Giải pháp tăng cường an sinh xã hội cho người nghèo ở tỉnh Thái Nguyên

nhập hạn hẹp họ chỉ có thể chi tiêu cho những nhu cầu thiết yếu nhất và đôi khi còn không đủ. Khoảng cách về thu nhập càng lớn thì càng phản ánh sự bất bình đẳng trong phân phối thu nhập. Với sự phát triển của xã hội thì người giàu lại càng giàu thêm còn người nghèo càng nghèo hơn đã trở thành vấn đề nan giải của xã hội. Sự chênh lệch về thu nhập của nhóm giàu và nhóm nghèo ở Thái Nguyên trong giai đoạn 2001-2008 càng làm rõ điều đó.
Bảng 2.6: Chênh lệch về thu nhập giữa 20% nhóm giàu và 20% nhóm nghèo
Đơn vị: lần
Giai đoạn
2001-2005
2006-2008
Số lần
8.5
9.7
(Nguồn: Sở Thống kê tỉnh Thái Nguyên)
Hiện nay thì khoảng cách giàu nghèo đang có xu hướng ra tăng trên cả nước chứ không chỉ riêng Tỉnh Thái Nguyên. Người giàu ở Việt Nam chi tiêu cho sinh hoạt - mua sắm cao gấp 8 lần, và cho vui chơi - giải trí cao hơn 70 lần so với người nghèo. Đối với Thái Nguyên khoảng cách về thu nhập cũng gia tăng. Chênh lệch về thu nhập giữa 20% nhóm giàu và 20% nhóm nghèo tăng từ 8,5 lên 9,7. Dĩ nhiên khoảng cách giàu cùng kiệt đem lại rất nhiều tác động tiêu cực như đói nghèo, tệ nạn xã hội, và quan trọng hơn cả là về lâu về dài một phần lớn dân số sẽ bị thiệt thòi về mảng giáo dục đào tạo và y tế. Một trong những giải pháp giúp thu hẹp khoảng cách xã hội đang được nhiều người bàn đến hiện nay là phát triển một hệ thống an sinh xã hội hiệu quả. Về vấn đề này, ngạn ngữ của Trung Hoa cho rằng “Muốn giúp người nghèo, đừng cho họ quả trứng mà hãy đưa cho họ con gà”, để họ phải có trách nhiệm chăm sóc con gà ấy làm sao để nó đẻ trứng. Có như vậy, chúng ta mới giúp được họ có trách nhiệm hơn với bản thân của họ. Cho nên, an sinh xã hội là một việc cần thiết, nhưng nhìn đường dài, sẽ có ích hơn nếu như chúng ta tạo cơ hội phát triển và thăng tiến cho những người thuộc tầng lớp cùng kiệt khó trong xã hội.
2.2.2. Nghèo chia theo khu vực
Nghèo đói là một hiện tượng phổ biến ở nông thôn vì trên 90% người nghèo sống ở nông thôn. Tỷ lệ nghèo đói ở nông thôn thường lớn hơn rất nhiều so với thành thị và có xu hướng gia tăng theo thời gian. Đa số người nghèo là nông dân, trình độ tay nghề thấp, ít khả năng tiếp cận các nguồn lực trong sản xuất, thị trường tiêu thụ sản phẩm gặp nhiều khó khăn do điều kiện địa lý và chất lượng sản phẩm kém và chủng loại nghèo nàn. Họ thường ít có điều kiện tiếp cận với hệ thống thông tin, khó có khả năng chuyển đổi việc làm sang các ngành phi nông nghiệp. Phụ nữ nghèo lao động nhiều thời gian hơn nhưng thu nhập ít hơn và có ít quyền quết định trong gia đình và cộng động do đó có ít cơ hội tiếp cận các nguồn lực và lợi ích do chính sách mang lại. Trong khu vực thành thị tuy tỷ lệ nghèo đói thấp hơn nhưng mức độ cải thiện điều kiện sống không đồng đều. Đa số người nghèo đô thị làm việc trong khu vực kinh tế không chính thức, công việc không ổn định, thu nhập thấp và bấp bênh. Họ phải sống ở nơi có cơ sở hạ tầng thấp kém, khó có điều kiện tiếp cận với các dịch vụ cơ bản.
Bảng 2.7: Cơ cấu hộ nghèo giữa nông thôn, thành thị giai đoạn 2001 - 2008
Đơn vị: %
Năm
Thành thị
Nông thôn
2001
9,5
90,5
2002
9,37
90,63
2003
9,33
90,67
2004
9,3
90,7
2005
9,23
90,77
2006
9,13
90,87
2007
8,98
91,02
2008
8,87
91,13
(Nguồn: Sở Thống kê tỉnh Thái Nguyên)
Theo ước tính của sở thống kê Thái Nguyên thì tính tốc độ giảm nghèo của nông thôn chỉ bằng 0,97 lần so với thành thị. Tức là cứ 100 người thoát nghèo ở thành thị thì ở nông thôn chỉ có 97 người điều đó chứng tỏ là việc đầu tư cho nông thôn chưa đủ mạnh, các chương trình chưa thực sự phát huy hết hiệu quả. Vì thế mà tỷ lệ hộ nghèo ngày càng tăng ở nông thôn, tăng từ 90,5% (năm 2001) lên 90,77 (năm 2005); 91,13 (năm 2008). Giai đoạn 2001- 2006 do có đô thị hóa mạnh mẽ, kinh tế tăng trưởng nhanh nên tỷ lệ hộ nghèo tăng chậm nhưng những năm gần đây do nền kinh tế khủng hoảng, các khu công nghiệp hoạt động không hiệu quả nên không thu hút thêm lao động để giải quyết nhu cầu việc làm, nhiều nhà máy phá sản làm cho thất nghiệp gia tăng; lạm phát cao cũng làm đời sống nhân dân nhất là người nghèo càng khó khăn hơn, nguy cơ tái nghèo xảy ra là điều tất yếu.
2.2.3. Nghèo chia theo dân tộc
Thái Nguyên là một tỉnh có tám dân tộc anh em sinh sống, kề vai và sát cánh trong quá trình xây dựng và phát triển. Trong đó ngoài dân tộc Kinh còn có dân tộc thiểu số, và người dân tộc thiểu số thường sống ở vùng núi cao, vùng sâu, vùng xa. Do vậy mà người nghèo nhất trong tỉnh cũng rơi vào họ. Để thuận tiện trong phân tích sở thống kê tách người nghèo theo dân tộc Kinh và dân tộc thiểu số.
Bảng 2.8: Tỷ lệ hộ nghèo theo dân tộc 2001 - 2008
Đơn vị: %
Năm
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Kinh
69,68
69,35
68,52
67,24
66,11
65,65
65,22
64,65
Thiểu số
30,32
30,65
31,48
32,76
33,89
34,35
34,78
35,35
(Nguồn: Sở Thống kê tỉnh Thái Nguyên)
Biểu 2.4: Biểu đồ tỷ lệ hộ nghèo theo dân tộc năm 2008
Trong thời gian qua, Chính phủ cũng như Đảng Bộ tỉnh Thái Nguyên đã đầu tư và hỗ trợ tích cực nhưng cuộc sống của đồng bào người dân tộc thiểu số (DTTS) vẫn gặp rất nhiều khó khăn và bất cập. Tỷ trọng hộ nghèo DTTS tăng lên qua các năm từ 30,2% năm 2001 tới 35,35% năm 2008. Lý do là do đa số người DTTS sống ở vùng sâu, vùng xa bị cô lập về mặt địa lý, văn hóa, thiếu điều kiện phát triển về hạ tầng cở sở và dịch vụ xã hội cơ bản. Tốc độ giảm nghèo của người dân tộc thiểu số chậm hơn người kinh và khoảng cách nghèo có sự chênh lệch đáng kể.
Mức độ tiếp cận các dịch vụ cơ bản thiết yếu cũng khác nhau. Đa số người nghèo DTTS là người không biết chữ và trở thành thói quen rất lâu đời họ không học tiếng kinh vì vậy việc tiếp cận chính sách giáo dục là rất khó khăn. Mặc dù mất nhiều kinh phí bỏ ra để trang trải cho con em họ học hành xong chất lượng chưa cao. Về lĩnh vực y tế có khả quan hơn, cụ thể năm 2006 có 78% được cấp thẻ BHYT và thẻ khám chữa bệnh miễn phí trong khi người kinh có 30%. Tỷ lệ người nghèo giữa các nhóm dân tộc thiểu số khác nhau cũng khác nhau vì vậy trong thời gian tới cần nghiên cứu đầy đủ hơn về phong tục, tập quán cũng như đời sống của mỗi dân tộc để có chính sách phù hợp nhất nhằm nâng cao hiệu quả của chương trình xóa đói giảm nghèo của tỉnh Thái Nguyên.
2.2.4. Nghèo chia theo vùng địa lý
Ở những nơi có địa hình khác nhau thì có điều kiện tự nhiên và tài nguyên khoáng sản và phương thức sản xuất khác nhau làm cho người nghèo có đặc điểm không giống nhau. Thái Nguyên, là một tỉnh mà địa hình phức tạp vì thế theo vùng địa lý được phân chia thành 3 vùng: Vùng...