Đổi mới chính sách thương mại quốc tế của Việt Nam trong quá trình hội nhập Asean

yªn m«n ho¸. do ®ã, dÉn ®Õn h¹ gi¸ thµnh s¶n xuÊt vµ n©ng cao chÊt l­îng hµng ho¸ ë c¸c n­íc ASEAN, nªn mÆc dï møc thuÕ nhËp khÈu kh«ng thay ®æi, song kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña mét sè hµng ho¸ ASEAN t¹i thÞ tr­êng ViÖt Nam vÉn cã thÓ cao h¬n tr­íc vµ nhê ®ã mµ cã thÓ chiÕm thªm ®­îc thÞ phÇn. Còng vÒ l©u dµi, ViÖt Nam ch¾c ch¾n sÏ ph¶i ®­a thªm nh÷ng mÆt hµng tõ danh môc lo¹i trõ t¹m thêi cã thuÕ suÊt cao trªn 20% vµo diÖn c¾t gi¶m thuÕ vµ lo¹i trõ dÇn c¸c hµng rµo phi thuÕ quan nhÊt lµ nh÷ng h¹n chÕ vÒ sè l­îng nhËp khÈu, khi ®ã rÊt cã thÓ nhËp khÈu, nhÊt lµ nh÷ng mÆt hµng tiªu dïng tõ c¸c n­íc ASEAN vµo ViÖt Nam sÏ t¨ng lªn nÕu nh­ nh÷ng mÆt hµng cïng lo¹i s¶n xuÊt trong n­íc kh«ng c¹nh tranh l¹i ®­îc.
B¶ng : NhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ c¸c n­íc ASEAN
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1998 so víi 1990 (%)
Tèc ®é t¨ng b×nh qu©n/n¨m (%)
In®«nªxia
9,8
49,4
39,8
84,5
116,3
190,0
149,0
200
256,5
2617,3
Lµo
3,9
3,3
7,7
41,9
102,9
84,0
68,1
52,7
131,4
3369,2
Malaixia
0,8
6,2
35,9
24,8
66,1
190,5
200,3
226,8
249,0
31.125
Philipin
3,6
10,6
0,5
1,9
15,0
24,7
28,9
36,3
67,7
1.880,5
Xinhgapo
497,0
722,2
821,6
1058,
1145,9
1425,2
2032,6
2.128,0
1964,0
395,1
Th¸ilan
17,0
14,2
41,2
99,5
225,7
439,7
494,5
575,2
673,5
3961,7
Nguån: Trung t©m th«ng tin th­¬ng m¹i - Bé th­¬ng m¹i ngµy 15/12/2000
B¶ng : Th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam víi ASEAN 1990 - 1998
§¬n vÞ: TriÖu USD
ChØ tiªu
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
- XuÊt khÈu
323,4
514,1
553,5
665,0
893
1.112,1
1.777,5
2.022,5
2.020,2
- NhËp khÈu
528,2
802,6
939,0
1.163
2377,7
2.992,1
3.245,2
3.386,5
- Tæng Kim ng¹ch
851,6
1.316,7
1.492,5
1.828
3.489,1
4.769,6
5.267,7
5.406,7
Nguån: Niªn gi¸m thèng kª 1998 NXB thèng kª 2000
- XÐt vÒ c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu nh­ hiÖn nay, lîi Ých ViÖt Nam thu tõ ASEAN kh«ng ®¸ng kÓ. §ßi hái ph¶i t¨ng c­êng nh÷ng s¶n phÈm c«ng nghiÖp chÕ biÕn, tuy nhiªn víi tr×nh ®é c«ng nghÖ thua kÐm th× søc c¹nh tranh hµng ho¸ cña ViÖt Nam kÐm h¬n.
- XÐt vÒ b¹n hµng: 2/3 doanh sè bu«n b¸n cña ViÖt Nam víi ASEAN lµ thùc hiÖn víi Singapore. §©y lµ thÞ tr­êng trung chuyÓn chø kh«ng ph¶i lµ ®iÓm tiªu dïng.
B¶ng : Quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam - ASEAN
§¬n vÞ: triÖu USD.
C¸c n­íc
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Singapore
692
1149
1400
1440
1671
Malaysai
51
87
134
135
260
Th¸i Lan
175
141
160
170
200
In®«nªsia
70
198
215
220
250
Philipin
61
11
67
65
73.4
Céng ASEAN
969
1586
1976
2030
2441
% trong tæng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam
31.78
38.94
38.50
33.28
28.38
Nguån : niªn gi¸m thèng kª 1998 NXB thèng kª 2000
Hµng xuÊt sang c¸c n­íc cßn l¹i In®«nesia, Th¸i Lan, Philippines lµ lo¹i hµng n«ng s¶n lµ lo¹i ®­îc xÕp vµo lo¹i hµng n«ng s¶n nh¹y c¶m ®Òu ch­a ¸p dông gi¶m thuÕ, h¬n n÷a míi chØ lµ nh÷ng hµng ho¸ cã tÝnh chÊt bæ sung kh«ng mang tÝnh c¹nh tranh.
Tãm l¹i CEPT ch­a lµm thay ®æi côc diÖn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam khi ch­a thay ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam khi ch­a thay ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu hµng ho¸ n»m trong danh môc c¾t gi¶m thuÕ cña CEPT.
- §èi víi nhËp khÈu: ViÖt Nam nhËp khÈu tõ ASEAN nh÷ng hµng ho¸ vËt t­ phôc vô s¶n xuÊt hoÆc hµng tiªu dïng thiÕt yÕu. H¬n mét nöa sè mÆt hµng nµy hiÖn ë møc thuÕ xuÊt 25%, 857 mÆt hµng trong sè nµy ®· ®­îc ®­a vµo danh s¸ch tham gia CEPT tõ 1-1-1996. Trªn thùc tÕ sù tham gia nh­ vËy kh«ng ¶nh h­ëng g× tíi s¶n xuÊt vµ th­¬ng m¹i trong n­íc.
- Nh÷ng th¸ch thøc trªn ®©y lµ khã kh¨n chung nhÊt cña qu¸ tr×nh héi nhËp xuÊt ph¸t tõ hËu qu¶ nÆng nÒ cña qu¸ khø. V× vËy trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn cÇn xuÊt ph¸t tõ nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ cña CEPT, thùc tiÔn vµ lé tr×nh cña nÒn kinh tÕ n­íc ta ®Ó ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c ¶nh h­ëng.
2.2 Thùc tr¹ng chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh tham gia ASEAN.
2.2.1. Kh¸i qu¸t chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam tr­íc khi tham gia ASEAN (tõ n¨m 1995 vÒ tr­íc trªn c¸c mÆt).
a) ChÝnh s¸ch tù do xuÊt nhËp khÈu.
- Trong th­¬ng m¹i quèc tÕ cã mét nguyªn t¾c mµ bÊt kú ai còng thõa nhËn lµ kh«ng cã g× tèt ®Ñp h¬n lµ tù do trao ®æi, bu«n b¸n. NÕu biªn giíi quèc gia cµng më réng cho th­¬ng m¹i quèc tÕ th× ¸p lùc c¹nh tranh buéc mçi quèc gia ph¶i tÝnh to¸n chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt ®Ó cã mét lîi thÕ t­¬ng xøng vµ buéc ph¶i nhËp khÈu nh÷ng s¶n phÈm cßn l¹i nhê vËy quèc gia míi cã thÓ ®¹t ®­îc møc xuÊt khÈu tèi ®a.
- Thùc hiÖn chñ tr­¬ng cña §¶ng vµ nhµ n­íc “§a ph­¬ng ho¸ quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i” “®a d¹ng ho¸ ho¹t ®éng ®èi ngo¹i”, nhµ n­íc ta ®· tõng b­íc thùc hiÖn ®æi míi ho¹t ®éng th­¬ng m¹i quèc tÕ ®Ó hoµ nhËp vµ khu vùc vµ quèc tÕ. §æi míi ho¹t ®éng th­¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt nam thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt: c¬ chÕ chÝnh s¸ch qu¶n lý tæ chøc ®iÒu hµnh vµ hoµn thiÖn c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i.
- VÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch qu¶n lý ho¹t ®éng th­¬ng m¹i quèc tÕ chÝnh phñ ®Ò ra mét lo¹t c¸c v¨n b¶n vÒ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. NghÞ ®Þnh 114/H§BT ngµy 7/4/1992 cña Héi ®ång bé tr­ëng vÒ qu¶n lý nhµ n­íc ®èi víi xuÊt nhËp khÈu lµ mèc ph¸p lý ®Çu tiÒn cùc kú quan träng cña quèc tÕ chuyÓn tõ m« h×nh nhµ n­íc ®éc quyÒn ngo¹i th­¬ng sang tù do ho¸ ngo¹i th­¬ng tiÕp ®Õn n¨m 1994 tr­íc t×nh h×nh kinh tÕ - x· héi thay ®æi c¶ trong n­íc vµ quèc tÕ, nghÞ ®Þnh 33/CP ngµy 19/4/1994 nh»m bæ xung vµ söa ®æi cho nghÞ ®Þnh 114/H§BT vµ hiÖn nay quèc héi ®ang th¶o luËn vµ ra luËt th­¬ng m¹i cµng kÌm theo ban hµnh c¸c nghÞ ®Þnh vÒ c¬ chÕ xuÊt nhËp khÈu thay cho 33/CP cña chÝnh phñ.
* VÒ chÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu mÆt hµng: ®­îc thÎ hiÖn trong bèn nhãm danh môc hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu.
+ Danh môc hµng ho¸ qu¶n lý t¨ng h¹n ng¹ch n¨m 1995 cã mét lo¹i, n¨m 1996 - 1997 lµ hai mÆt hµng: ®Ñt, may mÆc vµ mÆt hµng g¹o vµo thÞ tr­êng thÞ tr­êng EU, canada,
+ Danh môc hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu qu¶n lý chuyªn ngµnh, n¨m 1994 cã 11 nhãm n¨m 1996 - 1997 cã bÈy mÆt hµng vµ nhãm hµng.
+ Danh môc hµng ho¸ cã liªn quan ®Õn c¸c c©n ®èi lín cña nÒn kinh tÕ quèc d©n: N¨m 1995 cã tÊt c¶ n¨m mÆt hµng: x¨ng dÇu, ph©n bãn, xi m¨ng, thÐp, ®­êng. N¨m 1997 chØ cßn gi÷ l¹i hai mÆt hµng lµ x¨ng dÇu vµ ph©n bãn.
* §èi t­îng kinh doanh xuÊt nhËp khÈu.
+ §èi víi c¸c ®¬n vÞ chuyªn kinh doanh xuÊt nhËp khÈu ph¶i ®­îc nhµ n­íc thµnh lËp hoÆc thõa nhËn theo ®óng luËt ph¸p , cã sè vèn l­u ®éng ë thêi ®iÓm ®¨ng ký kinh doanh t­¬ng ®­¬ng 200.000 USD. Cßn ®èi víi miÒn nói lµ 100.000 USD cã ®ñ ®éi ngò c¸n bé cã kinh nghiÖm kinh doanh xuÊt nhËp khÈu th× ®­îc phÐp kinh doanh xuÊt nhËp khÈu.
+ §èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn lîi Ých, thµnh lËp theo ®óng luËt ph¸p, nÕu cã c¬ së s¶n xuÊt, xuÊt khÈu æn ®Þnh, cã ®ñ c¸n bé cã tr×nh ®é kinh doanh ngo¹i th­¬ng th× ®­îc quyÒn trùc tiÕp xuÊt khÈu hµng ho¸ lµm ra vµ nhËp khÈu vËt t­ nguyªn liËu phô vô s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu.
b) C¸c c«ng cô chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i quèc tÕ.
* LuËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu: cña ViÖt Nam ®­îc quèc héi th«ng qua ngµy 29/12/1987 vµ cã hiÖu lùc ngµy 1/2/1988 vµ nã ®­îc söa ®æi vµo n¨m 1991, n¨m 1993 vµ n¨m 1995, 1997, 1999, 2000 vµ luËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu nµy bao gåm hai l¨m ®iÓm bÈy ch­¬ng trong ®ã qui ®Þnh rÊt râ:
+ Hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu chÞu thuÕ.
+ Hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu kh«ng thuéc diÖn chÞu thuÕ.
+ Vµ nã cã nh÷ng ­u ®iÓm ®ã lµ: nhµ n­íc ®· nhËn râ tÇm quan träng cña c«ng cô thuÕ ®èi víi qu¶n lý ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu, v× vËy ®· sím ban hµnh luËt thuÕ vµ ®· tÝch cùc söa ®æi bæ xung cho phï hîp víi diÕn biÕn cña t×nh h×nh. ChÝnh s¸ch thuÕ trong nh÷ng n¨m qua gãp phÈn tÝch cùc vµo b¶o vÖ s¶n xuÊt trong nh÷ng n¨m qua gãp phÇn tÝch cùc vµo b¶o vÖ s¶n xuÊt trong n­íc, h­íng dÉn ti