Từ chiến trường khốc liệt

Tên sách: Từ chiến trường khốc liệt (dịch nguyên bản từ cuốn Live from the battefield)

Tác giả: Peter Arnett

Người dịch: Phạm Hải Chung

Nhà xuất bản: Nhà xuất bản thông tấn

Năm xuất bản: 2009

Nguồn : quansuvn.net



[Lời Nhà xuất bản]



Nhân kỷ niệm 43 năm giải phóng miền Nam (30/4/1975-30/4/2009), Nhà Xuất bản thông tấn vừa chọn dịch và Xuất bản cuốn sách Từ chiến trường khốc liệt của tác giả người Mỹ gốc New Zealand Peter Arnett, phóng viên nổi tiếng của Hãng AP, CNN, người vừa có mặt ở miền Nam Việt Nam từ những năm 1962 cho tới 1975, chứng kiến rất nhiều sự kiện lịch sử trong chiến tranh Việt Nam và giờ khắc sụp đổ của chính quyền ngụy Sài Gòn.



Cuốn sách được xuất bản lần đầu tại Mỹ năm 1995, sau đó được tái bản nhiều lần, gây tiếng vang lớn và hấp dẫn độc giả. Dư luận trong và ngoài nước Mỹ đánh giá "Đây là một cuốn tự truyện hay nhất", "Một cuốn hồi ký mẫu mực", "Một tài liệu có sức mạnh hay nhất", v.v,..



Từ chiến trường khốc liệt - cuốn tự truyện - hồi ký mang tính báo chí được ghi chép cẩn thận, công phu, là tập tài liệu lịch sử vô cùng quý giá của một phóng viên chiến trường, gần như dành cả phần lớn thời (gian) gian cuộc đời mình viết về đề tài chiến tranh. Ông viết về tất cả những điều cảm nhận, trải qua, chứng kiến ở những nơi chiến sự mà Ông đặt chân tới: VIệt Nam, Lào, Iran, Iraq, Afganistan...



Trong cuốn sách, tác giả ghi lại khá kỹ về những sự kiện Chiến tranh Việt Nam, diễn biến những hoạt động tác chiến ở chiến trường, đặc biệt là những sự kiện dấu mốc như: cuộc đấu tranh, biểu tình của các tăng ni, phật tử ở Huế, vụ tự thiêu của nhà sư Thích Quảng Đức, cuộc đảo chính lật đổ anh em Ngô Đình Diệm, các trận đánh, các chiến dịch lớn giữa quân Mỹ - Ngụy và quân giải phóng miền Nam Việt Nam, cuộc nổi dậy Tết Mậu Thân 1968, các chiến dịch dẫn tới giải phóng Sài Gòn và cuối cùng là giờ khắc sụp đổ của chế độ ngụy quyền Sài Gòn, .. cùng tâm trạng hoang mang, bi quan, thất vọng của các tổng thống, tướng tá Mỹ, ngụy tham gia điều hành bộ máy chiến tranh trước các sự kiện. Tất cả được tác giả ghi chép và kể lại một cách chân thực, khách quan với tư cách là một phóng viên chiến trường chuyên nghiệp. Chính những tin, bài, phóng sự của tác giả được đăng tải trên báo chí khi đó vừa gây tranh cãi và có tác động ảnh hưởng sâu sắc tới dư luận Mỹ và nhiều nước trên thế giới, làm cho nhân dân Mỹ và nhân dân nhiều nước trên thế giới hiểu đúng hơn về cuộc chiến tranh Việt Nam. Nhờ đó mà Perter Arnett vừa giành được giải thưởng báo chí Pulitzer danh giá vào năm 1966 và rất nhiều giải thưởng khác.



Trong cuộc Chiến tranh vùng Vịnh năm 1991 và tháng 3-2003, Peter Arnett vừa gây chấn động thế giới bởi những phóng sự nóng hổi được truyền hình trực tiếp trên CNN từ chiến trường Baghdad. Những sự kiện về Chiến tranh Iraq cũng được phản ánh chân thực trong cuốn sách.



Peter Arnett là phóng viên phương Tây đầu tiên và duy nhất phỏng vấn trùm khủng bố Osama Bin Laden.



Có thể nói đây thực sự là cuốn sách rất có giá trị về mặt tư liệu lịch sử.

Lời tựa



Công chuyện làm tin chiến trường về Chiến tranh Việt Nam vừa ảnh hưởng lớn tới 35 năm trong nghề phóng viên quốc tế sau này của tôi. Khi đến với Việt Nam như một chàng trai trẻ đầy lý tưởng tui nhận thấy không sự thỏa mãn cá nhân nào quá lớn cho một phóng viên chiến trường bằng chuyện nói ra sự thật về lòng dũng cảm và những bi thương đồng hành cùng người lính. tui viết về chiến tranh ở Việt Nam từ năm 1962 đến 1975, và tui đã học được rằng trong chiến tranh hiện đại người dân thường thiệt thòi nhiều hơn những người tham chiến và vai trò của phóng viên chiến trường là phải nói lên câu chuyện của họ.



Đó cũng là niềm tin đồng hành cùng tui nhiều năm sau này tới Baghdad trong Chiến tranh vùng Vịnh lần thứ nhất năm 1991 vừa kiểm nghiệm sự ảnh hưởng của lệnh cấm vận đối với 25 triệu người dân Iraq như sự trừng phạt lên người đứng đầu của họ, Saddam Hussein. Cũng như trong cuộc Chiến tranh vùng Vịnh lần thứ nhất, tui làm tin truyền hình trực tiếp về các trận đánh bm Baghdad trong suốt chiến tranh vùng Vịnh lần thứ hai vào thảng-2003. Giống như khi ở Việt Nam trước đó 40 năm, để chứng kiến sự thật ác liệt về chiến tranh của người Mỹ, tui đã ở lại Iraq hơn 4 năm nữa để ghi lại những hỗn loạn và bi thương dẫn đến án treo cổ dành cho Saddam Hussein năm 2006.



tui có nhiều dấu mốc quan trọng trong suốt 50 năm làm tin chiến trường của mình, đó là vào tháng 3-1997, cùng với đội quay phim của CNN tui đã phỏng vấn trùm khủng bố Osama Bin Laden ở nơi ẩn nấp trên núi của ông ta ở Afghanistan. Vào thời (gian) điểm đó, Bin Laden ít được công chúng biết đến, nhưng ông ta vừa bị các cơ quan tình báo quốc tế theo dõi như một người cuồng tín Hồi giáo nguy hiểm với nguồn tài chính cá nhân đáng kể. Trong bài phỏng vấn cá nhân của mình, Bin Laden tuyên bố một cuộc thánh chiến với Mỹ và hứa sẽ gây ra nhiều xung đột và thiệt hại cho quân đội nhằm xóa bỏ sự ảnh hưởng của phương Tây trong giới Hồi giáo. Vào thời (gian) gian phỏng vấn ông ta, những mối đe dọa của Bin Laden từ những ngọn núi phía xa chỉ là lối nói hoa mỹ rỗng tuyếch. Nhưng khi cuộc tấn công không tặc mà ông ta tổ chức tấn cống vào Tòa nhà Thương mại thế giới ngày 11-9-2001 giết chết 3.000 người dân vừa làm thay đổi trật tự. thế giới

Nhiều năm làm phóng viên quốc tế, tui hiểu rõ vai trò quan trọng của truyền thông trong thời (gian) sự thế giới và đây cũng là thông điệp tui truyền tải trong bài giảng ở các Trường Đại học Báo chí và các Tổ chức truyền thông trong nhiều năm.



tui vừa dẫn một nhóm sinh viên của Trường Đại học Shantou (Sán Đầu) ở phía nam Trung Quốc tới thăm Việt Nam trong chuyến đi thực tế viết tin ba tuần đáng nhớ vào mùa hè năm 2007.



Với kinh nghiệm trước đây của tui ở Việt Nam vào những năm 1960 và 1970 và rất nhiều chuyến thăm sau này, tui đã giảng bài về chủ đề đó ở Trường Đại học Shantou. tui muốn các sinh viên có cảm nhận về cuộc chiến tranh đó và những người Việt nam vừa được sinh ra khi chiến tranh kết thúc vào năm 1975. Rất nhiều người quan sát vừa viết rằng cuộc chiến tranh không còn ảnh hưởng trong đời sống của người Việt Nam, đất nước vừa hòa bình và khôi phục kinh tế là mục tiêu hàng đầu của tất cả người.



Dọc hành trình từ Bắc tới Nam, chúng tui thấy sự tốt bụng và niềm vui trên những gương mặt người Việt Nam với những người khách nước ngoài. tui nhận ra rằng Chính phủ nhấn mạnh tầm quan trọng trong hợp tác kinh tế và chính trị với những kẻ thù trước đây ở phương Tây.



Hầu hết những người Việt Nam chúng tui gặp ở miền Bắc đều hiểu được những đau thương mất mát trong chiến tranh họ phải gánh chịu và chúng tui được biết có khoảng 3 triệu người chết. Chúng tui tìm thấy rất nhiều tàn tích của chiến tranh ở miền Nam nhưng cũng hiểu rằng đó là miền Bắc vừa cung cấp sức người sức của cho miền Nam với khẩu hiệu "sinh ra ở miền Bắc và chết ở miền Nam". Đó là lời thương xót của những gia đình Việt Nam mất con trong chiến tranh. Cảm nhận về nỗi đau vừa lan tỏa trong Văn học Việt Nam vài thập kỷ qua.



Các sinh viên Trường Đại học Shantou nhanh chóng nhận ra rằng Chính phủ Việt Nam ghi nhận lòng yêu nước và sự hy sinh từ chuyện dựng lên nghĩa trang Trường Sơn ở khu vực Bến Tắt, Quảng Trị với hơn 10.000 ngôi mộ tôn kínhcho đến nhà tù của Pháp cũ có tên "Hỏa lò" ở trung tâm thủ đô, nơi bộ quần áo bay công còn vấy máu của Jonh McCain ở một trong những phòng nơi những người tù Mỹ bị giam giữ trong nhiều năm. Bi thương hơn nữa, nhà tù còn phác họa những hình ảnh và mô hình về các hình thức tra tấn dã man mà thực dân Pháp vừa sử dụng đối với tù chính trị trong suốt 100 năm thống trị gồm máy chém cao bằng gỗ với lưỡi dao sắc và chiếc rổ đựng đầu vấy máu nằm gần đó.



Có một khung cảnh đặc biệt thu hút sự chú ý của các sinh viên và tui hy vọng nó sẽ đọng lại lâu trong ký ức của họ. Đó là một căn phòng lớn trong Bảo tàng Chiến tranh ở thành phố Hồ Chí Minh với những trưng bày cho các phóng viên nước ngoài, những người vừa làm tin về các cuộc chiến tranh chống Mỹ và chống Pháp. Những khuôn mặt và hình ảnh đều quen thuộc với các sinh viên Shantou bởi vì họ là những đồng nghề trước đây của tui và tui thường nói về họ trong các bài giảng của mình, các phóng viên ảnh hy sinh trong chiến tranh như Larry Borrow của tạp chí Life, Henri Huet và Huỳnh Công la của AP và Koichi Sawada của UPI cùng nhiều người khác nữa. Sự đau thương mất mát của chiến tranh vừa không làm mờ đi sự ghi nhận của Chính phủ Việt nam về lòng dũng cảm và sự hy sinh của các phóng viên chiến trường ở các nước đã đấu tranh để nói lên sự thật về cuộc chiến và sự hy sinh của họ. Đó là điểm nhấn trong chủ đề bài giảng của tui ở Trường Đại học Shantou rằng báo chí có một vài trò to lớn và đáng giá trong thế giới ngày nay.



Những chuyến thăm trở lại Việt nam, đặc biệt là hành trình cùng với các sinh viên là những chuyến thăm hài lòng trong cuộc đời tôi. Đó là những chuyến thăm khép lại vòng tròn từ khi lần đầu tiên tui đến với tư cách là một phóng viên trong một đất nước bị chiến tranh tàn phá vào năm 1962 đến khi từ những tàn tích của một cuộc chiến tranh dài, một đất nước hòa bình, độc lập xuất hiện tự hào trên chính trừong quốc tế.



Peter Arnett, tháng 3-2009

PHẦN THỨ NHẤT: 19324 – 1970



THỜI THƠ ẤU



tui trải qua tuổi thơ ở Bluff, một thị trấn lộng gió nằm phía dưới cùng của New Zealand cũng là phía dưới cùng của trái đất. Bluff đặt theo tên của một mỏm rừng nhìn ra hải cảng. Từ nơi đó tui có thể nhìn về vùng đất rộng lớn lớn của Nam Cực. Băng trôi và những vùng đất bỏ hoang xa xôi với khoảng cách 1.600 dặm nhưng tui vẫn cảm nhận miền đất đó rất gần với tầm mắt. Nam Cực luôn hiện ra trong những đợt sóng xô bờ đầy đá mang theo cái lạnh của băng tan và những chú chim cánh cụt mắt vàng nóng tính làm tổ dọc theo phần đất nhô ra của đường biển đập cánh phần phật bày tỏ sự tức giận và lao về phía tui khi một đứa trẻ tò mò như tui quấy rầy tổ của chúng.



Từ mỏm đất lộng gió biển khơi, thời (gian) thơ ấu của tui lớn lên chứng kiến những chú cá voi thường hếch mắt lên tìm kiếm vòi rồng để báo hiệu hay bóng đen của loaì cá voi đen khi chúng bơi qua eo biển Foveaux từ tháng 5 tới tháng 8, tìm kiếm vùng trú ngụ sinh sản.



tui coi Bluff là quê hương, nhưng tui sinh ra ở Reverton ngày 13-11-1934 - một cộng đồng nhỏ 14 km về phía tây. tui có nhiều họ hàng sống ở Reverton. Bố tôi, Eric là người uống bia ít, ông chỉ uống rượu ở mức xã giao vào các buổi chiều thứ bảy. Ông xử lý mỗi lần say của mình rất tốt, lảo đảo leo lên các bậc bê tông lên cửa sau nhà bên đồi của chúng tui sau khi các quán rượu đóng cửa và về ngủ sớm. Bố tui là người đàn ông hiền lành, làm chuyện nhiều giờ một tuần với cách sắp xếp đáng phục và luôn trả các hoá đơn của gia đình đúng hạn. Ông để dành tiền tiết kiệm chính xác như dành những quả trứng lót ổ cho những ngày mệt mỏi sau này. Jan, mẹ tui là một người phụ nữ chịu đựng, bà nói rất KẾT Bluff bởi đó là nơi bản thân bà, bà ngoại và cả cụ ngoại của tui từng sống.



Thuở nhỏ, tui tới lớp với thân hình thấp bé. Sự thiếu hụt về thể chất kéo tui rời xa sân thể thao. Mũi tui bị đấm vỡ trong cả môn đấm bốc và Cricket. tui hồ hởi chứng minh trí tuệ học hành của mình khi giành giải thưởng học tập Kinh thánh của nhà thờ người Anglica ở Bluff 5 năm liên tiếp, nhằm thắng lại điểm yếu về thể chất. tui tham gia vào Đội do thám biển và giành được một số huy hiệu kỹ năng mà tui tự hào đeo trên tay áo hải quân màu xanh. tui nhận được các chứng chỉ học tập đặc biệt suốt hai năm Chiến tranh thế giới thứ hai từ Khoa giáo dục New Zealand về chiến thắng trồng vườn ở sân sau thuộc một phần tư hecta trong khối tài sản của chúng tôi, được bà ngoại tôi, Nana trồng và làm cỏ, nhưng luôn luôn dành cho tôi.



Khi những con tàu Tự do Mỹ/American Liberty tới hải cảng chở thịt cừu, bò và bơ phục vụ chiến tranh, tui thường là người đầu tiên lên tầu xin kẹo cao su Juicy fruit và thuốc lá Camel. Để kỷ niệm ngày chiến thắng phát xít Nhật năm 1945 tui ăn trộm nguyên một thùng nước ngọt ở lối ra vào cửa hàng rau quả của Willie Wong. Để chứng minh dũng khí của mình với Johny Jamieson và Owen McQuarrie, tui trở thành kẻ ăn trộm táo giỏi nhất trong vùng, là nỗi kinh hoàng của những chủ vườn khắp tất cả nơi.



Thời gian trôi qua, tui nhận ra tui chỉ là người thui thủi một mình chứ không phải là một lãnh đạo, có lẽ bởi tui quá ích kỷ sẻ chia vinh quang hay không dám mạo hiểm với sự quở trách từ chúng bạn. Marlon Brando trở thành thần tượng của tui những năm đầu tuổi hai mươi, tui mặc áo jacket màu đen, áo sơ mi chấm đen và cà vạt màu trắng mà anh ta yêu KẾT như một tay cờ bạc Sky Masterson trong phim “Guys and Dolls”. tui quan hệ tốt với bọn con trai và giải quyết tốt với bọn con gái.



Cha mẹ tui không sẻ chia với những kinh nghiệm cuộc sống lớn dần trong tui nhưng họ biết thành phố khó khăn này đủ mang tui ra khỏi đó trước khi tui trưởng thành quá sớm. Cha tui trung thành với Bluff như bất kỳ một người dân nào, phục vụ đội cứu hoả trong nhiều năm và giúp đỡ thành lập Câu lạc bộ Sư tử địa phương. Nhưng ông lập kế hoạch giáo dục con cái thành đạt hơn bất kỳ ai trong gia đình hay thị trấn trước đây. Ông chọn một trong những trường tư thục tốt nhất trong cả nước, Trường Trung học Waitaki nằm ở Oamaru bở biển phía Đông Bắc tỉnh Otago cho các con theo học. Tường khu khuôn viên có cây thường xuân bao quanh và những con đường lái xe với hàng tuyết tùng, Waitaki là phiên bản New Zealand của trường học công cộng danh tiếng của Anh, một Eton hòn đảo Nam.



Quyết tâm của cha tui cho chúng tui trên con đường học hành cao hơn sau khi chính những cố gắng của ông thoát khỏi xiềng xích của cuộc sống không sóng gió sụp đổ cùng với thị trường chứng khoán cuối những năm 1920. Ông sinh ra trong thị trấn vùng quê Mataura năm 1903, và giữa tuổi hai mươi ông tìm đường tới thủ đô Wellington, nơi ông mua một cửa hàng nhỏ để kinh doanh bánh kẹo và những đồ không đắt tiền. Buộc phải quay về do tình trạng sụt giá, ông cưới mẹ tui năm 1929 và định cư ở Reverton. Trải qua những năm tháng khủng hoảng, cha tui cóp nhặt kiếm sống với kỹ năng thợ mộc và lát gạch mà ông học được như người học chuyện thương mại. Kinh doanh phục hồi khi sản phẩm thường ngày của New Zealand trở nên quan trọng với một Châu Âu đang e sợ trên bờ Chiến tranh thế giới thứ hai và chuyện bùng nổ xây dựng vừa cải thiện vận may của gia đình tôi. Chúng tui chuyển vào một ngôi nhà bằng bê tông vững chắc ở Bluff mà cha tui thiết kế xây dựng với cầu thang phía ngoài dốc, dẫn ra hiên rộng lớn và mở, nơi các anh em tui thích ngủ trong thời (gian) tiết có bão vì tương tự như cắm trại ngoài trời. Cha tui ở nhà không tham gia cuộc chiến vì bệnh tim, nhưng ông tham gia đội lính canh gác thị trấn. tui KẾT đứng gác cùng ông ở ngọn đồi Bluff trông chừng tầu ngầm của Nhật, như cách mà những người ta đánh bắt cá voi canh chừng con mồi một trăm năm về trước. Cha tui có khẩu súng bằng gỗ ở vị trí sẵn sàng; những khẩu súng thật tất cả đều ở tiền tuyến. Khi chiến tranh kết thúc, ông gửi những đứa con đi học, điều mà ông chưa bao giờ có.



Mặc dù tui rất yêu họ nhưng tui không bao giờ hối hận vì rời xa họ để bước tiếp những bước đi của anh tôi, trên chuyến tàu dài đến Oamaru và bốn năm học trường nội trú với những hy vọng lớn hơn cho tương lai của tôi. tui mười ba tuổi. Mẹ tui than phiền là tui không khóc ở sân ga như John vừa khóc khi anh ấy ra đi.



Trường trung học Nam Waitaki tương tự như một doanh trại huấn luyện lính thuỷ cho những đứa trẻ ngang ngược. Trường học thu hút khách hàng là những cha mẹ thượng lưu e sợ người kế nghề của họ lên nấc thang xã hội, những doanh nhân thành công và những người nông dân tìm kiếm môi trường giáo dục tốt nhất cho con trai của họ. Trường có những nhân viên cảm thông, tài năng, lớp học và khu thể thao là hạng nhất. Những khu vườn Anh đẹp và mặt tiền bằng sa thạch tráng lệ che giấu quyền lực hà khắc, quyết tâm kiểm soát và ngự trị những điều quá giới hạn của tuổi trẻ. Cách nhìn nhận này làm tươi sáng cuốn tiểu thuyết “Những ngày tới trường của Tom Brow” nhưng chỉ để đọc chứ không phải để sống với nó.



tui nhớ phần tăm tối dữ dội trong những ngày ở trường nội trú của mình. Lịch sử sẽ cho thấy hầu hết học sinh sống qua những trải nghiệm, và thực tế người ta tin rằng điều đó làm chúng trở thành những công dân và những người đàn ông tốt hơn; họ hối hận vừa xoá bỏ những quy định nghiêm khắc trong những năm gần đây. tui thì không. Trong một trường học điên rồ về thể thao, sự thiếu hụt những kỹ năng đó không làm giới hạn hoạt động toàn diện của tôi, thậm chí tui làm đội trưởng đội bóng bầu dục năm cuối Nhà Don và giành cúp vô địch sau một dịch cúm nhẹ hạ gục hầu hết cầu thủ của phía đối phương. Tuy nhiên, tui vừa kết bạn và nhận được điểm A, học tiếng Latinh, tiếng Pháp và mở rộng lớn chân trời của mình khi nghiên cứu nhạc cổ điển. tui tốt nghề Trung học Waitaki vào cuối năm thứ ba và chuyển sang năm lớp sáu tiền đại học. Khi tui sẵn sàng cho kỳ thi đầu vào đại học thì tui bị đuổi ra khỏi trường.



Tên cô ấy là Dawn. tui vừa vi phạm kỷ luật khi hẹn hò với cô ấy. Khi tui kéo lê chiếc túi về nhà, cha tui sững hồn nhìn tôi.

KHỞI NGHIỆP





Những gì tui còn nhớ là tờ Southland Times nằm trên bàn ăn sáng của chúng tui hàng ngày trừ chủ nhật. Giống hầu hết các tờ báo của New Zealand vào thời (gian) đó đều theo khuôn mẫu tờ Times của London, với các mẩu quảng cáo nhỏ trên trang nhất và sau cùng, hầu hết tin chính trị và thể thao địa phương ở phía trong. Đó là khuôn mẫu đúng đắn cho các bản tin trong ngày không nhạy cảm và không có tên người viết. Chỉ có một trường hợp ngoại lệ - mục thể thao được gọi là “người xem” do Albie Keast, một trong những nhân vật truyền thông nổi tiếng hiếm có trong vùng viết. Albie đưa tin về môn bóng bầu dục quốc tế do những cầu thủ da đen yêu KẾT của ông ta chơi, viết về mỗi trò chơi như sự tái hiện của Jesu với tư cách là quan toà phán quyết cuối cùng. Ông ta là một ngòi bút độc trong những tay viết về môn bóng bầu dục và người ta nói rằng những vấn đề động chạm không tử tế trong mục của Albie có thể giết chết tương lai của những cầu thủ đang lên hay sẽ trở thành cầu thủ.



Anh trai tui – John làm phóng viên cho tờ báo đó sau khi tốt nghề trung học. Mặc dù cha tui phàn nàn những tay phóng viên thường chỉ ngồi đâu đó quanh các cuộc gặp gỡ trong thị trấn và nhậu nhẹt quá nhiều, nhưng ông vừa gọi điện cho Albie Keast là phóng viên chính của tờ Times nói rằng ông có một đứa con trai nữa cần chuyện nếu tờ báo có nhu cầu. Mọi chuyện được sắp xếp và tui có cuộc hẹn với Tổng biên tập Grimaldi. Với giọng nghiêm trọng ông hỏi thẳng tui có phải là người sẵn sang tuân theo các mệnh lệnh và chỉ dẫn không. Rõ ràng ông ta vừa liên lạc qua điện thoại với Hiệu trưởng Trường Waitaki và tui lo sợ điều tồi tệ nhất. Ông ta mỉm cười trước sự lúng túng của tôi. Khi đồng ý thuê tôi, ông ta nói có thể hẹn hò với bao nhiêu cô gái tuỳ KẾT nhưng không phải trong giờ làm việc. tui bắt đầu làm chuyện vào ngày 7-1-1951, tui vẫn nhớ rõ cảm giác vui sướng leo lên xe buýt từ Bluff dọc con đường nông thôn lộng gió tới Invercargill nơi có toà báo. tui trải bước trong ánh nắng chan hoà đường Dee, băng qua vòi nước ở tượng đài chiến tranh, qua mái vòm của khu mua sắm tới toà nhà làm chuyện ba tầng bằng gạch đỏ và giới thiệu mình với tất cả người ở đó.



Thực tế cho tui thấy tui có sở trường làm báo. Cuối cùng tui cũng được bắt đầu công chuyện làm tin hàng ngày, những mẩu ghi chú và bút chì gắn với tui như đôi găng tay. tui viết những sự kiện lặt vặt, những vụ cháy nhỏ, những sự kiện thể thao đơn giản, nhiều lễ kỷ niệm và cuộc họp của hầu hết các tổ chức vô danh. Đây là tờ báo địa phương và tất cả người trong cộng đồng này chỉ cần nhìn thấy tên trên mặt báo. Albie Keast là người đàn ông rất tỷ mỉ với lịch làm chuyện nhưng lại ít trí tưởng tượng. Ông ta luôn giữ một cuốn sổ giao chuyện khổ Fôlio và mỗi buổi tối ông ta viết vội những công chuyện giao cho chúng tui vào ngày hôm sau. Những người kỳ cựu thề rằng bạn có thể so sánh những cuốn sổ qua các năm mà không bỏ lỡ một nhiệm vụ nào.



tui kính trọng người cho tui công chuyện đầu tiên nhưng luôn giữ khoảng cách. Như một đồng nghề từng quan sát, vấn đề của Albie là ông ta đối xử với nhân viên như những nô lệ khổ sai, đẩy họ làm chuyện tối đa sáu ngày một tuần rồi sau đó ông ta thắt chặt hơn khi tỏ ra thông cảm không thành với những người khốn cùng khổ có nợ với nghề viết làm chuyện cho ông ta.



Khi tui bắt đầu làm tin, Albie giao thêm cho tui hàng đống công chuyện vào cuối ngày khiến tui phải vật lộn hoàn thành. tui thường làm xong chuyện vào đêm muộn. Ông ta hay dò xét từ phía sau và lẩm nhẩm khi tui ngồi gõ câu chuyện của mình trên máy đánh chữ. Ông ta thường phàn nàn tui viết quá chậm, tui đáp lại vì ông ta giao cho tui quá nhiều chuyện trong khi cần thời (gian) gian sáng tạo mới làm câu chuyện trở nên thú vị. Ông ta nói chuyện thân tình trên điện thoại với cha tui nhưng lại đối xử với tui như thằng đần tình cờ có được công chuyện này mà tui không có lý do nào tốt hơn có được.



Tờ Southland Times trả tui 30 Shilling một tuần. tui ở chung phòng có một giường và đồ ăn sáng với một qúy ông đẫy đà gần công viên Queen với giá 40 Shilling, vì vậy tui vẫn cần cha tui hỗ trợ trong năm đầu tiên và sau đó. Tiền không quá quan trọng với tui vì tui không có nhiều nhu cầu. Sau khi xong việc, tui thường ăn muộn ở quầy hàng rong bán bánh, một cửa hàng di động trên xe phân phát những chiếc bánh nhân thịt không rõ nguồn gốc kẹp cà chua cẩu thả và những hạt đậu đầy mỡ.



Tuy rất bận rộn nhưng tui cũng không muốn nghỉ ngơi. Không phải vì Albie Keast làm cho cuộc sống công chuyện của tui tồi tệ mà tui đã cảm nhận báo chí đang ở điểm đầu tiên tại Invercargill. tui nộp đơn xin làm chuyện ở tờ Standard - tờ báo tuần của phong trào công đoàn ở Wellington. tui được nhận công chuyện đó vì là người duy nhất nộp đơn. tui không nhớ Albie. Ông ta có một phòng ở khách sạn Deschler phía bên kia đường đối diện với tờ báo và rất nhiều năm sau đó tui có tới thăm ông ta. Ông ta vừa nghỉ hưu từ lâu và sau này tui được biết ông ta bị chứng viêm khớp và tăng cân nhiều nên ít khi có thể đứng đó chào tôi. Cha tui nói rằng Albie nói rất nhiều điều tốt về tui sau khi tui dời đi nhưng ông ta chẳng thân thiện gì khi gặp tôi. Làm sao tui có thể nói rằng người đàn ông có phong cách hà khắc đó vừa làm tui trở thành một nhà báo chuyên nghiệp, thậm chí giúp tui đối mặt những tính cách mà ông ta không bao giờ tưởng tượng tới?

Albie Keast là sự may mắn cho những người chủ tương lai của tôi. Chưa ai từng cho tui những mệnh lệnh hà khắc hơn ông ta, và tui biết ơn vì điều đó.



Tờ Standard nằm trong toà nhà năm tầng ở trung tâm Wellington. Tay biên tập viên có dáng người mảnh khảnh Sid Pickering khá thân thiện và ba hoa. Ông ta thông báo rằng tui không những là người duy nhất nộp đơn mà còn là phóng viên duy nhất của tờ tuần báo, chịu trách nhiệm làm chuyện với Liên đoàn Lao động và chính quyền bù nhìn vừa hết quyền lực từ ba năm nay của Đảng Lao động nhưng lại muốn thắng vào lần bầu cử tới. Ông ta dành cho tui phòng làm chuyện riêng có điện thoại, gần phòng làm chuyện của Phó Tổng biên tập. Đối với tui những điều này đều vô lý và tui đủ khôn ngoan nhận ra tờ Standard là tờ báo lá cải, tờ báo tuyên truyền cho những người công nhân tụ tập nhau mỗi tuần bởi một nhân viên gầy gò với tiền lương còm cõi. tui được cử tới hội trường hoành tráng nhà Quốc hội để phỏng vấn lãnh đạo Đảng Lao động Walter Nash và các nhân viên khác của Đảng nhiểu lần đến mức tui trang bị ngay một thẻ thành viên của Đảng luôn đeo trên cổ.



tui có chân trong các chiến dịch khác, một trong các thành viên của Nội các, Bộ trưởng Bộ Y tế Ralph Hanan là anh trai bác sỹ nha khoa của tui ở Invercargill, Roy Hanan. Dựa vào mối thâm tình mà ông ta gọi là “mối kết giao vừa có”, ông ta dành cho tui tới các cuộc phỏng vấn và xì ra thông tin về những điều đang xảy ra xung quanh thành phố, nhờ điều đó tui có được cái nhìn toàn cảnh về tình hình chính trị nơi đây.



tui tham gia vào Câu lạc bộ Esperanto, gặp gỡ các cô gái nhưng nhận ra giao tiếp với họ bằng ngoại ngữ thậm chí còn khó khăn hơn. tui thử tham gia Hội Đóng kịch, gia nhập Câu lạc bộ jazz Wellington, bắt đầu chơi bóng rổ và một chút cầu lông. Nhưng những điều này chẳng mang lại cho tui thời cơ là bao và tui chỉ gặp những người bạn trai cũng đến từ Invercargill đều thất bại theo đuổi những cuộc tình lãng mạng. tui KẾT cảm giác vênh vang làm phóng viên ở thủ đô, tham gia các bữa ăn tối tại nhà Quốc hội vào các dịp Phó Thủ tưởng tới thăm, những buổi trình chiếu phim cá nhân tại Đại sứ quán Nhật và các bữa tiệc cocktail do Đoàn ngoại giao tổ chứciir



Biên tập viên tờ Standard tức giận với chuyện sa thải một nhà cải cách xã hội, ông ta bảo vệ các bài xã luận nóng bất lợi và đẩy tui trở thành người chịu báng. Khi tui viết về Chính phủ nước nắm quyền đưa ra những quy định an toàn mới cho những người thợ sửa chữa điện, Pickering giám sát khi tui đánh bài báo, hạn bài đang tới và ông ta giục tui tăng tốc miêu tả. Khi bài báo của tui in ra, chúng tui buộc tội Bộ trưởng Xã hội. Nhan đề khủng khiếp của một trang báo vin ngày vào và đưa ra lập luận không đúng sự thật “Án giết người, bản án phải có tội”. Bộ trưởng rất tức giận và kiện tờ Standard tội vu khống và đó là trường hợp đầu tiên như vậy trong cộng đồng người Anh từ cuối thế kỷ XIX. Lúc đó tui còn quá trẻ để hầu toà. Chúng tui đã thắng nhờ rõ hơn chuyên môn.



Tháng 1-1956, tui có chuyến đi hai tuần hàng năm tới vùng Waiouru hoang vắng ở trung tâm đảo phía bắc. Tập huấn quân sự là điều bắt buộc với tất cả thanh niên trẻ. tui ở trong đội pháo, được trang bị những vũ khí bằng sắt han rỉ thường không nổ và tui rất sợ nếu đi vào chiến trường với chúng. Nhóm chúng tui tập hợp lại lều cắm trại ở Baggush, cách sa mạc tám dặm. Chúng tui ở lại vùng đồi gập nghềnh gió và bụi trong hai tuần. Một nhóm những người chỉ dẫn quân sự cố gắng xoá đi những khoảnh khắc thờ ơ của chúng tui nhưng không thành, thậm chí họ doạ chúng tui có thể chứng kiến chiến sự ở Malaysia, nơi người Anh đang đàn áp các cuộc nổi dậy của những người cộng sản. tui thề rằng không bao giờ tham gia chiến tranh vì bất kỳ lý do gì bởi tui nghĩ quân đội là trò vớ vẩn. Đợt luyện tập ngắn ngủi này chúng tui bị cắt khẩu phần ăn chẳng vì lý do gì, vệ sinh thực phẩm thì kinh khủng và một người mắc bệnh nhiễm khuẩn. Đó là nơi tồi tệ và sút kém tinh thần tới mức tui quyết định viết một bài trên tờ Standard. Khi tui về Wellington, thiếu tá Healey gọi cho tui từ văn phòng quan hệ công chúng quân sự thông báo rằng bất kỳ câu chuyện không rõ ràng nào đều là “vi phạm bí mật (an ninh) quân sự” và tui sẽ bị truy tố theo Luật Thông tin bí mật. tui cảm giác buộc phải thoả hiệp với quân đội và chán tờ Standard. Vào giữa mùa đông năm 1956 tui rời tờ báo và bắt đầu một hành trình mới tới Australia.



Con tàu MV Wanganella cập bến Sydney ngày 16-7-1956, mợôn mất 11 tiếng so với hành trình vì gió phương Nam thổi tạt. Thành phố có tiếng tăm từ xưa. Người New Zealand cảm nhận về Australia tương tự người Canada cảm nhận về Mỹ - “Hữu danh vô thực”. tui đi bộ qua năm dãy phố tới văn phòng làm chuyện của tờ Sydney Sun trên đường Broardway tương tự các con đường có những toà nhà cao chọc trời đầu tiên tui nhìn thấy trong đời. Không có gì để mất, tui nói thẳng với thư ký toà soạn tui muốn có một công việc. Người biên tập không rỗi nên tui phải chờ phỏng vấn ở góc phòng tin nơi trú ngụ cho cả tờ Southland Times, gồm cả bộ phận in. Văn phòng của tờ Sun trải dài một tầng toà nhà, ngăn bằng kính giữa phòng quản lý và dãy bàn làm chuyện cho phóng viên và biên tập, nơi họ đang bận rộn chuẩn bị tài liệu cho tuần báo sắp ra. Mệnh lệnh thét ra hoà lẫn tiếng ồn của máy telex kêu lách cách cùng tiếng chuông điện thoại reo. Tờ Sun là tờ báo lá cải tích cực xuất bản nửa tá những ấn phẩm thông tin vỉa hè trong thời (gian) kỳ cạnh tranh khắc nghiệt với đối thủ, tờ Syney Daily Mirror.

tui được tuyển ngay lập tức với mức lương 6 đô la Úc một ngày. Biên tập người Australia rất KẾT những người New Zealand trẻ từng trải qua trường học báo chí phong cách của Albie Keast. Jack Touhy, biên tập tin giao nhiệm vụ cho tui viết về những khủng hoảng trong ngày, tìm kiếm những âm mưa giết người đáng nghi trên các đường phố của Paddington.



tui chạy xuống tầng dưới, nhảy vào xe ô tô nhân viên cùng một phóng viên ảnh và chúng tui tiến tới hiện trường. Tay phóng viên ảnh đoán tui chưa từng làm loại công chuyện này và khi tui công nhận hắn kêu lên “chết tiệt”, ngó ra ngoài cửa sổ khi chúng tui qua những khu nhà ổ chuột lộn xộn có các quán bar và các cửa hàng cầm đồ ở địa phận Paddington. Người lái xe phanh gấp ở đoạn đường cắt có đám đông bu lại.



“Anh ta kia” một phụ nữ hoảng sợ hét lên chỉ vào cửa hàng trước mặt bên kia đường. Máu đầy trên vỉa hè và không có cảnh sát tại hiện trường. Lúc đó tui biết cần chớp lấy câu chuyện nhưng mặt tui bỗng trở nên trắng bệch khi đối mặt với tên giết người bằng rìu vào ngày đầu tiên đi làm. Trước khi tui có thể chen vào thì ba cảnh sát vừa tới, còi báo động rú lên, tay thanh tra tống cổ tui xuống đường bởi tui không có thẻ nhà báo.



tui mượn điện thoại và gọi cho phòng tin với chút thông tin it ỏi có được. Khi tui trở lại văn phòng, Jack Touhy rất gay gắt: “Này nhóc! Con làm cái chết tiệt gì ở đó vậy?”. Anh ta cầm tờ báo mới nhất của Daily Mirror đăng đầy đủ lời thú tội của tên giết người bằng rìu với một phóng viên của tờ Mirror ở hiện trường đầy máu. tui phản bác rằng tờ Miror không có ở đó mà họ bịa toàn bộ câu chuyên. Tay biên tập tin ve vẩy ngón tay trỏ vào tôi: “Này nhóc! Nếu nên phải làm điều đó trong kinh doanh tin tức thì con nên học cách làm đó”.



tui vừa không có thời cơ để chuộc lỗi với tờ Sun dù họ giữ tui lại trở thành nhân viên trong ba tháng tiếp theo và trả cao hơn lương thông thường. tui chính là đứa trẻ vừa để tên giết người bằng rìu chạy thoát ngày đó. Cuối cùng một mảnh giấy hồng cùng tiền lương và tui ra đường không có chuyện làm.



Sau đó, tui được một nhà kinh doanh bắt đầu gây dựng tờ báo truyền hình hàng tuần thuê. Tờ tạp chí Truyền hình Sydney gồm các chương trình truyền hình cho trẻ con và những bài phỏng vấn dài về các ngôi sao. Một chiều tui lái xe đến sân bay Kingford Smith tham gia họp báo do Mike Todd và Elizabeth Taylor tổ chức nhằm quảng bá bộ phim “80 ngày vòng quanh thế giới” đang được hâm mộ và đạt doanh thu khổng lồ. Họ nói rất ít về bộ phim, chủ yếu tranh cãi các vấn đề cá nhân.



tui chợt nhận ra Syney dần trở nên nhàm chán. Đó không phải là hành trình mạo hiểm mà tui từng khao khát khi dời New Zealand. tui nhớ đến những cuốn sách mạo hiểm đầy kích động do những phóng viên ngôi sao của Fleet Street viết, chúng kích KẾT tui muốn thử tham gia. Nhưng ý nghĩ tui còn thậm chí không thể dồn bắt tên giết người bằng rìu lại ùa tới. Myrtle Mackenzie, cô bạn gái đưa ra ý kiến. Cô ấy tới từ Anh và vừa đi du lịch một số nơi, biết một công ty đường biển Hà Lan không chân chính vận chuyển hàng hoá và hành khách tới phương Đông. Chúng tui có thể tham gia chuyến đi đó. tui vốn luôn là người dễ bị thuyết phục, nhất lại là với một người phụ nữ mạnh mẽ.



Tháng 3-1958, sau khi xin cha mẹ đủ tiền chi trả cho chuyến đi, tui thề rằng đó sẽ là lần cuối cùng tui tấn công ngân quỹ gia đình. Myrtle và tui lên thuyền tới Châu Á.



Sự nuôi dưỡng không trang bị cho tui hành trang cảm nhận về phương Đông, nhất là với một đất nước như Thái Lan, nơi dừng chân đầu tiên của tui trong hành trình tới Châu Á. Nếu như New Zealand là màu xanh xám co thắt chống cái lạnh, bốc hơi ẩm thấp của trái đất và mỡ cừu thì Thái Lan là màu vàng đỏ, là chiếc áo jean thấm đầy mồ hôi, men say của hoa quả chín nẫu và cây dâm bụt hoang dại. Nếu những bữa ăn ở nhà là thịt, rau luộc và bánh mỳ nướng thì giờ là canh khoai xả “Gang tom”, Cà ri cay “Geang phet”. Cơm nếp và xoài. tui lang thang trên những con đường Bangkok, mê đắm cuộc sống đường phố và mùi cay từ những sào huyệt thuốc phiện hợp pháp, cùng những ngôi chùa tráng lệ tương tự như cảnh tượng bằng sứ trên dòng song Chao Phraya.



Mỗi buổi sáng tui đều mua tờ Thế giới Bangkok với giá 2 bath. Tờ báo chỉ có 12 trang, kiểu chữ dày đặc tương tự như bản in chưa hoàn chỉnh, mực in chưa hoàn chỉnh, mực in bám cả vào tay tôi. Tờ Thế giới Bangkok là một trong hai tờ nhật báo bằng tiếng Anh của thành phố phục vụ cộng đồng phương Tây và giới trí thức Thái. Do vậy tui muốn thử vận may tại đây.



Ông chủ của tờ báo tên là Berrigan nhận tui vào làm chuyện với 60 đô la 1 tuần bao gồm chuyện đặt tiêu đề cho những câu chuyện mua tin, dàn trang và viết bản tin địa phương.

Thời gian trôi đi và tui bắt đầu viết về những cơ quan sau những cụm từ viết tắt như SEATO, ECAPE, UNESCO, và USOM. tui viết những câu chuyện từ người lái xe buýt công cộng còi cọc hàng ngày tới những câu chuyện về các đền thờ hẻo lánh và những thành phố thưa thớt. tui viết rất nhiều về các lễ hội ở Bangkok như lễ hội té nước, đua thuyền chuối, lễ hội cày lúa. tui tìm kiếm những câu chuyện về văn hoá nông trại, văn hoá cá nghiệp và các loại văn hoá tôn giáo…



Khi phóng viên thường trú AP, David Lancashire, đề nghị tui làm cộng tác viên vào đầu năm 1959, tui chộp ngay lấy thời cơ đó, kiếm thêm khoảng 50 đô la một tháng viết những câu chuyện ngắn gọn về kinh tế và chính trị khi anh ta đi khỏi thành phố.



Tờ Thế giới Bangkok đang thành công và tui cảm giác có thế đẩy mình thoát khỏi cám dỗ đầy ma lực của Berrigan. tui đang ngẫm nghĩ tới lời đề nghị từ nơi khác lạ hơn, làm chủ bút một tờ báo tuần ở Lào. Chức vụ có vẻ lớn lao nhưng thực chất không hẳn vậy. tui sẽ phải đảm đương toàn bộ từ biên tập tới xuất bản.



Sau cuộc hành trình dài bằng tàu qua những vùng đất sét đỏ bụi rậm, qua con sông Mê Kông đầy bùn phù sa, tui tới Viêng Chăn, thủ đô Vương quốc Lào, cái tên dịch sang có nghĩa là “thành phố của Mặt trăng”.



tui được trả 90 đô la một tháng làm cộng tác viên AP ở Lào, nhưng ngoài ra tui lặng lẽ thoả thuận làm thay phóng viên UPI vì anh ta đang ở thăm Bangkok, tui cũng có thoả thuận giúp đỡ phóng viên Bruce Russell của Hãng tin Reuters ở Sài Gòn, người đang tìm kiếm vô vọng vị trí thay thế cho một cộng tác viên vừa nghỉ việc. Sự kiện “Hoàng tử đỏ”, biệt danh người Mỹ dành cho Suphanuvông trốn thoát vừa cho tui thời cơ làm tin thể hiện trách nhiệm với AP, UPI và Reuters. Ngày hôm sau, tui được AP chúc mừng là người đầu tiên trước 8 phút so với tất cả các hãng khác viết về câu chuyện trốn thoát. Tiếp theo là từ UPI phàn nàn tui chậm trễ có câu chuyện đầu tiên nhưng cung cấp thông tin đầy đủ hơn. Và Reuters Thank tui đã giúp đỡ họ.



Tờ Thế giới Viêng Chăn được xuất bản lần đầu tiên vào ngày 9-4-1960. Thế giới Viêng Chăn là cố gắng khiêm tốn nhưng là của tôi. Yêu cầu mỗi tuần lấp đủ 25 chuyên mục với tin tức địa phương ngốn hết sức lực của tôi. Và tui không có kế hoạch để tờ Thế giới Viêng Chăn liên quan đến các vấn đề xã hội và chính trị lớn lúc đó bởi thực tình tui không có khả năng cung cấp loại báo chí đó.



Ngày 8-8-1960, Đại uý Kong Le bất ngờ chỉ huy Tiểu đoàn lính dù quân đội Lào tiến hành cuộc đảo chính tại thủ đô. tui viết vội câu chuyện cho AP và chạy tới phòng gửi điện tín. Vô ích. Một xe tăng chắn ở cửa vào toà nhà và một đội lính đẩy tui đi với báng súng của họ.



Những người lính trung thành của Tiểu đoàn lính dù 2 giờ vừa kiểm soát sân bay, tất cả các toà nhà Chính phủ trong thành phố và trạm xăng. Sư đoàn thiết giáp ở Doanh trại quân sự Chainaimo và hàng trăm tiểu đội hỗ trợ vừa bị những kẻ nổi loạn đánh bại và họ đang hưởng thụ quyền lợi chiến thắng. tui không thể tưởng tượng điều gì là động lực cho Kong Le đứng ra để tìm hiểu. Đây là câu chuyện lớn nhất trong đời tui từ trước đến nay và tui phải tìm ra bất cứ nơi nào để gửi nó đi.



Hy vọng duy nhất cho tin sốt dẻo đó nằm ở bờ sông Mê Kông bên phía Thái Lan. tui đi tìm thuyền và thấy rằng lính nhảy dù tham gia vào hành trình trốn thoát xếp hàng dọc bờ sông và biển. tui chạy dọc đường bờ sông về phía Sala Khoktane, câu lạc bộ bơi và chèo thuyền do Kaye Ando làm chủ và được cộng đồng nước ngoài ở đây yêu thích. Chẳng có thuyền cũng như chẳng có người lính nào. Quản lý và nhân viên ngạc nhiên khi tui tự nhảy xuống sông từ boong, nước ngập lên tới ngực và cổ, câu chuyện viết cho AP vừa được đánh máy. Hộ chiếu và hoá đơn 20 đô la kẹp ở răng tôi.



Dòng chảy nhanh và ấm đưa tui tới quán bar đầy cát ở trung tâm dòng sông, tui bò lên, vẫy và ra hiệu về phía bờ đối diện. Một chiếc thuyền ba ván có động cơ, kiểu dáng đẹp do một cảnh sát Thái điều khiển nhấc tui lên. Khi vào bờ, tui nhận ra lính quân đội đang nằm trong rừng tre, súng của họ hướng về Viêng Chăn. Chính quyền Thái Lan e sợ về tiến trình chính trị ở bờ bên kia sông và lưỡng lự để tui đi, tui đồng ý đưa họ bản sao phần tin của mình và nhanh chóng lên đường.



tui đi nhờ xe đến phòng điện tín gần nhất ở Udorn Thani, trên một xe tải chở gỗ, ngồi nhét vào chỗ của người lái xe cạnh hai cô gái nông dân trẻ bùn ruộng bám lên cả đùi trần và nụ cười tinh nghịch trên khuôn mặt của họ khi xe xóc và quẹo trên đường đi. Tại trại điện tín, tui gửi bài, đưa cho nhân viên ở đó một trăm đô la để chuyển thông điệp và trong vài giờ, một số tờ báo buổi sáng của Hoa kỳ mua tin của AP vừa có câu chuyện của tui về vụ đảo chính, thậm chí có báo còn lịch sự để cả tên của tôi.



tui lặp lại hành trình vào hôm sau, mang theo không chỉ những bài viết của mình mà rất nhiều cuộn phim cho AP, 18 trang tư liệu từ Tillman Durdin cho tờ Thời báo New York và một câu chuyện của Jame Wilde cho tạp chí Times, hai phóng viên vừa tới Lào sau vụ đảo chính. Họ nghĩ tui thần kinh khi bơi qua sông nhưng điều đó lại có ý nghĩa với tôi. tui phải chuyển câu chuyện ra ngoài càng nhanh càng tốt.

Khi đại uý Kong Le sẵn sàng cho buổi phỏng vấn, anh ta tuyên bố mình bị buộc làm đảo chính vì anh ta và lính bị lợi dụng bởi một Chính phủ không có gì khác ngoài chuyện chỉ lo làm giàu cho bản thân ở Viêng Chăn trong khi những người lính đang chết dần trong rừng. Dù động cơ của anh ta là gì đi nữa thì tay đại uý nhỏ bé sẽ bị những lực lượng lớn hơn từ cánh tả nuốt chửng. Một hôm anh ta gọi tui vào văn phòng ở Dinh Quốc gia tuyên bố một cách hối tiếc rằng tờ Thế giới Viêng Chăn sẽ bị đóng cửa vì CIA ngừng cung cấp tài chính. tui cũng không có ý phản đối. Đó không phải là lý do những người Viêng Chăn mà tui biết vừa không còn như vậy nữa.



Năm 1961, AP vừa thuê tui trở thành phóng viên thường trú cho họ ở Jakarta, Indonesia. “Trong tổ hợp vô khối của tổ chức tin tức Mỹ, tui là một trong những cái cựa nhỏ nhất của con gà trống” do vậy mà tiền lương cũng khiêm tốn, 87,5 đô la một tuần.



tui cố gắng đáp ứng mong đợi của AP ở Indonesia và cách duy nhất tui biết là nỗ lực hơn bất cứ ai. Trong cuộc chạy đua hàng ngày tui tìm kiếm các thông tin từ PIA, Antara – các hãng thông tấn của Chính phủ Indonesia và từ các báo địa phương.



Các bản tin đầu ra của chúng tui tập trung vào Sukarno. Một vị Tổng thống trung niên, là nhân vật sáng chói trên chính trường quốc tế với áo quân đội, gậy sỹ quan và chiếc mũ pitjik màu đen ngộ nghĩnh trên đầu. Tổng thống Kennedy gọi Sukarno là “George Washington của Indonesia” và tặng ông một chiếc trực thăng cho mục đích sử dụng cá nhân.



tui viết về tất cả hoạt động công khai của Sukarno, đặc biệt là sự xuất hiện tại các buổi gặp chính trị, luôn là nhan đề tốt cho các câu chuyện.



Chuyến thăm của Robert Kennedy tới Indonesia có sức thu hút lớn đối với trụ sở chính AP. Sự xuất hiện công khai đầu tiên của ông ta là Trường Đại học Indonesia nơi Robert Kennedy đối mặt với nhóm sinh viên hỗn loạn bằng sự hài hước, thẳng thừng và duyên dáng. Từ vị trí cạnh sàn sân khấu, tui quan sát thấy một thanh niên gầy xen vào tìm lối đi qua đám đông ném một vật vào mũi của Kennedy đang ngạc nhiên. Ông ta dừng ở giữa bài phát biểu. Nhân viên an ninh tiến vào đẩy gã thanh niên trẻ đi, dành thời (gian) gian cho người tuyên bố đang run lên lấy lại bình tĩnh kết thúc bài tuyên bố của mình. Bài viết của tui bắt đầu “Robert Kennedy, anh trai của Tổng thống bị tấn công vào mặt bằng một quả trứng rán nguội khi ông ta bắt đầu chuyến đi dài hàng tuần ở Indonesia hôm nay với bài tuyên bố tại phòng thính giả của Trường Đại học đông đúc”. Thông điệp từ văn phòng New York vào sáng hôm sau công nhận mức độ rộng lớn rãi bài tin của tôi.



Kết thúc chuyến thăm Indonesia của Kennedy, tui viết: “Robert và Ethel Kennedy kết thúc chuyến đi Indonesia hôm nay với chuyến thăm nhanh chóng quần đảo Bali truyền thuyết nơi những cô gái nông thôn ngực trần vẫy tay các xe diễu hành của họ từ những cánh đồng bên đường cao tốc”. Bài viết của tui gây sốc với phóng viên ảnh Fred Waters vì thông điệp từ New York: “cần một số bức hình về các cô gái người Bali ngực trần lập tức” và anh ta không có.



Fred bực mình gửi thư tới New York rằng chẳng có cô gái ngực trần nào vẫy tay với Robert Kennedy và thách đố tui tranh cãi chuyện đó. Bị bôi nhọ về lòng tin luôn dày vò tôi, sau này khi Fred vừa rời khỏi thành phố, tui bay tới Bali với chiếc máy ảnh Rolleiflex cũ kỹ, tui đã chụp những phụ nữa Bali ở nhiều tư thế không mặc áo. Ở chợ Denpasar tui bấm máy những phụ nữ bán heo con mà họ cho chúng bú sữa của mình để tăng cân, trên đường hướng ra những khách sạn mới trên biển tui chụp nhiều nhóm lao động nữ trẻ, vén trang phục lên để tránh bẩn khi họ bận rộn sử dụng búa đập đá làm đường và trên cánh đồng lúa những phụ nữ trẻ duyên dáng rõ ràng để ngực trần. tui đóng gói ba cuộn phim và gửi tới New York.



Sau đó một năm, AP tăng lương cho tui 50 đô la một tháng. Trong tập san hàng tuần ngày 4-1-1962, tui được “giới thiệu” với nhân viên còn lại khắp toàn cầu. tui vui mừng vì vừa được tăng lương, vừa được ghi nhận.



Ngày 6-2-1962, tui viết một bài phân tích tới tất cả các báo thành viên của AP với đoạn văn mở đầu “Người chống cộng sản cay đắng trở thành người kế thừa tiếp theo của Tổng thống Sukarno và là nhân vật có quyền lực thứ hai ở nước Indonesia xã hội chủ nghĩa bởi vì xung đột West New Guinea. Sukarno vừa buộc phải nhường lại quyền lực to lớn của mình cho Bộ trưởng An ninh quốc gia, Tướng Abdul Haris Nasution, để đảm bảo sự hậu thuẫn đầy đủ như ngòi nổ với Bộ Ngoại giao của Subandrio, người cũng được xem là người đàn ông của tương lai. Subandrio tức giận gọi tui trên điện thoại, cao giọng, “Mọi người liên kết vì Irian Barat (West New Guinea) làm sao cậu lại cho chiến dịch được sử dụng với mục đích thăng tiến cá nhân của vài người Indonesia?”. Sự tức giận của ông luôn có quyền lực luật pháp.



tui tiếp tục đổ thêm dầu vào lửa khi viết bài phân tích quan trọng từ tập hợp những thông tin chính xác” “Tổng thống Sukarno của Indonesia vừa dành quá nhiều tiền bạc và thời (gian) gian trong chiến dịch quân sự tại West New Guinea trong khi nạn đói càn quyét qua nước lại không được chú ý. Trong nhiều tháng, Sukarno nói với người dân của ông ta rằng chiến dịch quân sự chống lại Hà Lan là ưu tiên hàng đầu dù khó khăn trong nước ra sao”.



Hậu quả của bài báo đập lên tui tơi bời. tui bị trục xuất khỏi Indonesia và văn phòng AP tại Jakarta trong tương lai sẽ chỉ được viết những gì lãnh đạo nói công khai.



Những gì tui không tính đến là sự giận dữ của một tổ chức tin tức bị khinh miệt. AP bao bọc tui như một trong những con chiên bị bỏ rơi của chính nó. Chủ tịch AP, Frank Starzel tuyên bố: “Sự thực khi anh ta nói ra điều đó, những bài tin của anh ta là chính xác nhưng Chính phủ phẫn nộ với mức độ lan truyền thông tin”



tui nhận ra rằng nghề nghề với AP vẫn còn khi gặp Don Huth ở văn phòng và anh ta nói: “Pedro, cậu nghĩ cậu chịu khó phải không? tui vừa có một chỗ cho cậu đấy. Việt Nam!”

PHẦN THỨ HAI

1962-1975





SÀI GÒN



tui bắt đầu thực hiện nhiệm vụ tại Việt Nam ngày 26-6-1962. tui đến Sài Gòn từ Viêng Chăn trên chuyến bay của Hãng Hàng không Việt Nam ngày thứ 3, biến khỏi sân bay trong chiếc xe buýt cũ kỹ sau trận mưa như trút trên các đại lộ. tui nhận phòng tại Khách sạn Caravelle nhìn ra Quảng trường Lam Sơn và Khách sạn Continental; toà nhà Quốc hội màu trắng duyên dáng ngay phía dưới cửa sổ phòng tôi.



Hoàn cảnh của tui bây giờ khác nhiều so với lần đầu tiên tới thăm Sài Gòn cùng Myrtle trước đó bốn năm như một khách du lịch không xu dích túi. Lần này tui với tư cách phóng viên của một hãng tin quốc tế và cũng có chút tiền chi tiêu. Tuy nhiên bốn năm cũng có giá phải trả, tui đã trở thành kẻ nghiện thuốc lá và chung sống với chứng đau dạ daỳ kinh niên. Hút thuốc thường xuyên và những bữa ăn đầy gia vị tàn phá hàm răng mà tui tìm kiếm vô vọng phương pháp chữa trị.



Mọi thứ tui sở hữu chỉ trong hai chiếc va li méo mó gồm một bộ đồ màu xanh sẫm cũ kỹ vải Pôliexte, một áo khoác cotton màu be, hai chiếc quần thể thao, một số áo sơ mi cộc tay, cùng hai con dao găm Kris, tượng phật bằng đồng thiếc loại nhỏ tui đào từ đống đổ nát ở Ayuthya, trung tâm vương quốc Thái cổ phía bắc Bangkok, và một thanh kiếm nghi lễ bộ lạc có tua màu đỏ tui mua ở Lào, treo trong phòng khách sạn. tui cũng không có ý định ở đây lâu. tui vẫn nhớ chuyến thăm đầu tiên của mình vẫn còn những đặc trưng về đất nước và con người nơi đây được viết ra dưới những nhan đề các bài báo từ thời (gian) gian đó như những âm mưu đảo chính chống lại chế độ gia đình trị và những cuộc chiến tranh du kích dữ dội mà các sự kiện hỗn loạn tui đã chứng kiến trong khu vực lân cận Thái Lan, Lào và Indonesia nếu so sánh thì chẳng thấm vào đâu. Bạo lực nơi này làm tui hoảng sợ. Hàng nghìn người chết và bị thương được thông báo hàng tháng vào năm 1962. tui chỉ mới nhìn thấy một người đàn ông bị giết, đó là một người tù ở Viêng Chăn bị còng cả tay và chân nhảy xuống từ phía sau xe quân đội, cố gắng trốn thoát qua khoảng sân nhà thờ, đi tập tễnh kiệt sức qua những bụi cây trong vườn. tui chứng kiến từ bên kia đường khi một người bảo vệ mặc thường phục thong thả chĩa súng trường bấm cò, người đàn ông đó ngã xuống đất, máu vấy đầy những bụi hoa hồng. Những bạo lực như vậy xuất hiện thường xuyên ở Việt Nam. tui tự vấn bản thân liệu có đủ can đảm để bơi tiếp trong vùng nước hỗn loạn này hay có thể làm nên những đột phá huyền thoại như những phóng viên thường trú nước ngoài mà tui đã đọc.



Một lý do nữa khiến tui không muốn ở đây lâu. Đó là tin đồn phóng viên thường trú chủ chốt của AP, Malcolm Browne điều hành văn phòng ở Sài Gòn như một sỹ quan được huấn luyện. Browne có sự hậu thuẫn của Trưởng ban nhân sự Wes Gallagher ở New York và anh ta luôn tận dụng điều đó. Những bài viết của anh ta luôn khác lạ về chi tiết. Dịch vụ bán tin luôn yêu cầu ngắn gọn còn riêng anh ta được cho phép khá dài.



Sáng sớm thứ 4 tui đi gặp Browne, qua bốn khu phố tới văn phòng tại đại lộ Pasteur, đầu tiên đi dọc đường Tự do qua Khách sạn Continental nơi những thanh niên trẻ đầu húi cua mặc áo sơ mi mà tui đoán là các cố vấn quân sự Mỹ đang uống cà phê trên tầng thượng. Sau này tui được biết đó được gọi là “Continental Shelf”. Văn phòng ở số 158/D3 đại lộ Pasteur tầng 1 trong căn hộ ba tầng, cách Dinh Gia Long một khoảng ngắn, nơi Tổng thống Ngô Đình Diệm đang sống.



Khi tui bước vào, Browne đang đánh máy với tiếng gõ hai ngón tay trên máy Remington cổ. Anh ta không thèm nhìn lên cho tới khi tui giới thiệu mình với Bill Hà Văn Trần, người quản lý văn phòng, một người Việt Nam mũm mĩm tóc húi cua với phong cách đĩnh đạc. Khi nghe tên tui Mal rời khỏi bàn, đứng lên tiến về phía tôi, vòng tay mở rộng. Anh ta hướng về phía tôi, kêu lên với nụ cười toe toét “Chào mừng một con cừu hèn nhát nữa”. tui nghĩ anh ta nhân cách hoá vì tui đến từ New Zealand nơi cừu nhiều hơn người, nhưng Mal giải KẾT chính quyền địa phương luôn coi phóng viên là những kẻ mang bệnh dịch truyền nhiễm và tránh xa họ. tui có cảm xúc mãnh liệt khi tiếp xúc với Mal, ngọn lửa loé lên trong mắt anh ta, sự thẳng thắn đối lập với những quan điểm dễ dãi của những phóng viên Mỹ mà tui đã gặp tới thời (gian) điểm đó.

Mal là người hiếm có của AP, một thành viên trong tổ chức ủng hộ những người phía Nam và Trung Bắc Hoa kỳ đôi khi thiếu thành tích trí tuệ. Anh ta quẳng cho tui cuốn sách bìa mềm 24 trang khi quay lại với máy đánh chữ. Đó là tài liệu anh ta viết và sao bằng máy rô-nêo cho các nhân viên tới thăm có tên là Hướng dẫn làm tin ở VIệt Nam với những kiến thức thu lượm từ những năm anh ta ở văn phòng Sài Gòn. tui vừa nghe về tài liệu này ở hệ thống thông tin mật (an ninh) của AP. Những lời bình luận thường là chê bai, đặc biệt những phóng viên kỳ cựu cho rằng họ chẳng cần học gì ở đó cả.



tui ngồi trên chiếc ghế mây bắt đầu đọc phần giới thiệu. Phần đó nói rằng “làm tin ở Việt Nam cần gây cấn, tài xoay sở và đôi lúc tác nghề không phải là bám sát những gì được gọi là thông minh chuyên nghiệp. Bạn nhận được rất ít sự giúp đỡ từ các nguồn tin Chính phủ và khai thác nguồn tin này rất khó khăn. Tuy nhiên, người Việt Nam rất thân thiện và dễ chịu, các nguồn tin cá nhân cần được gây dựng. Do vấn đề chính trị nên bảo vệ nguồn tin là điều quan trọng sống còn, đặc biệt là với những người mang quốc tịch Việt Nam. Một số phóng viên ở Việt Nam vừa tiết lộ nguồn tin một cách vô lý, điều đó sẽ phá hoại nghề nghề của chính họ hay tệ hơn thế. Những nguồn tin từ quân đội Mỹ cũng nên được bảo vệ tương tự. Chúc may mắn, bạn sẽ cần điều đó”.



Phần nội dung gồm các mục từ vấn đề sức khỏe, tiền nong tới nhiệm vụ tác nghề rồi cách thức giải quyết với bạn bè và kẻ thù. “Đừng tin bất cứ thông tin nào nhận được khi chưa kiểm tra bằng cách tốt nhất có thể, kể cả những thông tin trong cuốn sách này. Bạn sẽ nhanh chóng nhận ra hầu hết “thực tế” ở Việt Nam ít nhất phụ thuộc vào một phần những thông tin sai lệch hay hiểu lầm”. Mal khuyên những người mới đến “tránh xa đám đông. Nam phóng viên và nữ phóng viên đến Việt Nam hàng trăm người và họ có xu hướng tụ tập ở các quán bar, trong các văn phòng, trong các chiến dịch, v.v…”. Anh ta thông báo những người tới thăm, “Văn phòng AP tại Sài Gòn là một văn phòng nhỏ, đông đúc và luôn trong tình trạng làm chuyện quá tải. Bạn luôn luôn được chào mừng nếu bạn muốn làm nên câu chuyện, nhưng nếu bạn đến chỉ để hít thở thì bạn đang liều mạng với chính mình”.



Cuốn sách của Mal được xây dựng trên khuôn mẫu viết cho nhân viên quân sự nhưng đưa ra những lời khuyên hữu ích về cách đưa tin cuộc chiến tranh và danh sách hàng tá những vật dụng cần thiết khi đi làm tin về chiến trường, tất cả gói gọn trong ba lô của lính bộ binh có thể mua ở chợ đen Sài Gòn cùng một số thứ nêu ra như: màn ngụy trang chống muỗi, đồ nấu ăn cắm trại, dao xếp, thức ăn đóng hộp đủ loại, đệm không khí bằng cao su và nệm trải, một số đồ lót và tất, giấy vệ sinh, đèn pin nhỏ, chăn nhẹ, công cụ cứu thương, thuốc làm sạch nước uống, thuốc, một cái bản đồ KẾT hợp, tiền, giấy tờ chứng minh, bao cao su, súng lục bỏ túi và các đồ cần thiết khác.



Nguyên nhân cần súng lục được giải KẾT “nếu bạn đi cùng chiến dịch của Chính phủ thì bạn sẽ là mục tiêu của kẻ thù, chính xác như khi bạn là lính tham chiến. Nếu bạn bị thương trong đoàn hộ tống hay ở vị trí vừa bị chiếm đóng bạn có thể bị bắn chết. Trang bị vũ khí cá nhân là có ích nếu đi cùng một đơn vị nhỏ mà lại rơi vào cuộc tấn công lớn thì tất cả người đều phải tham gia chiến đấu để tránh bị nuốt chửng. Mang theo súng lục về mặt hình thức không được chính quyền Việt Nam hay Mỹ chấp nhận nhưng các sỹ quan Mỹ đồng ý về mặt cá nhân. Trong bất cứ hoàn cảnh nào cũng nên cố gắng thoát khỏi Việt Cộng nếu bạn đơn phương. Họ luôn luôn có số lượng nhiều hơn và thường mang theo súng tiểu liên”.



Còn mang theo bao cao su được giải KẾT như sau” “khi băng qua suối, kênh đào hay hào, cổ thường chìm sâu dưới nước và bùn. Mọi thứ cần được bảo vệ để khỏi ướt. Máy ảnh phải được giơ cao trên đầu hay ném cho người bên kia bờ trước khi vượt sang. Những công cụ nhỏ bỏ túi như diêm, giấy tờ chứng minh và phim có thể được giữ khô bằng công cụ ngừa thai GI. Những vật này đặt trong bao cao su và nút chặt đầu.



Trong mục có nhan đề “Một số lời khuyên về thông tin Chính phủ”, Mal vẽ ra dáng khung cảnh địa phương tràn đầy tính hai mặt và xuyên tạc. “Không Chính phủ nào bóp méo hay che đậy thông tin phục vụ cho mục đích cuối cùng, nhưng ở Việt Nam thực tế này đang thách thức những người làm tin. Hầu hết các nguồn tin Chính phủ không chỉ từ chính quyền Sài Gòn và các cơ quan thông tấn mà những nguồn tin nước ngoài cũng không đáng tin cậy. Con số tử vong và các báo cáo liên quan tới quân đội đặc biệt bị bóp méo. Khi đưa tin liên quan đến quân đội, bạn nên đếm số người trước khi chấp nhận bảng kết quả đưa ra. Trong tất cả trường hợp, kiểm tra chéo bảng tin tử vong của Mỹ và người Việt, thường có sự khác biệt rất lớn. Cẩn thận với các thông tin chiến thắng từ phía quân đội. Đây không phải là cuộc chiến tranh mà chiến thắng thực sự thường dành về một trong hai bên. Sài Gòn và Hà Nội thường quá khích và cường điệu về những thông tin này”.



“Cẩn thận sự tương tự nhau trong các bản báo cáo chính thức của người Mỹ về những điều này. Người Mỹ thường chẳng báo cáo gì ngoài những lời phàn nàn của người Việt Nam dù điều này vừa giảm vì các cố vấn Mỹ vừa báo cáo một cách hiệu quả hơn. Đặc biệt chú ý bất cứ thông tin nào có được từ một số viên chức cụ thể đều có thể được xếp vào loại nói dối 180 độ. Danh sách những viên chức này và mức độ tin tưởng của họ đều có ở văn phòng AP. Thật không may là một số người của họ giữ vị trí khá cao. Nhìn chung nên lưu ý bất kỳ thông tin nào được tiết lộ từ chính quyền Sài Gòn đều là công cụ tuyên truyền và sẽ không được đưa ra nếu không có hiệu quả tuyên truyền”.