp trong thời gian qua, chỉ ra những thành tựu cơ bản, những hạn
chế, bất cập và nguyên nhân.
- Ở Chương 4, tác giả vận dụng kết hợp các phương pháp lịch sử,
xã hội học pháp luật, phương pháp tổng hợp và dự báo để đưa ra phương
hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động
bán hàng đa cấp, bảo đảm mục tiêu của quản lý nhà nước đối với hoạt
động bán hành đa cấp, song vẫn tôn trọng quyền tự do kinh doanh và nhu
cầu phát triển của các doanh nghiệp cũng như người tham gia, tạo lợi thế
cạnh tranh cho các doanh nghiệp nhưng bảo vệ hiệu quả quyền lợi của
người tiêu dùng trong cách kinh doanh bán hàng đa cấp…
5. Những điểm mới của luận án
Luận án là công trình nghiên cứu một cách cơ bản, toàn diện về
quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp trong điều kiện kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Những điểm mới của luận án
được thể hiện ở các vấn đề sau đây:
Một là, luận án làm rõ tính đặc thù của cách bán hàng đa
5
cấp và chính những đặc thù này chi phối yêu cầu, mô hình và nội dung của
quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam về
phương diện lý luận. Đồng thời, để làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn
của quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp, luận án cũng
khảo cứu pháp luật và thực tiễn quản lý nhà nước đối với hoạt động bán
hàng đa cấp ở một số nước trên thế giới nhằm rút ra bài học kinh nghiệm
trong quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam.
Hai là, luận án đã phân tích thực trạng pháp luật cũng như thực
tiễn quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam thời
gian qua, đánh giá những ưu điểm, chỉ ra những hạn chế, bất cập và
nguyên nhân... Đây được coi là cơ sở thực tiễn quan trọng để hoàn thiện
công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam.
Ba là, từ các nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận án đưa ra các
quan điểm và kiến nghị các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý nhà
nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam trong tình hình mới.
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
Về mặt khoa học, luận án góp phần làm sáng tỏ thêm các vấn đề lý
luận về quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp phù hợp với
điều kiện thực tiễn Việt Nam và yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế. Những
nghiên cứu, đề xuất của luận án góp phần hoàn thiện pháp luật và nâng
cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt
Nam trong tình hình mới.
Về mặt thực tiễn, kết quả nghiên cứu của luận án sẽ là tài liệu
tham khảo có giá trị trong nghiên cứu lập pháp cũng như thực tiễn quản
lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp. Luận án cũng có thể là tài
liệu giảng dạy và học tập trong các cơ sở đào tạo pháp luật về vấn đề quản
lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp
7. Kết cấu luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và các
phụ lục, luận án được kết cấu bốn chương:
Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sở lý thuyết và
phương pháp nghiên cứu
6
Chƣơng 2: Những vấn đề lý luận về quản lý nhà nước đối với
hoạt động bán hàng đa cấp
Chƣơng 3: Thực trạng quản lý nhà nước đối với hoạt động bán
hàng đa cấp ở Việt Nam hiện nay
Chƣơng 4: Định hướng và giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước
đối với hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam
CHƢƠNG 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU,
CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu
Tình hình nghiên cứu ở ngoài nước
Qua quá trình nghiên cứu, tác giả nhận thấy tài liệu về quản lý bán
hàng đa cấp không thật sự phong phú như các công trình nghiên cứu dưới
góc độ kinh tế về lĩnh vực kinh doanh bán hàng đa cấp. Tuy nhiên trong
các công trình viết về loại hình kinh doanh bán hàng đa cấp cũng có những
vấn đề liên quan đến quản lý bán hàng đa cấp như bộ máy quản lý, nguyên
tắc quản lý, đặc điểm quản lý, đối tượng quản lý. Các công trình có thể
được chia thành hai loại: 1) các công trình tâp trung viết về bán hàng đa
cấp, nhận diện loại hình kinh doanh này, xác định vai trò của nó, những ưu
thế cũng như những thủ đoạn kinh doanh đa cấp bất chính v.v… để từ đó
khuyến cáo các cơ quan quản lý cũng như xã hội nâng cao hiểu biết và
quản lý, giám sát hoạt động của các công ty bán hàng đa cấp; 2) các công
trình viết chuyên về vấn đề quản lý nhà nước đối với bán hàng đa cấp. Tuy
nhiên, khi viết về quản lý đối với bán hàng đa cấp thì cũng ít nhiều phải
trình bày về bán hàng đa cấp, khó có công trình nào chỉ chuyên bàn về
quản lý nhà nước đối với bán hàng đa cấp.
Tình hình nghiên cứu trong nước
Bán hàng đa cấp và sự cần thiết quản lý nhà nước đối với bán hàng đa
cấp thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học pháp lý, khoa học kinh tế
với các vấn đề có liên quan như sau:
7
- Nghiên cứu lý luận về quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng
đa cấp.
- Nghiên cứu về thực trạng quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng
đa cấp
1.2. Đánh giá về các công trình nghiên cứu đã công bố
Từ quá trình khảo cứu các công trình nghiên cứu trong và ngoài
nước về vấn đề bán hàng đa cấp và quản lý nhà nước có liên quan đến đề
tài, tác giả nhận thấy hoạt động nghiên cứu đạt được một số kết quả cơ bản
sau:
Một là, có rất nhiều cách tiếp cận ở các góc độ khác nhau từ góc độ
kinh tế, góc độ pháp lý, góc độ chính trị về bán hàng đa cấp. Song nhìn
chung dù là ủng hộ hay phản đối cách kinh doanh đa cấp, các tác
giả đều khẳng định tính hai mặt của bán hàng đa cấp và là xu thế tất yếu
khách quan của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.
Hai là, các công trình đã phân tích làm rõ cơ sở kinh tế, pháp lý của
việc áp dụng các quy định pháp luật trong hoạt động quản lý bán hàng đa
cấp. Ở khía cạnh này cũng có nhiều quan điểm khác nhau có ý kiến cho
rằng nên chăng bỏ bán hàng đa cấp trong kinh tế. Điều này đi ngược lại tự
do trong kinh doanh mà Hiến pháp nước ta đã quy định.
Ba là, ở Việt Nam mặc dù vấn đề quản lý nhà nước đối với hoạt
động bán hàng đa cấp còn khá nhiều tranh luận trong khoa học pháp lý và
thực tiễn kinh doanh song ở các khía cạnh khác nhau, vấn đề này cũng
đựơc giới kinh tế, luật học quan tâm và nhìn chung đều có quan điểm
tương đối thống nhất về cách kinh doanh là bán hàng đa cấp.
1.3 Cơ sở lý thuyết và phƣơng pháp nghiên cứu
- Cơ sở lý thuyết
Đề tài luận án được nghiên cứu trước hết là dựa vào các quan
điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, và đường lối chủ
trương chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam về các thành phần kinh tế
và hội nhập kinh tế quốc tế.
Luận án cũng dựa vào đường lối đổi mới của đất nước, các nghị
quyết Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng, Hiến pháp và văn bản
8
pháp luật của Nhà nước trong việc xây dựng nhà nước pháp quyền, trong
đó theo định hướng cho sự hoàn thiện pháp luật về quản lý nhà nước đối
với hoạt động bán hàng đa cấp.
Luận án tiếp cận các vấn đề theo hướng từ cơ sở lý luận về quản
lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp đến đánh giá thực trạng
công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp. Phương
pháp nghiên cứu.
Để nghiên cứu có hiệu quả những vấn đề do đề tài đặt ra, luận án sử
dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch
sử. Đây là phương pháp chủ đạo xuyên suốt toàn bộ quá trình nghiên cứu
của luận án, để đưa ra những nhận định, kết luận khoa học đảm tính khách
quan, chân thực. Bên cạnh đó tác giả còn sử dụng các phương pháp khác.
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1
Từ những ý tưởng cũng như luận giải như đã trình bày, nghiên cứu
sinh rút ra một số kết luận sau:
Với những ưu điểm vượt trội trong việc thu hút người tiêu dùng
tham gia mạng lưới phân phối, bán hàng đa cấp sẽ là cách tiêu thụ
sản phẩm có khả năng phát triển mạnh mẽ ở nước ta trong nhiều năm tới.
Dưới góc độ pháp lý, điều đó đòi hỏi pháp luật không chỉ tạo điều kiện
thuận lợi cho chủ thể bán hàng đa cấp chân chính phát triển, mà còn phải
có khả năng ngăn ngừa và xử lý nghiêm minh những chủ thể lợi dụng bán
hàng đa cấp để trục lợi bất chính góp phần bảo vệ quyền lợi chính đáng
của người tiêu dùng, người tham gia và doanh nghiệp bán hàng đa cấp nói
chung. Và để góp phần đáp ứng yêu cầu trên, qua quá trình nhiên cứu đề
tài, tác giả rút ra một số kết luận sau:
Pháp luật điều chỉnh hoạt động bán hàng đa cấp hiện nay của nước
ta chưa phù hợp với thực tiễn bán hàng đa cấp. Pháp luật có nhiều quy
định tập trung vào khâu đăng ký bán hàng đa cấp nhưng buông lỏng quá
trình hoạt động của doanh nghiệp và người tham gia bán hàng đa cấp. Bên
cạnh đó, các quy định xử lý vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực
bán hàng đa cấp còn nhiều thiếu sót nên chưa thể áp dụng vào thực tiễn.
9
Từ đó dẫn đến hệ quả không thể quản lý và ngăn chặn kịp thời hành vi vi
phạm của doanh nghiệp và người tham gia bán hàng đa cấp.
Bán hàng đa cấp luôn là vấn đề được các học giả trên thế giới quan
tâm nghiên cứu từ lâu và có nhiều quan điểm khác nhau, điều đó cho thấy
tính phức tạp của vấn đề. Ở Việt Nam, vấn đề này còn có nhiều tranh luận,
tuy đã có một số công trình nghiên cứu, nhưng chủ yếu nhìn từ các khía
cạnh kinh tế. Vì vậy, rất cần có một công trình nghiên cứu độc lập chuyên
sâu và có hệ thống về quản lý nhà nước hoạt động bán hàng đa cấp từ góc
độ thể chế pháp lý.
CHƢƠNG 2
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC
ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG BÁN HÀNG ĐA CẤP
2.1 Những vấn đề chung về hoạt động bán hàng đa cấp
2.1.1 Khái niệm bán hàng đa cấp
Theo Nghị định 42/2014/NĐ-CP của Chính phủ ban hành ngày
14/05/2014 về quản lý bán hàng kinh doanh đa cấp nêu rõ: “Kinh doanh
theo cách đa cấp là hình thức kinh doanh thông qua mạng lưới
người tham gia gồm nhiều cấp, nhiều nhánh khác nhau, trong đó, người
tham gia được hưởng hoa hồng, tiền thưởng và các lợi ích kinh tế khác từ
hoạt động kinh doanh của mình và của mạng lưới do mình xây dựng”.
Còn theo Khoản 11, Điều 3, Luật Cạnh tranh số 27/2004/QH11 được
Quốc hội Việt Nam ban hành ngày 03/12/2004: “BHĐC là một phương
thức tổ chức kinh doanh của doanh nghiệp thông qua nhiều cấp khác
nhau, trong đó người tham gia sẽ được hưởng tiền hoa hồng, tiền thưởng
và/hay lợi ích kinh tế khác từ kết quả bán hàng hóa của mình và của
người khác trong mạng lưới do người đó tổ chức ra và được doanh
nghiệp BHĐC chấp thuận”.
2.1.2 Đặc điểm của bán hàng đa cấp
Thứ nhất, bán hàng đa cấp là một hình thức phát triển của bán hàng
trực tiếp (là cách bán lẻ hàng hóa).
Thứ hai, bán hàng đa cấp có cách bán hàng là thông qua
10
những người tham gia được tổ chức ở nhiều tầng khác nhau.
Thứ ba, doanh nghiệp bán hàng đa cấp phải chi trả hoa hồng cho
phân phối viên.
Thứ tư, người tham gia bán hàng đa cấp là người tiêu dùng mà
không nhân danh doanh nghiệp.
Thứ năm, doanh nghiệp bán hàng đa cấp không cần quảng cáo sản
phẩm trên phương tiện thông tin đại chúng.
2.1.3. Phân biệt bán hàng đa cấp với các cách bán hàng
trực tiếp khác và bán hàng đa cấp bất chính
- Phân biệt bán hàng đa cấp với bán hàng trực tiếp
Bán hàng đa cấp cũng là một cách bán hàng trực tiếp. Tuy
nhiên bán hàng đa cấp có những điểm khác biệt rõ nét với cách
bán hàng trực tiếp khác như bán hàng qua điện thoại, internet, home
shopping, bán hàng thông qua mạng lưới phân phối do doanh nghiệp trực
tiếp tuyển dụng...
- Phân biệt bán hàng đa cấp với bán hàng đa cấp bất chính
2.2 . Khái niệm quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa
cấp
2.2.1 Khái niệm quản lý nhà nước
Như vậy, quản lý nhà nước là sự tác động mang tính chấp hành và
điều hành của các chủ thể mang quyền lực nhà nước, chủ yếu là các cơ
quan hành chính nhà nước, bằng nhiều biện pháp, tới các đối tượng quản
lý nhằm thực hiện chức năng đối nội và đối ngoại của Nhà nước trên cơ sở
pháp luật.
2.2.2
Khái niệm quản lý nhà nước đối với hoạt động bán
hàng đa cấp
Quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp mang những
đặc điểm chung của quản lý nhà nước:
Một là, quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp là hoạt
động mang tính tổ chức và điều chỉnh.
Hai là, quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp là hoạt
động quản lý mang tính quyền lực nhà nước.
11
Ba là, quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp là hoạt
động có tính thống nhất, được tổ chức chặt chẽ
Bốn là, quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp có tính
chủ động, sáng tạo.
Ngoài ra, quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp có
những đặc điểm riêng sau đây:
Thứ nhất, trong hoạt động quản lý nhà nước về bán hàng đa cấp,
Nhà nước trao toàn quyền chủ động cho doanh nghiệp tự lựa chọn phương
thức kinh doanh, cụ thể là cách bán hàng đa cấp.
Thứ hai, để thực hiện hoạt động bán hàng đa cấp thì doanh nghiệp
phải đăng ký với cơ quan nhà nước có thẩm quyền (hoạt động kinh doanh
có điều kiện) đó là Bộ Công Thương.
Thứ ba, quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp là quá
trình quản lý những đối tượng tương đối phức tạp.
Bốn là, các sản phẩm bán hàng đa cấp thường có nguồn gốc xuất xứ
nước ngoài nên việc quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp
có quan hệ mật thiết với quản lý hàng hóa nhập khẩu.
2.3 Vai trò của quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động BHĐC
Vai trò, quản lý của Nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp
được thể hiện qua những điểm sau:
Một là, quản lý nhà nước tạo ra môi trường kinh doanh thuận lợi
Hai là, bên cạnh những lợi ích về kinh tế- xã hội, hoạt động bán
hàng đa cấp còn có nhiều biểu hiện tiêu cực, tác động xấu về nhiều mặt
nên cần có sự quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp.
2.4 Chủ thể quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động BHĐC
Các chủ thể có chức năng quản lý nhà nước và được phân cấp
thẩm quyền quản lý nhà nước đối với hoạt động BHĐC gồm Chính phủ,
Bộ Công Thương, UBND cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, Sở
Công Thương.
12
2.5. Đối tƣợng quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa cấp
- Chủ thể tổ chức bán hàng đa cấp
- Sản phẩm được tiêu thụ trong bán hàng đa cấp
- Người tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp
2.6 Hình thức và phƣơng pháp quản lý nhà nƣớc đối với hoạt
động bán hàng đa cấp
- Hình thức quản lý nhà nước đối với hoạt động BHĐC
- Phương pháp quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp
Các phương pháp quản lý chủ yếu của Nhà nước đối với hoạt động
bán hàng đa cấp bao gồm:
+ Phương pháp hành chính
+ Phương pháp kinh tế
2.7. Các nguyên tắc quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán
hàng đa cấp
Theo đó, nguyên tắc quản lý đối với hoạt động bán hàng đa cấp của
Nhà nước với ba nguyên tắc cơ bản sau:
- Nguyên tắc thống nhất lãnh đạo chính trị và kinh tế đối với hoạt
động bán hàng đa cấp
- Nguyên tắc đảm bảo lợi ích của nhà nước và của xã hội
- Nguyên tắc pháp chế XHCN
2.8 Nội dung quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa
cấp
- Ban hành văn bản quy phạm pháp luật về hoạt động BHĐC
- Tổ chức thực hiện văn bản pháp luật về quản lý nhà nước đối với
hoạt động bán hàng đa cấp
- Thanh tra, kiểm tra hoạt động bán hàng đa cấp
- Xử lý vi phạm pháp luật trong hoạt động bán hàng đa cấp
2.9. Kinh nghiệm quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động BHĐC ở
các nƣớc trên thế giới
13
- Kinh nghiệm của Hoa Kỳ:
- Kinh nghiệm của Trung Quốc
- Kinh nghiệm của Nhật Bản
- Một số nhận xét
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2
Bán hàng đa cấp là cách bán lẻ hàng hóa thông qua những
mạng lưới những cá nhân phân phối gồm nhiều tầng khác nhau; trong đó
mỗi người đều có trách nhiệm bán lẻ sản phẩm và có quyền tuyển dụng,
đào tạo người mới tham gia mạng lưới phân phối của mình; mỗi phân phối
viên sẽ được nhận tiền hoa hồng, tiền thưởng hay lợi ích kinh tế khác từ
kết quả tiêu thụ sản phẩm của mình và của mạng lưới do mình trực tiếp
xây dựng và được doanh nghiệp thừa nhận.
Quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp là tập hợp
những tác động liên tục, có tổ chức, có định hướng của Nhà nước đến toàn
bộ quá trình hoạt động bán hàng đa cấp, từ giai đoạn đăng ký hoạt động
bán hàng đa cấp đến hoạt động kinh doanh để đáp ứng nhu cầu cho thị
trường.
Nội dung quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp bao
gồm: Ban hành và tổ chức thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật về
bán hàng đa cấp; Kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm trong hoạt động bán
hàng đa cấp.
Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước về hoạt động bán hàng đa
cấp trên phạm vi cả nước. Bộ Công Thương là cơ quan chuyên môn chịu
trách nhiệm trước Chính phủ thực hiện quản lý nhà nước về hoạt động bán
hàng đa cấp. Uỷ ban nhân dân các cấp có trách nhiệm thực hiện quản lý
nhà nước về hoạt động bán hàng đa cấp trên địa bàn theo phân cấp của
Chính phủ.
Bán hàng đa cấp được nhiều quốc gia trên thế giới thừa nhận là một
hình thức kinh doanh hợp pháp. Có những quốc gia đã ban hành một đạo
luật riêng để điều chỉnh hoạt động bán hàng đa cấp, có những quốc gia lại
xem hoạt động này chỉ được điều chỉnh trong một đạo luật đã có của quốc
14
gia mình. Qua đó, các nhà làm luật nước ta có thể tham khảo các quy định
pháp luật và quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp của một
số quốc gia để quy định trong việc quản lý hoạt động bán hàng đa cấp
nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Việt Nam trước cạm bẫy mô hình
kinh doanh hình tháp ảo.
CHƢƠNG 3
THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI
HOẠT ĐỘNG BÁN HÀNG ĐA CẤP
3.1. Thực trạng bán hàng đa cấp ở Việt Nam
3.1.1 Lịch sử hình thành hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam
Bán hàng đa cấp chỉ có thể hoạt động ở nơi có nền kinh tế thị trường,
cho nên hình thức thương mại này vào Việt Nam khá muộn, tức cuối thế
kỷ 20 và đầu thế kỷ 21 [25]. Chưa đầy 20 năm hình thành và phát triển,
lịch sử BHĐC ở Việt Nam chia làm ba giai đoạn:
Hoạt động BHĐC thời kỳ 1998 – 2004; Hoạt động thời kỳ
2005- 7/2014; Hoạt động BHĐC thời kỳ từ tháng 7/2014 đến tháng
9/2015
3.1.2. Sự phát triển hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt Nam:
- Sự phát triển doanh nghiệp và nhà phân phối trong hoạt động bán
hàng đa cấp
- Đánh giá tình hình hoạt động bán hàng đa cấp ở Việt nam
3.2. Về thực trạng ban hành thể chế quản lý nhà nƣớc đối với
hoạt động bán hàng đa cấp
Xây dựng, ban hành thể chế pháp lý về BHĐC và quản lý nhà nước
đối với hoạt động BHĐC là tạo ra hành lang pháp lý cho việc tổ chức đăng
ký thành lập và hoạt động của các doanh nghiệp bán hàng đa cấp, là cơ sở
pháp lý để kiểm tra, thanh tra cũng như xử lý các vi phạm trong BHĐC.
3.3 Thực trạng thực hiện thể chế quản lý nhà nƣớc đối với hoạt
động BHĐC
15
- Thực trạng cấp giấy đăng ký bán hàng đa cấp
- Quản lý đối với doanh nghiệp bán hàng đa cấp
- Quản lý người tham gia bán hàng đa cấp
3.4 Thanh tra, kiểm tra trong hoạt động BHĐC
Theo quy định của pháp luật về vấn đề kiểm tra và thanh tra
hoạt động bán hàng đa cấp tác giả có một số nhận xét như sau: Các nhà
làm luật đã cố gắng liên kết hoạt động quản lý ở khâu khởi đầu với việc
giám sát hoạt động của doanh nghiệp trên thực tế. Từ những nội dung
đã trình bày ở những phần trên, có thể hình dung diện mạo của cơ chế
tiền kiểm mà pháp luật của chúng ta đã xác lập đối với hoạt động bán
hàng đa cấp.
3.5 Xử lý vi phạm pháp luật trong hoạt động BHĐC
Trong báo cáo của Chi cục Quản lý thị trường, Sở Công Thương Hà
Nội cho biết, từ tháng 5/2015 đến hết tháng 12/2015, Chi cục đã kiểm tra,
xử phạt 13 doanh nghiệp trên địa bàn hoạt động BHĐC trong khi chưa có
Giấy chứng nhận BHĐC. Theo đó, mỗi doanh nghiệp xử phạt từ 80-102
triệu đồng, với 13 doanh nghiệp, tổng số tiền phạt lên đến 1,104 tỷ đồng.
Đồng thời, buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện hành vi
vi phạm vào ngân sách nhà nước 55,5 triệu đồng.
Tuy nhiên, thời điểm sau kiểm tra, thanh tra và xử phạt nêu trên thông
tin về các doanh nghiệp bị xử phạt đã không được công bố rộng rãi. Trong
quý I/2016, Chi cục Quản lý thị trường Hà Nội đã kiểm tra, giám sát hoạt
động 7 doanh nghiệp. Trong đó, xử phạt vi phạm hành chính 2 công ty với
số tiền 143 triệu đồng. Cũng trong năm 2015, việc kiểm tra các doanh
nghiệp hoạt động bán hàng đa cấp cũng được Cục Quản lý cạnh tranh tiến
hành dựa trên Quyết định 73 về việc thành lập Đoàn kiểm tra việc chấp
hành pháp luật về bán hàng đa cấp tại các doanh nghiệp bán hàng đa cấp
và các doanh nghiệp có dấu hiệu kinh doanh theo cách đa cấp
chưa được cấp Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hành đa cấp. Cụ
thể, Cục Quản lý cạnh tranh đã từng kiểm tra công ty Liên Kết Việt sau 7
tháng công ty này được cấp Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng
đa cấp và phát hiện Liên Kết Việt có 5 – 6 điểm các nội dung vi phạm
16
pháp luật quy định, xử phạt 570 triệu đồng. Công ty TNHH Nhượng quyền
Thăng Long (TL Group) cũng từng bị kiểm tra vào tháng 7/2015 xử phạt
202 triệu đồng do vi phạm không thực hiện thủ tục đề nghị cấp sửa đổi, bổ
sung Giấy chứng nhận; cung cấp thông tin sai lệch về tính chất, công dụng
của sản phẩm, về lợi ích của việc tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp
nhằm dụ dỗ người tham gia bán hàng đa cấp… Tuy nhiên, kết quả của đợt
thanh tra, kiểm tra kể trên cũng không được Cục Quản lý cạnh tranh công
bố rộng rãi. Chính vì điều này, sau sự việc công ty Liên Kết Việt lừa
60.000 người tham gia vỡ lở dư luận đã đặt câu hỏi tại sao Bộ Công
Thương không công bố rộng rãi thông tin xử phạt, nếu công bố rộng rãi
hậu quả có thể giảm bớt…
Hiện nay, pháp luật và nhận thức xã hội chưa có sự phân biệt rõ mô
hình bán hàng đa cấp hợp pháp và hành vi lừa đảo hình tháp, nên nhiều
trường hợp tiêu cực liên quan đến lừa đảo hình tháp bị quy về bán hàng đa
cấp [25, tr.5].
Như đã đề cập tại phần trên, bán hàng đa cấp là cách kinh
doanh thông qua mạng lưới những người tham gia được tổ chức thành
nhiều cấp, nhiều nhánh. Những người tham gia này được hưởng hoa hồng,
lợi ích kinh tế từ kết quả kinh doanh của mình và những người tham gia
cấp dưới.
Bên cạnh mô hình bán hàng đa cấp nêu trên, trên thực tế có tồn tại
một mô hình huy động tài chính hình tháp (pyramid scheme) cũng tổ chức
người tham gia theo mạng lưới gồm nhiều cấp giống như bán hàng đa cấp.
Tuy nhiên, bản chất của mô hình này là thu tiền của những người cấp dưới
để trả cho những người cấp cao hơn. Trong mô hình này, người mới tham
gia sẽ được yêu cầu đóng một khoản tiền gia nhập mạng lưới để trả cho các
cấp trên, bù lại họ sẽ được quyền tuyển dụng người mới ở cấp dưới và thu
tiền từ những người này. Đây là một hình thức lừa đảo, không tạo ra bất kỳ
giá trị thặng dư cho nền kinh tế và tất yếu sẽ đổ vỡ khi không còn tìm được
những người mới đóng tiền vào hình tháp. Khi đó, số đông những người ở
cấp thấp sẽ gánh chịu thiệt hại do khoản tiền đã đóng cho cấp trên. Yếu tố
lừa đảo còn thể hiện ở việc những người điều hành mô hình thông tin gian
17
dối về khoản tiền gia nhập mạng lưới dưới danh nghĩa mua hàng, đầu tư...
cũng như gian dối về khả năng lợi nhuận mà mô hình đem lại.
Do sự tương tự về tổ chức mạng lưới nhiều cấp, trong một số trường
hợp mô hình bán hàng đa cấp được sử dụng làm vỏ bọc cho hành vi tổ
chức hình tháp. Khi đó, hoạt động bán sản phẩm hàng hóa hay dịch vụ chỉ
là hình thức che đậy việc thu tiền của những người mới tham gia vào
mạng. Hoạt động vi phạm có những biểu hiện như: sản phẩm được chào
bán cho người tham gia với giá rất cao nhưng ít hay không có giá trị sử
dụng, không thể lưu thông một cách bình thường trong thực tế; người tham
gia không được trang bị kỹ năng bán hàng mà được dạy cách lôi kéo, dụ dỗ
người khác tham gia mạng lưới và được hứa hẹn thu lợi khi tuyển dụng
được người mới.
Vì vậy, nhu cầu đặt ra đối với công tác quản lý hoạt động bán hàng
đa cấp trong tương lai rất quan trọng, một mặt phải sửa đổi các quy định
của pháp luật nhằm thắt chặt quản lý hơn nữa, tránh tình trạng biến tướng
của một số công ty bán hàng đa cấp; một mặt phải nâng cao nhận thức của
người dân về hành vi lừa đảo hình tháp. Hiện hệ thống pháp luật Việt Nam
cũng chưa có những quy định rõ ràng về việc xử lý đối với hành vi lừa đảo
hình tháp này.
3.6 Đánh giá thực trạng quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán
hàng đa cấp
- Những thành công
- Những hạn chế yếu kém trong công tác quản lý Nhà nước đối với
hoạt động bán hàng đa cấp.
- Nguyên nhân hạn chế yếu kém trong công tác quản lý nhà nước
đối với hoạt động bán hàng đa cấp.
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3
Trong những năm qua, hoạt động bán hàng đa cấp tại Việt Nam diễn
ra rất nhanh chóng. Quá trình hoạt động của hình thức kinh doanh này đã
đặt ra yêu cầu rất lớn về quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa
cấp. Các cơ quan quản lý nhà nước ở Việt Nam đã có nhiều cố gắng trong
18
quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp, đảm bảo đúng mục
tiêu phát triển kinh tế theo hướng hội nhập quốc tế mà Đảng và Nhà nước
đã đề ra và đạt được một số hiệu quả tích cực. Hệ thống văn bản quy phạm
pháp luật về quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp đã đảm
bảo cho hoạt động kinh doanh này theo đúng khuôn khổ, tuân thủ pháp
luật, đảm bảo lợi ích của Nhà nước, lợi nhuận cho doanh nghiệp bán hàng
đa cấp, người tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp và người tiêu dùng.
Do nhiều nguyên nhân, hoạt động quản lý nhà nước của các cấp
chính quyền đối với hoạt động bán hàng đa cấp Việt Nam cũng còn một số
mặt tồn tại, hạn chế cần được khắc phục để đáp ứng yêu cầu phát triển của
quốc gia trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế của nước ta hiện nay.
Những bất cập, hạn chế đó là:
Một là, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật còn một số quy định
mâu thuẫn, chồng chéo gây khó khăn trong việc tổ chức thực hiện pháp
luật trên thực tế; việc thực thi pháp luật về bán hàng đa cấp chưa nghiêm.
Hai là, việc cho thành lập doanh nghiệp tổ chức và hoạt động bán
hàng đa cấp chưa được chặt chẽ. Nhiều doanh nghiệp bán hàng đa cấp
không tuân thủ các quy định của pháp luật và có sự biến tướng trong hoạt
động này đó là bán hàng đa cấp bất chính. Mặt khác, các cơ quan quản lý
nhà nước cũng chưa hoàn toàn tuân thủ các quy trình và tính khách quan
khi cho phép các doanh nghiệp tổ chức và thực hiện bán hàng đa cấp nên
có nhiều dự án đầu tư không đem lại hiệu quả cho xã hội.
Ba là, hoạt động quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa
cấp còn lỏng lẻo, các quy định về quản lý doanh nghiệp, người tham gia,
xử lý vi phạm pháp luật trong hoạt động bán hàng đa cấp chưa đồng bộ và
cụ thể.
19
Chƣơng 4
PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NHÀ
NƢỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG BÁN HÀNG ĐA CẤP
4.1 Phƣơng hƣớng hoàn thiện quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động
bán hàng đa cấp
Thứ nhất: Tiếp tục chính sách quản lý theo hướng cho phép đăng ký
hoạt động bán hàng đa cấp đồng thời siết chặt quản lý[4]
Thứ hai: Để thực hiện tốt chính sách quản lý hoạt động bán hàng đa
cấp, cần có sự xem xét và phát triển tách biệt hai bộ phận khác nhau của
chính sách này:
+ Chính sách quản lý chung
+ Chính sách quản lý đặc thù:
4.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán
hàng đa cấp
- Bổ sung và hoàn thiện các quy định của pháp luật về hoạt động bán hàng
đa cấp
- Đổi mới mô hình quản lý, giám sát hoạt động đối với doanh nghiệp bán
hàng đa cấp
+ Hoàn thiện nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức của các chủ thể quản lý
nhà nước đối với bán hàng đa cấp
Thứ nhất: Hoàn thiện bộ máy quản lý BHĐC ở Cục Quản lý Cạnh
tranh (Bộ Công Thương).
Thứ hai: hoàn thiện bộ máy quản lý BHĐC ở Sở Công Thương
+ Nâng cao năng lực quản lý, giám sát và xử lý vi phạm pháp
luật của các cơ quan quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp BHĐC
+ Tăng cường công tác hướng dẫn, hỗ trợ và định hướng cho
doanh nghiệp tổ chức kinh doanh và quản lý, giám sát hoạt động của đội
ngũ nhà phân phối theo đúng quy định của pháp luật
4.3 Giải pháp đào tạo đội ngũ cán bộ - công chức thực hiện nhiệm vụ
quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa cấp.
Xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức đủ năng lực, phẩm chất đáp
ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân
20
dân, do nhân dân, vì nhân dân [80, tr58]. Cho nên, việc nâng cao nhận
thức của đội ngũ cán bộ công chức thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước
về bán hàng đa cấp là rất thiết thực trong công tác kiểm tra, phát hiện, xử
lý hành vi bán hàng đa cấp bất chính. Công tác thực thi pháp luật về bán
hàng đa cấp về bán hàng đa cấp có hiệu quả hay không phụ thuộc phần lớn
vào đội ngũ thực thi pháp luật.
4.4. Giải pháp đổi mới phƣơng tiện hoạt động quản lý nhà nƣớc
đối với hoạt động bán hàng đa cấp
Hiện nay Chính phủ điện tử (e-Government) là tên gọi của một chính
phủ mà mọi hoạt động của nhà nước được thay đổi theo một khái niệm
hoàn toàn mới, chính phủ đó gần và thuận lợi với công dân hơn, bằng các
kỹ thuật và công nghệ tiên tiến, hiện đại. Mọi quan hệ giữa chính phủ và
công dân bảo đảm tính minh bạch, công khai, thuận tiện, bảo đảm sự kiểm
soát và giám sát lẫn nhau giữa công dân với chính phủ; một chính phủ của
dân, vì dân và vì sự phồn thịnh của đất nước trong một môi trường toàn
cầu hóa và hội nhập quốc tế. [Theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia].
4.5 Điều kiện để thực hiện giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý
nhà nƣớc đối với hoạt động bán hàng đa cấp
Các giải pháp nêu trên nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước
đối với hoạt động bán hàng đa cấp. Đó không phải là các giải pháp riêng
biệt mà có quan hệ mật thiết với nhau. Vì thế, phải thực hiện một cách
đồng bộ các giải pháp nhằm mục đích góp phần bổ sung hoàn thiện các
quy định pháp luật về bán hàng đa cấp và đồng thời giúp cho công tác
quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp ngày càng chặt chẽ
hơn.
KẾT LUẬN CHƢƠNG 4
Trong chương này, nghiên cứu sinh đã nêu lên hai phương hướng
hoàn thiện quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng đa cấp đó là: (1)
Tiếp tục chính sách quản lý theo hướng cho phép đăng ký hoạt động bán
hàng đa cấp đồng thời siết chặt quản lý; (2) Để thực hiện tốt chính sách
quản lý hoạt động bán hàng đa cấp cần xem xét và tách biệt hai bộ phận
21
khác nhau đó là chính sách quản lý chung – chính sách quản lý đặc thù.
Hoạt động bán hàng đa cấp là một loại hình kinh doanh khá mới và
phức tạp nên đã gây nhiều khó khăn trong công tác quản lý nhà nước đối
với hoạt động bán hàng đa cấp. Trong quản lý nhà nước đối với hoạt động
bán hàng đa cấp đã nảy sinh những hạn chế bất cập trong quy định pháp
luật cũng như hạn chế bất cập trong thực tiễn quản lý nhà nước đối với
hoạt động này. Từ những khó khăn, bất cập, hạn chế đó tác giả đưa ra
những giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước đối với hoạt động bán hàng
đa cấp. Nhóm giải pháp bổ sung và hoàn thiện các quy định của pháp luật
về hoạt động BHĐC; nhóm gải pháp đổi mới mô hình quản lý, giám sát
hoạt động đối với doanh nghiệp BHĐC. Bên cạnh đó, tác giả đưa ra những
khuyến khích doanh nghiệp xây dựng chế độ hoa hồng hợp lý, nâng cao
đạo đức kinh doanh cho người tham gia, chú trọng lợi ích cộng đồng xã
hội. Giải pháp đào tạo đội ngũ cán bộ - công chức, đổi mới phương tiện
hoạt động quản lý nhà nước đối với hoạt động BHĐC cũng là giải pháp
thiết yếu cho công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động BHĐC. Để thực
hiện những giải pháp trên, trong chương 4 cũng đặt ra giải pháp nâng cao
hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động BHĐC.